«ԽՈՐՔԱՅԻՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ» ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ

Սկիզբըՙ նախորդ համարում

ԱՄՆ-ի նորընտիր նախագահ Ջոզեֆ Բայդենը չի թաքցնում իր դժգոհությունը Թուրքիայի եւ անձամբ նախագահ Էրդողանի նկատմամբ: Իր ելույթներից մեկում նա նշեց, որ հարկ է Էրդողանին սանձահարել եւ ակտիվացնել աշխատանքները Թուրքիայում գործող ընդդիմության հետ: Ինքնստինքյան պարզ է, որ կակտիվանա աշխատանքը «Գյուլենիզմի» հետ: Արդեն շատ երկար ժամանակ է, ինչ թուրքիան պահանջում է արտահանձնել Ֆեթուլլահ Գյուլենին, սակայն ամերիկյան կառավարությունը չի գնում այդ քայլին:

Տեսնենք, թե ինչպես է արձագանքում այս ամենին թուրքական իստաբլիշմենթը:

Վերջերս Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար Սուլեյման Սոյլուն երկու ժամանոց հարցազրույց տվեց թուրքական հեռուստաալիքներին եւ հանդես եկավ նոր հայտարարությամբ: «2016թ. հեղաշրջման փորձը գյուլենիստների (FETO) կողմից չէր ծրագրված: Գործում էին այլ քողարկված ուժեր, որոնք գործում են նաեւ այսօր»: Ընդ որում Սոյլուն մեղադրեց այդ ամեն ինչում նաեւ որոշ ամերիկյան ուժերի:

Հիշեցման կարգով նշենք, որ այդ թեմայով ելույթներ է ունեցել նաեւ Ահմեթ Դավութօղլուն (2009-2014թթ. թուրքական դիվանագիտության ղեկավարը, 2014-2016թթ. վարչապետ, 2016թ. մինչ այսօր «Ապագայի կուսակցություն» ընդդիմադիր ուժի ղեկավար): Իշխանությունից հեռանալուց հետո Դավութօղլուն հայտարարեց հետեւյալը. «Թուրքիայի նախագահը գտնվում է «Խորքային պետության» (Derin devlet) որոշ «գորշ կարդինալների» հսկողության ներքո: Էրդողանը այնքան էլ ազատ չէ իր որոշումների կայացման եւ գործունեության մեջ: Նա որոշակի պարտավորություններ ունի ոչ հայտնի, բայց ազդեցիկ մարդկանց առջեւ: Շուտով նրան պաշտոնանկ կանեն»:

Թե ե՞րբ կլինի այդ «շուտովը», հայտնի է միայն Դավութօղլուն: Իսկ ո՞վ է Դավութօղլուն: Մի երկու խոսք նրա մասին:

Եթե հաշվի առնենք, որ Թուրքիան երկար ժամանակ է, որ շարժվում է դեպի Օսմանյան կայսրություն (Մեծ Թուրան), ապա պետք է նշել, որ սկսած 2010թ-ից մինչեւ 2016թ. այդ երկիրը ղեկավարվում էր երկու փաշաների կողմից, դրանցից մեկը Ռեջեփ Էրդողանն է, մյուսը Ահմեթ Դավութօղլուն էր: Վերջինս ոչ միայն քաղաքական գործիչ է, նա նաեւ գիտնական, տեսաբան, մտավորական եւ գրող: Նրա գրած վերջին գիրքը կոչվում է «Ստրատեգիական խորություն» – «Stratejik Derinlik»: Այդ գիրքը նրա կողմից գրվել է դեռ այն ժամանակ, երբ նա դեռեւս պետական պաշտոն չէր զբաղեցնում, սակայն «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության անդամ էր: Գիրքը հրատարակվեց 2002թ. եւ Դավութօղլուն միանգամից նշանակվեց վարչապետի խորհրդական արտաքին քաղականության ուղղությամբ:

Գրքի բովանդակությունը խտացված է հետեւյալումՙ Թուրքիան պետք է հրաժարվի Քեմալ Աթաթուրքի քաղաքականությունից, այսինքնՙ քեմալիզմից: Դավութօղլուի կարծիքով յուրաքանչյուր պետություն նախ պետք է առաջնորդվի գեոստրատեգիական դրույթներով, իսկ հետո միայնՙ պատմական ժառանգությամբ: Շատ ղեկավարներ Թուրքիայում ապարդյուն ժամանակ են վատնել կարճատեւ քաղաքական նպատակներ իրացնելու համար, հարկավոր է անցում կատարել ռազմավարական նպատակներին:

Իսկ ռազմավարական նպատակը մեկն էՙ Մեծ Թուրանի ստեղծումը (վերականգնումը):

Գրքի հեղինակը առանձնացնում է 4 տիպի պետություններ.

Գերտերություն – super power

Մեծ տերություն – greate power

Տարածաշրջանային պետություն – regional state

Փոքր պետություն – small state

Դավութօղլուն գտնում է, որ քեմալիզմի սխալը կայանում էր նրանում, որ Թուրքիան նրա օրոք դարձել էր փոքր պետություն, իսկ իրենց իշխանության օրոք կային բոլոր անհրաժեշտ պայմանները բարձրանալու առաջին սանդղակ: Դրանք ենՙ աշխարհագրական դիրքը, Բոսֆոր-Դարդանելի նեղուցի առկայությունը, մեծաթիվ բնակչությունը, հզոր բանակը, ՆԱՏՕ-ին անդամակցությունը, ճկուն եւ խորամանկ դիվանագիտությունը:

Դավութօղլուն իր գրքում նշում է նաեւ, որ Թուրքիան դա ե՛ւ Ասիա է, ե՛ւ Եվրոպա է, Թուրքիան Բալկաններ եւ Կովկաս է, Մերձավոր Արեւելք եւ Միջերկրածովյան ջրատարածք է: Մի խոսքովՙ գերտերություն է:

Իսկ հիմա վերադառնանք «Խորքային պետություն» հասկացությանը:

Ինչպես նշեցի հոդվածիս առաջին մասում, հեղաշրջման անհաջող փորձից հետո ձերբակալվեցին եւ պետական ծառայությունից հեռացվեցին հարյուր հազարավոր մարդիկ, փակվեցին զանգվածային լրատվության հարյուրավոր մարմիններ, բանտերում հայտնվեցին հարյուրավոր զինծառայողներ եւ ընդդիմադիր պատգամավորներ: Նրանք բոլորը կասկածվում էին գյուլենիզմի (FETO) հետ կապերի մեջ:

Իսկ հիմա Սոյլուն նշում է, որ հարկ է գտնել հեղաշրջման իրական «ոգեկոչողներին եւ կազմակերպիչներին», քանի որ գյուլենիզմը ընդամենը «ծածկ» է այդ ամեն ինչի համար: Սոյլուի տվյաներով Թուրքիայում բոլոր ռազմական խռովությունների եւ հեղաշրջումների (եւ 1960թ., եւ 1980թ., եւ 2016թ.) ետեւում կանգնած են ամերիկյան հատուկ ծառայությունները:

Նման կարծիք է հայտնել նաեւ վերջերս հարցազրույց տված, Թուրքիայի ռազմական հետախուզության նախկին պետ Իսմայիլ Հաքքի Պեկինը (ղեկավարել է 2007-2012թթ.): Նա ավելացրել է նաեւ, որ ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայությունները Թուրքիայում պատրաստում էին քաղաքական լիդերների ֆիզիկական լիկվիդացիան:

Վերջապես ի՞նչ կապ ունի այս ամենի հետ «Խորքային պետությունը»:

«Խորքային պետություն» հասկացությունը Թուրքիայում ընդունվում է որպես իշխանության գաղտնի մարմին, որը ընդունում է պետության կարեւորագույն որոշումները: «Պետություն պետության մեջ», որտեղ ընդգրկված են հակաժողովրդավարական ուժեր, պետության հետախուզական մարմինների, զինուժի, անվտանգության ուժերի, դատաիրավական ողջ համակարգի բարձրաստիճան անձինք, գումարածՙ իհարկեՙ մաֆիայի պարագլուխները: Այդ մարմնի հիմնական գաղափարական հենքը ազգայնամոլությունն է, նեղ խմբակային շահերը, բռնությունը, ազդեցության ոլորտների բաժանումը, պետական մարմինների վրա ճնշումը տնտեսական եւ քաղաքական էլիտայի շահերից ելնելով: Մի խոսքով դա ձախ, գերազգայնամոլական գաղափարախոսության վրա հենված մարմին է, որն անհրաժեշտության դեպքում պայքարում է ե՛ւ իսլամի, ե՛ւ քրդերի, ե՛ւ հայերի, ե՛ւ դեմոկրատների, մի խոսքովՙ անտագոնիզմ «վարագույների ետեւում»:

Իմիջիայլոց նշեմ, որ «Ակօս» թերթի գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքի սպանությունը (2007թ. հունվարի 19-ը, Ստամբուլ) իրագործվեց նույն «խորքային պետության» հրահանգով:

Դավութօղլու հայտարարությունից ելնելովՙ Էրդողանը «խորքային պետության» ճիրաններում է, իսկ ներքին գործերի նախարար Սուլեյման Սոյլուն փաստորեն ակնարկում է, որ խորքային պետությունը գործում է ամերիկյան հատուկ ծառայությունների ազդեցության ներքո:

Եվ այնուամենայնիվ, ե՞րբ ստեղծվեց «խորքային պետությունը» Թուրքիայում: 1970թ. Թուրքիայի վարչապետ Բյուլենթ Էջեվիթը առաջին անգամ հայտարարեց «Kontrgerrillia» փաստարկի մասին: Դա ՆԱՏՕ-ի կողմից հատուկ մշակված հակասովետական «Գլադիո» օպերացիայի թուրքական մասնակցության մասն էր, որի հիմնական նպատակը Թուրքիայի տարածքում հակակոմունիստական ընդհատակ ստեղծելն էր: Այդ ընդհատակյա ուժերը պետք է հենվեին ռազմատենչ պանօսմանիզմի գաղափարների վրա:

Եվ ահա՛ «կոնտրագերրիլիա» – «խորքային պետություն». ի՞նչ նոր խաղ է սկսում Էրդողանը եւ նրան հավատարիմ թիմը ԱՄՆ-ի եւ Բայդենի դեմ, կապելով իր երկրի բոլոր ներքաղաքական պրոբլեմները ԱՄՆ կենտրոնական հետախուզական վարչության հետ, ժամանակը ցույց կտա:

Վերջացնելով հոդվածսՙ կուզեի ընթերցողիս ծանոթացնել ռուս-թուրքական «բարեկամության» վերջին վիճակագրությանը: Միայն ս.թ. փետրվար ամսին, Սարաքիբի (Սիրիա) համար մարտերում, որտեղ թուրք զինծառայողները փորձեցին օգնել «Ջեբհաթ ան-Նուսրա» ահաբեկչական կազմակերպությանը ընդդեմ ռուսական զինուժի, տվեցին հետեւյալ կորուստները, 62 զոհված զինծառայող, 96 վիրավոր, ոչնչացվեց 5 տանկ, 10 զրահամեքենա, 6 «Ակնա» եւ 7 «Բայրաքթար» անօդաչու սարքեր:

Ընթերցողիս խնդրում եմ համեմատություններ չփնտրել հայտնի իրադարձությունների միջեւ: