Այսօր զրուցելու ենք այս հարկի մասին, ավելի ճիշտ` այն հերթական փորձանքի մասին, որ օրվա իշխանությունը բերում է փոքր և միջին բիզնեսի, փաստաբանների, նոտարների գլխին։
Շրջանառության հարկը ՀՀ հարկային գործող համակարգի մի տեսակն է, որն իբրև թե առավել բարենպաստ է դիտարկվել, եթե այն համեմատենք ավելացված արժեքի հարկի հետ։ Բավականաչափ մեղմ, կարելի է ասել ինքնաշխատ հարկատեսակի ներդրումով դեռ 2000 թվականներին պետությունը մանր տնտեսվարողների նկատմամբ հսկողությունը էականորեն նվազեցրեց, բայց նրանց վրա թողեց եկամտահարկի կամ սոցիալական վճարների պարտավորությունը։
Իհարկե, դա չէր նշանակում, որ հարկային տեսուչները ձեռք էին քաշել շրջհարկով աշխատողներից, բայց ամեն դեպքում հարկի ռեժիմը քիչ թե շատ կոնսենսուս էր ձեւավորել պետության, կաշառակեր հարկահավաք մարմինների և ՓՄՁ տնտեսվարողների միջև։ Առանձին ժամանակներում իրենց գեղջկական ռեֆորմատոր համարող ՀՀ որոշ ղեկավարներ փորձեցին շրջհարկի մեջ կատարել խստացումներ, խմբագրել կամ չեղարկել հարկատեսակը, սակայն տոնավաճառների աշխատակիցների, աշխույժ երիտասարդների կազմակերպված պայքարի թափից վախեցած՝ պետական օդիոզ պաշտոնյաները նահանջեցին։
Համեմատաբար կայուն վիճակը պահպանվեց մինչև վերջերս։ Սակայն քպ-կան իշխանավորները չէին համակերպվում տնտեսության այդ հարկատեսակով գործող հատվածի գոյության հետ, և 2024 թվականի հունվարին հանրությանը ներկայացվեց շրջանառության հարկի փոփոխության նախագիծ. այն դրվեց էլեկտրոնային քվեարկության e-draft հարթակում։
Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են նախատեսվում նոր նախագծով, որը ցանկանում են ուժի մեջ մտցնել 2025 թ, հունվարի 1-ից:
- Առևտրային կազմակերպությունների համար ներկայում գործող 5.0 տոկոսի փոխարեն նախատեսվում է ներդնել 10.0 տոկոս դրույքաչափ։
Այսինքն՝ հարկի գումարը կավելանա հարյուր տոկոսով։ Դիցուք՝ տնտեսվարողը հիմա վճարում է հարյուր հազար դրամ, նախագծի ընդունվելու դեպքում կվճարի երկուհարյուր հազար դրամ։
2. Արտադրությամբ զբաղվող կազմակերպությունները ներկա 3.5 տոկոսի փոխարեն կվճարեն 7 տոկոս դրույքաչափ։ Այսինքն՝ արտադրողը, անկախ իր վաճառքների կատարման, հասույթի ստացման պայմաններից, պետք է վճարի երկու անգամ ավելի հարկ։
3. Հանրային սննդի բնագավառում գործող կազմակերպությունների համար ներկա 6.0 տոկոսի փոխարեն նախատեսվում է կիրառել 12.0 տոկոս դրույքաչափ։ Այսինքն՝ յուրաքանչյուր սեղանի՝ ենթադրենք հարյուր հազարի հասույթից ներկայում վճարվող 6000 դրամի փոխարեն հարկային նոր դրույքաչափով կվճարեն 12000 դրամ։
4. Մտահոգիչ այս թվերի ֆոնին նոտարների և փաստաբանների հարկման պայմանները բացառիկ դրամատիկ բնույթ են ստացել։ Նախագծով նրանց արգելվել է կիրառել այդ հարկատեսակը և անցում կատարել հանրային ընդհանուր ռեժիմին, այսինքն վճարել ավելացված հարկ եվ շահութահարկ։ Մոտավոր գնահատականով հարկի հանրագումարը կկազմի 38 տոկոս, այսինքն՝ աճը կկազմի 700 տոկոս։
Ցանկացած միջին կարգի արևմտյան տնտեսագետ եթե իմանա հարկերի բարձրացման նման ցուցանիշի մասին, անկասկած կխելագարվի կամ էլ կհասկանա, որ ՀՀ տնտեսական հարցերով պատասխանատուները ունեն լրջագույն իմացաբանական և վարքականոնային շեղում։ Ընկալելու համար բերենք օրինակ։
Եթե որևէ անձի փաստաբանական ծառայության մատուցելու ներկա պայմաններում հարկը կազմում էր պայմանագրի հինգ տոկոսը և առանձնապես խոշոր գումար չէր, ապա նախագծի ընդունվելու դեպքում քաղաքացին ստիպված կլինի մոտ յոթ անգամ ավելի գումար վճարել փաստաբանին։
Անկասկած, բոլորի մոտ առաջանում է երկու հարց։
1. Լրացուցիչ որքա՞ն գումար է ստանալու պետական բյուջեն այդ նախագծի ընդունվելու դեպքում։
2. Նախագծի ընդունման դեպքում ինչպիսի՞ կառուցվածք կունենա ՀՀ հազար հարկատուների ցուցակը։
Պատասխան 1. Նախագծի ընդունման ֆինանսական լրացուցիչ մուտքերը պետբյուջե կավելանան 17.8 մլրդ ՀՀ դրամով։
Իսկ ինչպե՞ս կարելի է տնօրինել այդ գումարը՝ ըստ ՀՀ կառավարության: Որպես պատասխան՝ նշենք, որ 2023 թվականին ՀՀ բարձր տեխնոլոգիաների նախարարությունը 10.0 մլրդ ՀՀ դրամ է նվիրել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների բնագավառի հարուստ կազմակերպություններին։ Այսինքն՝ կրպակների առևտրականներից, նկուղներում ինչ- որ բան արտադրողներից, հացի փռերում խաշվող հացթուխներից քերած գումարի չափով նվեր են տվել միլիարդավոր դրամների շրջանառություն ունեցողներին։
Պատասխան 2. Վերջերս ամփոփված 2023 թվականի 1000 խոշոր հարկատուների ցուցակի վերլուծությունը վկայում է, որ 2018 թվականին գրանցված ցուցանիշը կառուցվածքը չի փոխել, և այդ հազար խոշոր հարկատուները համապատասխանաբար ապահովել են ՀՀ բյուջետային մուտքերի 77 տոկոսը, այսինքն՝ մանր ու միջին տնտեսվարողների դերը երկրի հարկային մուտքերի ծավալում աննշան է, նրանց հարկման խստացումները և դրույքների գիշատիչ աճը բնավ պատճառաբանված և նպատակահարմար չեն։
Փաստացի այս պահին ունենք իշխանություն, որը սուբսիդավորելու, օգնելու փոխարեն, գնում է տնտեսության ՓՄՁ հատվածի վերացման ճանապարհով։ Իսկ ինչո՞ւ: Դրա մասին կգրենք հաջորդ զրույցի ընթացքում։
Շարունակելի…
Հրայր Կամենդատյան, տնտեսագետ
