Անկախ պետականություն ունենալու գաղափարի նկատմամբ արհամարհանքն էիր զգում, երբ արտասահմանից գալով անցնում էիր «Զվարթնոց» օդակայանի անձնագրային բաժնից, երբ, առաջին տարիներին, աշխատակիցները ոչ թե հայ, այլ՝ ռուս սահմանապահներն էին՝ նստած ապակեպատ խցիկների մեջ, իրենց կանաչ ուսադիր համազգեստներով: Դա հատկապես ազդում էր օտարերկրացիների, մանավանդ սփյուռքահայերի վրա: Հետագայում, բարեբախտաբար, փոխվեց վիճակը, երբ ռուսները փոխարինվեցին հայ եւ հայախոս աշխատակիցներով, թեեւ նույն համազգեստներով:
Հիմա, դիվանագիտությունից ոչինչ չհասկացող բռնապետիկի կարգադրությամբ, ռուսական այդ ծառայությունը օգոստոսի մեկից դուրս է գալու մեր օդակայանից, որպես սկիզբ ռուսների հետագա վռնդումների…
Իզուր չօգտագործեցի «վռնդում» բառը: Մեր բռնապետիկը, որը մեծ կարծիք ունի ինքն իր մասին, ի ցույց Արեւմուտքի իր մենտորների, միշտ հարազատ իր ֆանֆարոն գործելաոճին, այնպիսի աղմուկ-աղաղակով է դուրս հրավիրում ռուսներին, որը չես կարող չկոչել արկածախնդրություն: Մինչդեռ կարելի էր այդ ճիշտ քայլն անել դիվանագիտական նրբությամբ, առանց վիրավորելու վաղեմի դաշնակցի արժանապատվությունը, այսպես կոչված՝ «ներքին» պայմանավորվածությամբ: Ախր չէ՞ որ Մոսկվան կարող է բոլորին ցույց տալ 1992 թ.ին մեր պետության առաջարկով կնքված միջպետական պայմանագիրը ռուսական զորքը Թուրքիայի, նաեւ Իրանի հետ մեր սահմանագծի ամբողջ երկայնքին, ներառյալ դեռեւս 1921 թ.ի Կարսի պայմանագրով հաստատված Գյումրիի ռազմաբազան պահելու խնդրանքով, այն էլ՝ 45 տարով, փոխանակ 25 տարվա, որը պահանջում էր խորհրդարանական մեր ընդդիմությունը՝ Ռամկավար Ազատական կուսակցության ֆրակցիայի գլխավորությամբ, հոգ չէ թե այդ պայմանագրում խոսք չկար «Զվարթնոցի» մասին, որը մտել էր նաեւ օդային սահմանը պահելու կոնտեքստի մեջ, ներառյալ Էրեբունու կիսառազմական օդակայանը:
Հիմա, փաստորեն, մեր բռնապետիկը նախորդ օրը տված երկարուձիգ իր ասուլիսում հայտնեց, որ պատրաստվում է խնդրո առարկա դարձնել նաեւ ռազմաբազայի (արեւմտահայերը պիտի ասեին՝ ռազմախարիսխ) գոյության հարցը: Պատմություն չիմացող, մանավանդ՝ Կարսի պայմանագիր ու հետագա համաձայնագրեր չիմացող մարդու համար դա «վեշերդ հավքի, վեր կաց գնա»ի նման մի բան է: Քիչ ավելի շատ իմացողի համար՝ արեւմուտքցիների «բռավոյին» արժանանալու խնդիր: Մինչդեռ դա շատ կնճռոտ, պատմության ժապավենը ամբողջ մեկ դար հետ պտտելու արկածախնդրություն է, որը կավարտվի հայկական պետության չգոյությամբ:
Հանգստացնենք բոլորին. ռուսը երկու դար առաջ չի եկել Անդրկովկաս այսօր կամ վաղը հեռանալու համար: Երկու հարյուր տարի առաջ, երբ Ալեքսանդր Սերգեեւիչը Կազբեկի ու մեր Բազումի բարձունքներից մարտակոչի նման արձակում էր մեծապետական իր հոխորտանքը՝ «Ահա Կովկասն իմ ոտքի տակ», փաստորեն ռուս ժողովրդի ու կայսրության դեպի Արեւելք ու դեպի Անդրկովկաս մխրճվելու ազգային դոկտրինն էր արտահայտում, որին հետեւորդ է մնում, վաղն էլ հետեւորդ է մնալու Ռուսաստանը: Ով չի հասկանում սա, ոչ միայն տգետ է, այլեւ՝ կույր:
Անշուշտ Ռուսաստանն այն իդեալական դաշնակիցը չէ, որին կուզենայինք ունենալ: Նա քանիցս թերացել կամ ուշ է կատարել դաշնակցի իր պարտականությունները: Սակայն չի կարելի նրա դեմ խաղեր տալ, ինչպես արջին: Չի կարելի գերագնահատել, օրինակ, մեր բարեկամ Ֆրանսիայի հնարավորություններն ու խոստումները, վերջապես, այդ երկիրն էլ հակառակ մեզնից ստացած «ասպետական» կոչմանը, թուրքերին զիջեց, այն էլ երկու անգամ, չքնաղ մեր Կիլիկիան: Չի կարելի մեր գոյությունը վստահել մեզ բարեկամ Վաշինգտոնին, որի աշխարհաքաղաքական կշեռքի վրա, համեմատած Ադրբեջանի եւ ավելի կարեւորը՝ Թուրքիայի, մենք շատ թեթեւ ենք կշռում: Մենք, ինչպես մյուս փոքր, նույնիսկ միջին քաշի երկրները, անհրաժեշտաբար պետք ունենք պաշտպանի, եւ դա Ռուսաստանն է՝ մեր բնական դաշնակցի՝ Իրանի զգաստ հարեւանությամբ:
Բռնապետիկի ու նրա հարեմի՝ «քպ»ականների սիրած բառը՝ դիվերսիֆիկացում, կարող է վերաբերվել անհրաժեշտ զինատեսակների գնմանը, բայց ո՛չ՝ դաշնակիցներին: Չմոռանանք, որ Ադրբեջանը շարունակում է զենքի մեծագումար գնումներ անել Իսրայելից, եւ այս անգամ՝ տիեզերական տեսակի զենքերի, որոնք միայն մեզ համար չեն, այլեւ ընդդեմ Իրանի ու Ռուսաստանի: Նայենք, որ մեր երկիրը ոտնատակ չգնա:
ՀԱԿՈԲ ԱՎԵՏԻՔՅԱՆ