Իրարից անտեղյակ ե՞ք

Երբեմն նույնիսկ ես եմ զարմանում մեր պաշտոնյաների չհամակարգված ու բախտի-բրախտի մտքերից: Ահավասիկ` Սյունիքով անցնող ճանապարհի, արտաքին խաղացողների հայացքով` միջանցքի թեման: Շշմել կարելի է, թե ամենաբարձր պաշտոնյաներն իրարից տարբեր ինչ մտքեր են արտահայտում նույն թեմայով: ԱԳ փոխարտգործնախարարն ասում է` ճանապարհի վերահսկողությունը կարող է հանձնվել երրորդ երկրի լիցենզավորված-մասնագիտակցված կազմակերպության: ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանն ասում է` դա ընդամենն առաջարկներից մեկն է, որ քննարկվում է, եւ այդ տարբերակը, երկրի ինքնիշախանության զիջման մեր մտահոգությանն ի պատասխան, ՀՀ դրոշի ներքո եւ ՀՀ օրենքներով է լինելու, ի՜նչ ինքնիշխանության զիջում, եւ բացի այդ` քանի որ հակամարտությունը դեռ թարմ է, ապա կոմֆորտ կլինի, որ անցնելիս բեռները միջնորդ զննի:

Որպեսզի մարդկանց մոտ անվտանգության զգացողությունը մի աստիճանով էլ ավելանա, մենք կարող ենք ներգրավել երկու երկրներում էլ (Հայաստանում եւ Ադրբեջանում) արտոնագրված մասնավոր պահնորդական ընկերությունների, որոնք գնացքի մեջ կարող են ուղեկցել բեռները կամ ուղեւորներին, այս տեսակետն արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանն է հայտնել: Իսկ Ալեն Սիմոնյանի ասածից ընդամենը ժամեր անց ե՛ւ միջազգային համաժողովում, ե՛ւ ԱԺ-կառավարություն հարցուպատասխանին վարչապետ Փաշինյանը պնդեց, որ Սյունիքով անցնողը ճանապարհ է, այն բացառապես ՀՀ վերահսկողության տակ պետք է լինի, ոչ մի միջազգային երրորդ կողմ չի վերահսկելու, այդ թվում ռուսական սահմանապահ ծառայության մարմինները:
Ի՞նչ է ստացվում` ՀՀ առաջին ռանգի չորս պաշտոնյա միաժամանակ տարբեր կարծիքներ են հայտնում նույն բանի մասին: Եթե կարծիք հայտնողները լինեին զրուցարանում նարդի խաղացողները` կարելի էր մի կերպ կուլ տալ, բայց ո՞նց կլինի, որ երկրի թիվ երկու պաշտոնյան, արտաքին գերատեսչության ղեկավարները երկրի համար որոշիչ հարցում կարեւոր մանրամասներում տարբեր տեսակետ հայտնեն: Ի՞նչ է դա նշանակում. կա՛մ վարչապետը նրանց պատշաճ չի իրազեկում տեղի ունեցողի մասին, կա՛մ հարցի վերաբերյալ իրոք միասնական մոտեցում չկա, եւ որոշումները ծնվում են հընթացս, արտաքին գործոնների ազդեցությամբ անընդհատ փոփոխվելով:

Որ Սյունիքով անցնող ճանապարհն իրոք մեզ պարտադրվում է եւ ունի աշխարհաքաղաքական նշանակություն, դա բոլորն են հասկանում: Այդ ճանապարհը գործարկելու մեջ շահաբաժին ունեն բոլոր մեծ պետությունները, այդ ճանապահով Միջին Ասիայի պոստխորհրդային պետությունների բնական հարստությունները տեղափոխվելու են ԵՄ անդամ եւ մնացած պետություններ: Աշխարհի գիշատիչները բնական հարստությունների նոր տարածք են գտել, որի եղած-չեղածը Ռուսաստանը շրջանցող ճանապարհով ուզում են իրենցով անել: Բնականաբար` Ռուսաստանն էլ ուզում է ճանապարհի վերահսկողությամբ իր օգուտը քաղել, չնայած բոլոր մնացածի նպատակը տարածաշրջանից Ռուսաստանին դուրս մղելն է: Իրանի վերաբերյալ որ հայ վերլուծաբանները համոզված են (համենայնդեպս` Իրանն այդպիսի հայտարարություներ անում է տարբեր պաշտոնյաների շուրթերով), թե Իրանը թույլ չի տա Սյունիքում ինչ-որ տարածքային փոփոխություն, սա մեր կարծիքով միֆ է: Եթե այդ բոլորից Իրանն իր շահաբաժինն ունենա` նա անշուշտ կմասնակցի մեծ սակարկությանը, բնականաբար` ի վնաս Հայաստանի: Եւ անգամ այստեղ Ադրբեջանն է ոչ միանշանակ իրավիճակում, քանի որ նրանից ոչինչ չի կախված` ոնց կորոշեն մեծ պետությունները, նա պետք է համաձայնի: Այդ իմաստով վարչապետ Փաշինյանի ասած խաղաղության պայմանագիրը, որ նա ուզում է շատ արագ կնքել, եւ որի գլխավոր խոչընդոտն ըստ հայկական կողմի Ադրբեջանի անընդունելի պահանջներն են, ըստ Ադրբեջանի` տարածքային պահանջներ պարունակող մեր Սահմանադրությունն ու Անկախության հռչակագիրը, իրականում հենց մեծ պետությունների Միջին միջանցք ծրագրի իրականացումն է, խաղաղության պայմանագիր ֆուտլյարով, որից առաջ նույն ծրագրով կազմակերպվել է Արցախի, Լաչինի միջանցքի հանձնումը: Տրամաբանական է եզրակացնելը, որ Հայաստանի հետ պատերազմ Ադրբեջանը չի կարող ինքնուրույն սկսել` ուզենա դա, թե չուզենա: Պատերազմի նրան կդրդեն այն դեպքում, երբ տեսնեն, որ չեն կարողանում համոզել Հայաստանին: Բոլորին պետք է Սյունիքի միջանցքը, եւ ԲՐԻՔՍ-ը, ի թիվս իր առջեւ դրված այլ նպատակների, այդ ծրագիրը այլընտրանքային ճանապարհով իրագործելու խնդիր ունի, դերակատար դարձնելով Թուրքիային, Իրանին:

Այսինքն` սա Հայաստանից տարածք պոկելու եւ այն տնտեսական նպատակով օգտագործելու, նոր տնտեսական շուկաներ գրավելու ծրագիր է կամ մեծ ծրագրի մի դետալ: Այս իմաստով զարմանալի են մեր իշխանությունն ու ընդդիմությունը, որոնք հարցը պրիմիտիացնում են, վերածում խաղաղություն-պատերազմ, հայրենասեր-դավաճան, մենքուդուք կռվի:

Համենայնդեպս` ես ընդդիմությունից երբեք չեմ լսել, որ մենք լուսնի վրա չենք ապրում, եւ Սյունիքի ճանապարհը կռվախնձոր է բոլոր մեծ պետությունների համար, այլ` միայն դավաճան իշխանությունների անկարողության եւ հակառուսականության արդյունք է (հիմա որ Փաշինյանը Պուտինին սիրաշահող հայտարարություններ է անում` խուճապի մատնելով արեւմտամետներին, կարելի է պատկերացնել ընդդիմության վիճակը): Մինչդեռ Սյունիքի ճանապարհի ճակատագիրը կախված է լինելու նրանից, թե մեծ խաղացողների միջեւ ի՞նչ համաձայնություն կկայանա: Ներառյալ Իրանի, որ, անշուշտ, մասնակցելու է աշխարհաքաղաքական առեւտրին, նրա հայացքի ներքո Արցախի անխոչընդոտ հանձնումը վկա, նայած ինչ գին է ստանալու:

Իսկ մերոնք խորհրդարանի այս նստաշրջանն սկսեցին այնպես, կարծես հունիսի տասներկուսին հաջորդող օրն էին ընդամենը եկել աշխատանքի եւ գլխավոր օրակարգն այն էր, թե ով է ավելի հայրենիքի մասին մտածում, բնականաբար` ըստ ընդդիմության` ինքը, ու եթե ներկա ընդդիմության իրար չսիրող թեւերից մեկը լիներ իշխանության, ամեն ինչ O.K. էր լինելու, դավաճան իշխանությունն էլ չէր հանձնելու Սյունիքի միջանցքը: Կամ` իշխանությունն ամեն օր մարդկանց շեղելու նոր հնարներ է գտնում` հեծանիվը նորից հայտնագործելուց սկսած մինչեւ հացուկաց ու ազգային-պետական բառախաղ:

Տղե՛րք եւ աջկե՛րք, Սյունիքում իրոք Հայաստանի ապագայի հարցն են վճռում աշխարհի մեծերը, որոնք մեզ մոլորեցնում են` ԵՄ-ի վիզային ռեժիմի մեղմման խոստումով գայթակղությունից սկսած, ԲՐԻՔՍ-ի խաղերով վերջացրած, գումարած` Ռուսաստանից հղվող մուննաթները: Կամա-ակամա` մենք դարձել ենք աշխարհաքաղաքական խաղերի սուբյեկտ, եւ այդպես էր նաեւ Արցախյան վերջին պատերազմի իրադարձությունների բացվածքը: Իսկ դուք ձեզ պահում եք այնպես, ինչպես արցախյան վերջին պատերազմի եւ Արցախը հանձնելու ժամանակ` անօգուտ եւ անիրազեկ (կամ էլ անիրազեկ եք ձեւանում), զուտ ներքաղաքական պայքարի ծիրից դուրս չգալու կարծրատիպով:

ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ