«Արծվաշենը Լեւոնը փոխանակեց «անկլավների» հետ, կողմ եմ՝ ամեն ինչ այդպես էլ մնա, ՀՀ սահմանները չփոփոխվեն»

Մամուլն օրեր առաջ գրել էր, որ Արծվաշենի՝ 1992-ին տեղահանված բնակիչները նամակ են գրել վարչապետին եւ հանդիպում խնդրել։ Ավելի քան 30 տարի տնից-տեղից զրկվածները նշել են, որ Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպի գոնե 5 հոգու եւ ասի, թե իրենց ե՞րբ են վերջապես փոխհատուցում տալու։ Մեզ հետաքրքրեց հարցի մեկ այլ կողմ․ այս օրերին, երբ Փաշինյանն ու թիմակիցներն անդադար խոսում ու խոսում են տավուշյան 4 գյուղերի հանձնման մասին, մեզ էլ համոզում, որ դրանք ՀՀ-ինը չեն, ինչո՞ւ չի խոսվում Ադրբեջանին անցած Արծվաշենի մասին։ «Ազգ»-ը կապ հաստատեց 1991-ին Արծվաշենի գյուղապետ ընտրված Մամիկոն Խեչոյանի հետ, որն այսօր էլ այդ համայնքի ղեկավարն է։ Թեեւ գյուղը փաստացի չկա, մեր վերահսկողության տակ չէ, բայց կառավարության որոշմամբ՝ կա Արծվաշենի գյուղապետ, քարտուղար, ովքեր նաեւ ֆինանսավորվում, այսինքն՝ աշխատավարձ են ստանում։ Խեչոյանը սկսեց ամենասկզբից։

– 1992-ին Հայաստանը հասկանալով, որ պատերազմի պատճառով անկլավներ են առաջանում, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, որ Ադրբեջաքնին տվել է 4600 հա, այսինքն՝ Արծվաշենը, եւ նրանցից վերցրել ՝ 7600 հա, էդ վիճահարույց 4 գյուղերը: Էն ժամանակ մենք ճարահատյալ ենք դուրս եկել Արծվաշենից, որովհետեւ 50 կմ շառավղով սահման ունեինք, իսկ դա պահելու համար 11 հազար զինվոր էր պետք, ինչը չունեինք։ Էդ ժամանակ Շահումյանն ու Գետաշենն ընկան՝ հուլիսին, օգոստոսին 8-ին էլ՝ Արծվաշենը:

Իմիջիայլոց, Արծվաշենը ընկնելուց հետո Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը Վազգեն Սարգսյանին հանեց պաշտպանության նախարարի պաշտոնից, նշանակեց Վազգեն Մանուկյանին, եւ որոշակի տարածքներ մեզ անցան:

Հիմա Ադրբեջանը հասկանալով, որ ինքը ուժեղ կողմ է, հաղթանակած կողմ է, ինչպես էն ժամանակ մերոնք էին ուժեղ ու հաղթանակած, առաջ է բերում անկլավների հարցը: Ընդունում է ու հայտարարում, որ Արծվաշենը հայկական է, ու այնտեղ արդեն 30 եւ ավելի տարի ոչինչ չի կառուցում: Մեր գյուղում գեղեցիկ լիճ կա, ու անգամ դրա մոտ ոչ մի «լավ տղա» ոչինչ չի կառուցում, որովհետեւ «կադաստրի» թուղթ չունեն, ընդունում են՝ իրենցը չի: Թուրքերը էդ հարցերում զգույշ են:

Ես գիտեմ, որ հիմա Հայաստանի ղեկավարները հրապարակային կամ ներքին զրույց-բանակցություններում ձգտում են այնպես անել, որ Արծվաշենը փոխանակեն, այսպես ասած, ադրբեջանական անկլավների հետ, որ երկրի զարկերակները չփակվեն:Դա Գորիս-Կապան ճանապարհի հայտնի 21 կմ է, եւ Երեւան-Նոյեմբերյան-Վրաստանի սահման միջպետական ճանապարհը, որտեղով անցնում է նաեւ Հայաստան մտնող գազատարը: Այ թե ի՞նչ արդյունքի կհասնեն, չեմ կարող ասել:

Ես նեղ մտածող չեմ, գյուղական պրիզմայով չեմ նայում նման հարցերին: Եթե Հայաստանի իշխանությունը կարողանա այնպես անել, որ Արծվաշենը, այսպես ասած, փոխանակի նրանց «անկալվների» հետ, ապա ես՝ որպես համայնքի ղեկավար, կողմ եմ այդ տարբերակին:

– Փաստորեն Դուք, լինելով բնիկ արծվաշենցի, որ այնտեղ թողել եք ձեր կյանքի, հիշողություննների մի մասն ու հարազատների գերեզմանները, սառն եք դատում ու ինքներդ առաջ բերում փոխանակման տարբերակը:

-Այո, որովհետեւ մեր երկրի համար ավելի կարեւոր է ռազմավարական նշանակության ճանապարհների պահպանումը։ Նոր ճանապարհներ գցելը, ենթակառուցվածնքեր կառուցելը հեշտ գործ չէ: Դե իսկ պապերի գերեզմանի հարցը, որ, իհարկե, կարեւոր է բոլորիս համար, կլուծվի այն ժամանակ, երբ խաղաղություն հաստատվի:

Հիմա ճիշտ բանակցել է պետք, ու 21-րդ դարում մտածել, որ ֆիդայական, հայդուկային շարժումներով հնարավոր է ինչ-որ բան անել, սխալ է:

– Բայց ի՞նչ եք կարծում, իշխանությունն այնքան ատամ կունենա՞, որ ինքն էլ Հայաստանի պայման–օրակարգն առաջ տանի։

– Չէ, չէի ասի, որովհետեւ ՀՀ բոլոր իշխանություններն էլ, որ եկել են Ճամբարակ (արծվաշենցիների մեծ մասը տեղահանությունից հետո այնտեղ է հաստատվել), մի բան են ասել՝ պետք է այնպես անենք, որ Ադրբեջանի հետ պատերազմ չսկսվի, որովհտեւ 10-ին մեկ տարբերություն կա: Հիմա նույնն էլ Փաշինյանն է, անընդհատ կրկնում է, որ ամեն ինչ պետք  անենք, որ Ադրբեջանի հետ պատերազմ չսկսվի:

–Դա, ավելի շատ, սեփական ժողովրդին վախեցնելու քաղաքականություն չի՞։

– Դա վախեցնելու քաղաքականություն է, այո, բայց պետք է հաշվի առնենք, որ գնդասեղի չափ երկիրը չի  կարող գլխից մեծ որոշումներ կայացնել ու քայլեր անել: Հիմա ստեղծված իրավիճակը սա է, ղեկավարությունը, որոշումներ կայացնելիս, պետք է ամեն քայլի հետ հաշվի նստի, հասկանա՝ ինչ է անում, ինչպես է բանակցում: Բայց, կրկնում եմ, ամեն բան պետք է լինի փոխադարձ շահերը հաշվի առնելու սկզբունքով:

Նոյեմբերյանցիներն ինչո՞ւ են աղմկում, որովհետեւ եթե այդ տարածքները տրվեն Ադրբեջանին, ապա Ոսկեպարից Նոյեմբերյան հասնելը մի քանի կմ-ով երկարելու է, շրջկենտրոն են հասնելու սարերի՝ նոր գցվելիք ճանապարհով: Եթե սահմանների «ճշգրտում» լինի, ապա Նոյեմբերյան-Երեւան ներկա ավտոմայրուղին դառնալու է սահման՝ փշալար, այսինքն՝ կորցնելու ենք բուֆերային գոտին։ Հարց է՝ առանց այդ գոտու Հայաստանն ի զորու լինելո՞ւ է պաշտպանել սահմաններն ու ապահովել երկրի անվտանգությունը։

 – Պարոն Խեչոյան, ձեր խոսքում կարմիր թելի պես անցնում է խաղաղության թեզը, անընդհատ ասում եք՝ «բանակցել, խոսել, պայմանավորվել»։ Մեր հարեւանների հետ խաղաղ գոյակցել հնարավո՞ր է։

– Այսպես ասեմ՝ խաղաղությունն այլընտրանք չունի։ Հասարակ մի օրինակ բերեմ․ երբ երկու հարեւան անդադար վիճում են, ապա կա երկու ելք՝ կա՛մ մեկը մյուսին պետք է վերացնի, կա՛մ՝ նստեն մի սեղանի շուրջը, հարցերը պարզեն ու իրար կողքի ապրելու բանաձեւ գտնեն։

ՍԵՎԱԿ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ