Օգոստոսի 1-ից` էլեկտրաէներգիայի նոր սակագին
Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի հուլիսի 1-ի նիստում սահմանվեցին «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերության կողմից սպառողներին, այդ թվում բնակչությանը մատակարարվող էլեկտրաէներգիայի նոր սակագները: Համաձայն դրանց, բնակչությանը վաճառվող էլեկտրաէներգիայի նոր սակագինը օգոստոսի 1-ից կկազմի 41,85 դրամ ցերեկային ժամերին եւ 31,85 դրամ` գիշերային ժամերին, նախկինում եղած, համապատասխանաբար` 38 դրամի եւ 28 դրամի փոխարեն:
Հիշեցնենք, որ մոտ մեկ ամիս առաջ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովը հայտարարություն տարածեց, որտեղ նշվում էր էլեկտրաէներգիայի գործող սակագների 3,8-4,3 դրամ/կՎտժ-ի (ներառյալ ԱԱՀ-ն) բարձրացման անհրաժեշտության մասին: «էլեկտրաէներգետիկական համակարգի ընկերությունների ֆինանսական կայունության եւ սպառողներին հուսալի ու անվտանգ էլեկտրամատակարարման ապահովման նպատակով անհրաժեշտ է շուրջ 20 մլրդ դրամ (առանց ԱԱՀ-ի) լրացուցիչ գումար»` սա հանձնաժողովի հիմնավորումն էր: Նման իրավիճակի առաջացման հիմնական պատճառներից առաջինը ատոմակայանի տուրբիններից մեկում վթարային կանգառը եւ դրա պատճառով 300 մլն կՎտ/ժ-ով, ապա ջրասակավության պատճառով Որոտանի ՀԷԿ-երի կողմից 200 մլն կՎտ/ժ-ով ավելի քիչ էլեկտրական էներգիայի արտադրությունն էր, որոնց փոխարեն արտադրվել է «ՀրազՋԷԿ»-ի ավելի թանկ էլեկտրաէներգիան: Երկրորդ պատճառը կառուցված նոր, ժամանակակից եւ ավելի խնայողական Երեւանի ՋԷԿ-ի էներգաբլոկի համար տրված վարկի արտոնյալ ժամանակահատվածի ավարտն ու դրա համար վերցված վարկի մարման սկիզբն էր:
Մեր նախորդ հրապարակման մեջ բարձրացրել էինք հարցերը, թե որքանո՞վ են արդյունավետ կառավարվում էներգետիկ ոլորտի ընկերությունները եւ ի՞նչ ռեսուրսներ կան կառավարման բարելավման համար: Ցավոք, այս ընթացքում ոչ հանձնաժողովը, ոչ էլ էլեկտրաէներգիայի թանկացման դեմ արտահայտվող քաղաքական ուժերն ու ՀԿ-ները որեւէ ուսումնասիրության փորձ անգամ չկատարեցին այս հարցերի պատասխանները գտնելու ուղղությամբ:
Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի նախագահ Ռոբերտ Նազարյանը սահմանափակվեց միայն հայտարարությամբ` պատրաստակամություն հայտնելով ընդունել բոլոր այն առաջարկները, որտեղ կնշվեն սակագնի բարձրացումը կանխող ռեսուրսները: Սեփական նախաձեռնությամբ նման ռեսուրսներ բացահայտելու քայլեր հանձնաժողովը չի ձեռնարկում: Միայն էներգետիկ ոլորտի ընկերությունների ներկայացրած հաշվարկներն ուսումնասիրելը բավարար չի իմանալու` դրանք արդյունավե՞տ են կառավարում, թե՞, այնուամենայնիվ, ուռճացված եւ ավելորդ ծախսեր ունեն, որոնք կարելի է սահմանափակել:
Մյուս կողմից, նման ուսումնասիրություն անցկացնելու համար ոչինչ չարեցին նրանք, ովքեր խիստ մտահոգ կեցվածք էին ընդունել էլեկտրաէներգիայի սակագների բարձրացման կապակցությամբ: Ինչը խոսում էր այն մասին, որ վերջիններիս իրական նպատակը ոչ թե բնակչության վրա սակագների բարձրացման ազդեցությունն է, այլ սեփական փիարը (PR): ՀԱԿ-ի կամ նախկին ՀՀՇ-ի գործիչը, մոռանալով իրենց կառավարման տարիների սարսափելի էներգետիկ ճգնաժամի մասին, ինչ-որ «սենսացիոն» բացահայտումներ էր անում Վրաստանից Հայաստանի հոսանք գնելու մասին, իսկ հաստիքային ցուցարարներ դարձած 2-3 տասնյակ «ակտիվիստներն» էլ հավատարիմ էին իրենց գործելաոճին` դատարկ եւ հայհոյախառն մեղադրանքներին:
Արդյունքում, այս անգամ եւս պարզ չեղավ, թե ի վերջո, կա՞ն ռեսուրսներ, որոնք թույլ կտային զերծ մնալ էլեկտրական էներգիայի սակագնի հերթական թանկացումից: Ոչ իշխանության, ոչ էլ հակառակ կողմում չցանկացան ըստ էության պարզել հնարավոր խնայողությունների առկայությունն այս ոլորտում: Թե մեկ, թե մյուս կողմը, սեփական մասնագիտական կարողությունների չբավարարման պարագայում կարող էին նման ուսումնասիրություն պատվիրել մասնավոր կազմակերպությանը: Հավանաբար դա ձեռնտու չէր կողմերից ոչ մեկին: Էներգետիկ ոլորտի ընկերությունները չէին ցանկանա նման ուսումնասիրություն իրենց հնարավոր հավելյալ եկամուտները եւ չհիմնավորված ծախսերը չբացահայտելու համար: Նրանց լոբբիինգը կկաշկանդեր հանձնաժողովին եւ կբացառեր վերջինիս մոտ նման ուսումնասիրություն անցկացնելու ցանկությունը: Սակագնի բարձրացմանը ընդդիմացողներին էլ դա ձեռնտու չէ, որովհետեւ իրենց համար անցանկալի արդյունքի դեպքում, նրանք կզրկվեին չհիմնավորված եւ պոպուլիստական հայտարարություններ անելուց եւ այդպիսով` բնակչությանը դուր գալու հնարավորությունից:
Այն, որ էներգետիկ ոլորտում խնայողությունների ռեսուրս, այնուամենայնիվ, ունենք, փաստ է: Հայաստանի կառավարությունն ունի «ՀՀ էներգախնայողության եւ վերակագնվող էներգետիկայի ազգային ծրագիր» ընդունված դեռես 2007-ին, ինչպես նաեւ այն կյանքի կոչելու գործողությունների ծրագիր: Ճիշտ է, այն չի առչնվում կոնկրետ էներգետիկ ոլորտի ընկերությունների հնարավոր ռեսուրսներին, բայց գոնե բնակչության համար էլեկտրաէներգիայի խնայողության հնարավարություններ է ստեղծում: Բազմիցս ենք գրել այս ծրագրի եւ նրա իրագործման անհրաժեշտության մասին:
Ծրագրի հիմնական եզրակացությունն այն է, որ Համաշխարհային բանկի 2008-ի ուսումնասիրության համաձայն, էներգախնայողությամբ Հայաստանը կարող է խնայել տարեկան 132 մլրդ դրամ, որը համարժեք է եղել այն ժամանակվա ՀՆԱ-ի գրեթե 5 տոկոսին: Սակայն 2007-ից ի վեր փոփոխված երեք կառավարություններից ոչ ոք չի փորձում գործնական քայլեր ձեռնարկել այս ծրագրի իրագործման ուղղությամբ:
Վերադառնալով էլեկտրական էներգիայի սակագնի թանկացմանը, նշենք նաեւ, որ որեւէ պարագայում, այն թանկանալու միտում ունի, քանի որ հիմնված է սպառվող ռեսուրսի` գազի եւ ատոմային վառելիքի վրա: Այդ թանկացումներից հնարավորինս երկար ժամանակ զերծ մնալու համար հարկ է առավելագույնս օգտագործել բոլոր հնարավորությունները` զարգացնել վերականգնվող եւ այլընտրանքային էներգետիկան (առավելապես հիդրոէներգետիկան), իրականացնել էներգախնայողության ազգային ծրագիրը, արդյունավետ կառավարման եղանակներ գտնել եւ ներդնել էներգետիկական ոլորտի ձեռնարկություններում:
