Day:Նոյեմբերի 28, 2014

ԱՐԱՄ ՍԱՖԱՐՅԱՆ, քաղաքական վերլուծաբան, բանասիրական գիտությունների թեկնածու

Դեկտեմբերի 1-ին դաշնակից Ղազախստանի ժողովուրդը նշում է Առաջին նախագահի օրը: Ղազախստանի Հանրապետության պետական տոնի նախօրեին ընթերցողների ուշադրությանն ենք ներկայացնում Ղազախստանի առաջնորդ Նուրսուլթան Նազարբաեւի ուղերձի վերլուծությունը, որով նա հանդես է եկել նոյեմբերի 11-ին «Նուռ Օտան» իշխող կուսակցության ակտիվի առջեւ: Այդ ուղերձը նա անվանել է «Նուռլը Ժոլ» («Լուսավոր Ուղի»)ՙ «Ուղի դեպի ապագա»:

Նախագահ Ն. Ա. Նազարբաեւը վերլուծել է իրադրությունը ժամանակակից աշխարհում, նոր մարտահրավերներն ու սպառնալիքները, որոնց բախվել է ամբողջ աշխարհը: Համաշխարհային տնտեսությունը այդպես էլ ուշքի չեկավ գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետեւանքներից: Վերկանգնումն ընթանում է դանդաղ տեմպերով, ինչ-որ տեղ դեռ շարունակվում է անկումը: Աշխարհաքաղաքական ճգնաժամը եւ առաջատար պետությունների արգելամիջոցային քաղաքականությունը ստեղծում են լրացուցիչ խոչընդոտներ համաշխարհային տնտեսության վերականգնման համար: Հենվելով իր փորձի վրաՙ Ղազախստանի նախագահը գտնում է, որ մոտակա տարիները կդառնան գլոբալ փորձությունների ժամանակաշրջան: Կփոխվի աշխարհի ողջ ճարտարապետությունը: Միայն ուժեղ պետություններն ու համախմբված ժողովուրդները կկարողանան հաղթահարել այդ բարդ փուլը: Ղազախստանը գտնվում է աշխարհաքաղաքական լարման էպիկենտրոնի անմիջական հարեւանությամբ եւ իր վրա է զգում այդ գործընթացների բացասական ազդեցությունը:

2014թ. եւ հաջորդ երկու տարվա համաշխարհային տնտեսության զարգացման կանխատեսումները վերանայվել են Միջազգային արժութային հիմնադրամի եւ Համաշխարհային բանկի կողմից դեպի իջեցում: Դրա համար էլ Ղազախստանի առաջնորդը համոզված է, որ անհրաժեշտ է օպերատիվ կերպով վերանայել որոշ դրույթներ եւ մտցնել ճշգրտումներ գալիք փուլի ծրագրերում: Ղազախստանի հումքային ռեսուրսների արտահանման գներն ընկնում են, ինչը հանգեցնում է բյուջեի եկամտային մաս մուտք գործող միջոցների նվազեցման: Սակայն, Ղազախստանի կառավարությունը մտադրված է ապահովել բոլոր սոցիալական պարտավորությունները ողջ ծավալով: Ղազախստանի նախագահը հայտարարել է, որ հանձնարարում է կառավարությանը մշակել զարգացման նոր մասշտաբային ծրագիր եւ հրապարակել է Ղազախստանի Նոր տնտեսական քաղաքականությունըՙ «Նուռլը Ժոլը»:

Երկրի քաղաքական իշխանությունը վերջին տարիներին կուտակել է արտահանվող արտադրանքից ստացվող միջոցները Ազգային հիմնադրամում, որի հիմնական խնդիրներից մեկն է ղազախստանյան տնտեսության կայունության ամրապնդումը արտաքին շոկերի հանդեպ, այդ թվում նաեւ բնական ռեսուրսների գների իջեցման դեպքում: Երկար տարիներ հումքի արտահանումից եւ դրա վաճառքից գոյացած եկամուտները կուտակվում էին այդ հիմնադրամում: 10 միլիարդ դոլար ժամանակին ուղղվեց 2007-2009թթ. ճգնաժամի դեմ պայքարին: Մնացած գումարները խնամքով պահվել եւ բազմապատկվել են: Եկել է ժամանակը օգտագործելու այդ պահուստները, որոնք կուղղվեն տնտեսության աճին եւ վերափոխմանը: Ավելի կոնկրետՙ տրանսպորտային, էներգետիկ, ինդուստրիալ եւ սոցիալական ենթակառուցվածքների, փոքր եւ միջին բիզնեսի զարգացմանը:

Տնտեսական աճին եւ զբաղվածությանը աջակցության նպատակով 2014-2015թթ. կուղղվի 1 տրիլիոն թենգե (մոտ 5,5 մլրդ ԱՄՆ դոլար): Դա, մասնավորապես, կապահովի սննդի եւ քիմիական արդյունաբերության, մեքենաշինության եւ ծառայությունների ոլորտում ծրագրերի իրականացումը: Բանկային համակարգի առողջացման եւ «վատ վարկերի» ետ գնման համար Նախագահը հանձնարարել է կառավարությանը 2015թ. ապահովել պրոբլեմային վարկերի հիմնադրամի լրացուցիչ կապիտալիզացիան 1,382 մլրդ դոլար ծավալով: «Չոր նավահանգստի» ենթակառուցվածքի առաջին համալիրի շինարարության եւ երկու տնտեսական գոտիների ստեղծման համար միայն 2015թ. կուղղվի մոտ 450 մլն դոլար:

Կարեւորագույն խնդիր համարելով Էքսպո-2017-ի համալիրի շինարարության ավարտը, դրան արդեն ուղղված 138 մլն դոլարին կավելանա միայն եկող տարի եւս 221 մլն դոլար: Աստանայի օդանավակայանն այս տարի կհասնի իր առավելագույն թողունակությանըՙ 3,5 մլն մարդ: Նոր տերմինալի շինարարության եւ թռիչքուղու վերակառուցման արդյուքում, ինչը կարվի 2015թ., մայրաքաղաքային օդանավակայանի թողունակությունը 2017թ. կհասցվի տարեկան 7,1 մլն ուղեւորի:

Նոր տնտեսական քաղաքականության առանցքը կդառնա Ենթակառուցվածքային զարգացման պլանը, որը Ղազախստանի Հանրապետության նախագահը հրապարակեց իր ուղերձում: Այն հաշվարկված է հինգ տարվա համար եւ նրանում մտադիր են մասնակցել ավելի քան 100 արտասահմանյան ընկերություններ: Ընդհանուր ինվեստիցիոն պորտֆելը կկազմի մոտ 49 մլրդ դոլար: Պետության մասնաբաժինն այստեղ կլինի 15 տոկոս:

Առաջինՙ նպատակ է դրված զարգացնել տրանսպորտային լոգիստիկ ենթակառուցվածքները: Կձեւավորվեն մակրոռեգիոններ հաբերի սկզբունքով: Ենթակառուցվածքային առանցքը Աստանայի հետ եւ միմյանց միջեւ կկապի այդ մակրոշրջանները մագիստրալային ավտոմոբիլային, երկաթուղային եւ ավիացիոն ճանապարհներովՙ ճառագայթային սկզբունքով: Երկրի արեւելքում կստեղծվի լոգիստիկ հաբ, իսկ արեւմուքումՙ ծովային ենթակառուցվածք: Ռազմավարական խնդիրն ընդ որում Արեւմտյան Չինաստանը Ռուսաստանի վրայով Արեւմտյան Եվրոպային կապելն է: Նախագահը կառավարությանը հանձնարարել է մշակել Չինաստանի, Իրանի, Ռուսաստանի եւ Եվրոպական Միության երկրների «չոր» եւ ծովային նավահանգիստներում տերմինալային հզորություններ կառուցելու կամ վարձակալելու հարցը:

Երկրորդՙ նախանշված է զարգացնել ինդուստրիալ ենթակառուցվածքները: Ենթակառուցվածքային նախագծերի իրականացումը պետք է առաջ բերի պահանջարկի մեծացում շինանյութերի, տրանսպորտային կոմունիկացիոն, էներգետիկ եւ բնակարանային կոմունալ ոլորտների արտադրանքի եւ ծառայությունների հանդեպ: Կշարունակվի զարգանալ զբոսաշրջության ենթակառուցվածքը, որի գլխավոր առավելությունն է առավելագույն թվով աշխատատեղերի ստեղծումը:

Երրորդՙ կզարգանան էներգետիկ ենթակառուցվածքները, մասնավորապես կկառուցվեն բարձրավոլտ գծեր, ինչը թույլ կտա ստեղծելու հավասարակշված էներգամատակարարում երկրի բոլոր տարածաշրջաններում:

Չորրորդՙ կմոդեռնիզացվեն ԲՇՏ ենթակառուցվածքները եւ ջրա-ջերմամատակարարման ցանցերը: Այս ոլորտում ներդրումների ընդհանուր կարիքը կազմում է 11 մլրդ դոլարից ոչ պակաս մինչեւ 2020 թ., տարեկան այդ նպատակին ֆինանսավորման բոլոր միջոցներին հատկացնելով ոչ պակաս, քան 1,105 մլրդ դոլար:

Հինգերորդՙ բնակարանային ենթակառուցվածքի ամրապնդման նպատակով պետությունը պետք է կառուցի սոցիալական վարձակալական բնակարաններ եւ դրանք տրամադրի բնակչությանը երկարաժամկետ վարձակալությանՙ դրանք գնելու իրավունքով, ընդ որում հատկացնել այդ բնակարանները ուղղակի, առանց միջնորդների եւ վարկի դիմաց առավելագույնս ցածր տոկոսներով, ինչը թույլ կտա իջեցնելու նրա ձեռքբերման արժեքը: Ղազախստանի կառավարությունը վարձակալական բնակելի տարածքների շինարարության ֆինանսավորման մեծացման նպատակով 2015-2016թթ. ընթացքում լրացուցիչ կտրամադրի 1 մլրդ դոլար:

Վեցերորդՙ սոցիալական ենթակառուցվածքի զարգացման նպատակով կլուծվեն վթարային դպրոցների եւ եռահերթ կրթության հիմնախնդիրները: Նախկինում եռամյա բյուջեով նախատեսված միջոցներին կավելացվի 386 մլն դոլար: 2017թ. այդ հարցը ամբողջությամբ կլուծվի: Նախադպրոցական հաստատություններում տեղերի դեֆիցիտի հարցը արմատապես կլուծվի մոտակա երեք տարիների ընթացքում եւ այդ նպատակին ուղղվում է մոտ 110 մլն դոլար:

Հարկ է նշել, որ ինդուստրիալիզացիայի ծրագրի շրջանակներում որոշվել են այն տասը բուհերը, որոնց հենքի վրա կապահովվի գիտության կապը տնտեսության ճյուղերի հետ եւ համապատասխան կադրերի պատրաստումը: Այդ նպատակներով մինչեւ 2017թ. կուղղվի մոտ 55 մլն դոլար:

Յոթերորդՙ փոքր եւ միջին բիզնեսիՙ իբրեւ տնտեսական աճի ուղղորդողի, զարգացմանը աջակցելու նպատակով ծրագրված է օգտագործել բոլոր աղբյուրներից վարկային միջոցներ 856 մլն դոլար ընդհանուր ծավալով առաջիկա 3 տարում: Ռազմավարական խնդիրն այստեղ փոքր եւ միջին բիզնեսի մասնաբաժինը Ղազախստանի ընդհանուր ՀՆԱ-ում 2050թ.-ին 50 տոկոսի հասցնելն է:

Համաշխարհային բանկը, Զարգացման ասիական բանկը, Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկը եւ Զարգացման իսլամական բանկը պատրաստ են Ղազախստանին հատկացնելու 9 մլրդ դոլարի չափով միջոցներ 90 առաջնահերթ նախագծերի իրականացման համար: Տրամադրված միջոցներն ուղղվում են ներդրումային ակտիվությանը աջակցելուն: Այս եւ այլ քայլերի արդյունքում կապահովվի տնտեսության կայուն աճը կարճաժամկետ եւ միջնաժամկետ հեռանկարում: «Նուռլը Ժոլ» նոր տնտեսական քաղաքականությունը կոչված է դառնալու մոտակա տարիներին ղազախստանյան տնտեսության աճի շարժիչ:

Նախագահ Ն. Ա. Նազարբաեւն իր ուղերձում հատուկ նշել է ղազախստանյան հասարակության համախմբման, բոլոր ղազախստանցիների միջեւ վստահության ամրապնդման անհրաժեշտությունը: Նա նշել է նաեւ ազգամիջյան համաձայնության ամրապնդման կարեւորությունն իբրեւ երկրի դինամիկ զարգացման գործոնի:

Եկող տարի կնշվի Ղազախստանի Սահմանադրության ընդունման եւ Ղազախստանի Ժողովրդի Ասամբլեայի հիմնադրման 20-ամյակը: «Նշելով այս տարեթվերըՙ մեզ համար կարեւոր է ղազախստանցիներին դարձնել էլ ավելի ուժեղ ոգով, միասնական եւ էլ ավելի հանդուրժող»,- իր ուղերձի վերջում ասել է Ղազախստանի Հանրապետության նախագահ, Ազգի առաջնորդ Նուրսուլթան Նազարբաեւը:

Մ. Խ.

«Թուրքական հասարակության մեջ հակահայ տրամադրություններ բորբոքելու ճանապարհով ներքին թշնամու կերպարի ստեղծումը եւ նրա դեմ ազգայնամոլական ճակատի համախմբումը հետապնդում են հեռահար քաղաքական նպատակներ: Մոտակա նպատակը Թուրքիայի իսլամացած հայության (նաեւ` փոքրամասնությունների) մեջ ինքնության վերադարձի նկատվող զարթոնքը խեղդելն է: Տվյալ դեպքում իսլամացած հայերին թիրախ դարձնելը պայմանավորված է հայ-թուրքական հարաբերությունների մեջ պատմականորեն գոյացած կնճռով, որն այսօր նոր դրսեւորումներ է ստանում մի կողմից Հայոց ցեղասպանության ու դատապարտման պահանջով, մյուս կողմից` Թուրքիայի ժխտողական քաղաքականությամբ»: Այսպես է կարծում Արեւմտահայոց հարցերի ուսումնասիրության կենտրոնի ղեկավար Հայկազուն Ալվրցյանը, այդ մասին գրելով իր նոր լույս տեսած «Կրոնափոխ հայերի խնդիրները Թուրքիայի հանրապետությունում» ուսումնասիրության նախաբանում: Գիրքը Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյա տարելիցին ընդառաջ տպագրվել է Հայաստանի նախագահի գործընկեր կազմակերպության` Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի հայտարարած դրամաշնորհային մրցույթի շրջանակներում: Գրքում ներկայացված է Օսմանյան կայսրությունում եւ Թուրքիայի Հանրապետությունում հայերի կրոնափոխության մի քանի կարեւոր դրվագների համառոտ պատմությունը: Առանձին գլուխ է հատկացված համշենահայերի եւ Դերսիմի հայերի կրոնափոխության խնդրին, մեծ անդրադարձ կա Հայոց ցեղասպանության շրջանին եւ հաջորդած ժամանակաշրջանի իրադարձություններին` մենչեւ մեր օրեր, զուգահեռ վեր հանելով կրոնափոխ հայերի արդի խնդիրներն ու դրանց նկատմամբ Թուրքիայի վերաբերմունքը:

Այս աշխատանքը կարելի է դիտարկել վերջին շրջանի այն նոր որակի ջանքերի համատեքստում, երբ արդեն ուսումնասիրողները դետալ առ դետալ, մասնավոր ոլորտներ եւ հանգամանքներ ուսումնասիրելով են փորձում հետ տանել վարագույրը Հայոց ցեղասպանության շարժառիթների բացահայտման առումով, Ցեղասպանության ընդհանրական նկարագիրն ամբողջացնելով, ճանաչման, ու որ առավել կարեւոր է` հատուցման համար հիմք նախապատրաստելու պատին նոր քարեր ավելացնելով:

Խորհուրդ տալով ձեռք բերել եւ ընթերցել բազմաթիվ հետաքրքրական տեղեկություններ պարունակող գիրքը, մեջբերենք դրանցից մի քանիսը:

Ներկայում Թուրքիայում ապրող ծպտյալ հայերի թվերի մասին այլ վկայություններից բացի` մեջբերվում է Հրանտ Դինքի մահից հետո «Ակօս» թերթի խմբագրի պաշտոնում նրան փոխարինած Էտիեն Մահչուփյանի այն տեսակետը, որ 60 հազար հայ քրիստոնյաներից բացի` Թուրքիայում ներկայում բնակվում են մոտ մեկ միլիոն մահմեդական դարձած հայկական արմատներով թուրքեր, թեեւ այս իրողությունը թուրք պաշտոնյաները չեն ուզում ընդունել: Մեկ միլիոն թիվը հավանական է համարում նաեւ ԳԱԱ արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանը:

1935 թվականին նախատեսվել էր անցկացնել հանրապետական Թուրքիայի պատմության մեջ երկրորդ մարդահամարը: Սակայն բացահայտ մարդահամարից առաջ պետությունը գաղտնի որոշմամբ անց էր կացնում մեկ այլ մարդահամար` ճշտելու համար իսլամացած փոքրամասնությունների թիվը, ընդ որում` դա հույժ գաղտնի էր արվում` ներկա անուն ազգանունից բացի` այդ անձանց նախկին անուն-ազգանուն-հայրանունը, ծննդյան թիվն ու վայրը, մի շարք այլ տեղեկություններ ամրագրելով: Այդ մարդկանց վերաբերմամբ դեռեւս իթթիհատական ժամանակներում հավաքված տվյալներ էին փոխանցվել, նրանց անվստահելի տարրեր համարելով, իսկ այդ` 1935 թվականի մարդահամարին նրանց մասին տվյալները թարմացվել են: Այսինքն` ծպտյալ հայերի վերաբերյալ պետությունն ունեցել եւ օգտագործել է ծածկագրեր: Մեջբերվել է պոլսահայ լրագրող Ալին Օզինյանի հոդվածից հատված. «Պատահաբար կամ թերի ուսումնասիրությունից հետո զինվորական վարժարան ընդունված որոշ կուրսանտներ կարճ ժամանակ անց առանց պատճառի դուրս են մնում, իսկ ամենադաժանը բանակ զորակոչված «թուրք» երիտասարդի համար այն հայտնությունն է, որ հանգուցյալ սիրելի Այշե տատիկի իսկական անունն Աղավնի է եղել, եւ այդ պատճառով նրան մի քանի ամիս անիմաստ հարցաքննում են ռազմական ոստիկանությունում: Արդյունքում նա դժվարանում է ասել` ո՞րն է ավելի ծանր` հարցաքննություննե՞րը, թե տատիկի հայ լինելու բացահայտումը»: Օզինյանի այդ հոդվածը վերնագրված էր` «Թուրքական պետությունը չի մոռացել քո հայ լինելը…»:

Լրագրային հրապարակման մեջ, իհարկե, դույզն ինչ հնարավոր չէ փոխանցել թեմայի շեշտադրումներն ու գրքում առկա հետաքրքական ողջ տեղեկատվությունը. մեր խնդիրն է իրազեկել` այժմ կա այսպիսի գիրք, որը պատմում է Օսմանյան եւ Հանրապետական Թուրքիայում իսլամացման քաղաքականության մասին, կրոնափոխ հայերի խմբերի ու բնակության վայրերի վերաբերյալ ճշգրիտ տեկություններ է փոխանցում, Համշենի ու Դերսիմի իսլամացած հայերի պատմությունը տալիս, ինչպես նաեւ` նկարագրում կրոնափոխ հայության ինքնության ներկա զարթոնքը:

ՀՈՎԻԿ ԱՖՅԱՆ

Ադրբեջանի մասին այս հոդվածում չենք խոսելու. նախՙ որովհետեւ խոսելու ենք հզորության մասին, իսկ դա եւ Ադրբեջանը մի տեսակ անհամատեղելի են, բացի դրանից, մեզանում ընդունված չէՙ մերոնց համեմատել Ադրբեջանի հետ. սիրուն չէ:

Ուրեմն թողնենք հարեւան երկրինՙ փորձելու դուրս գալ առկա ռազմաքաղաքական ամոթից եւ հումորով, բայց ուշադրությամբ հետեւենք այսպես կոչված «Արեւմտյան Ադրբեջանի հայրենասերների» կոչինՙ անհապաղ «ազատագրել» Լեռնային Ղարաբաղը, եւ կենտրոնանանք հզոր «համաժողովրդական շարժման» վրա, որի շարքերը, ինչպես գիտենք, գրեթե ամեն օր համալրվում են նորանոր կուսակցություններով, անհատներով, երիտասարդական, միջին սերնդի, ծերունական հասարակական կազմակերպություններով, անկախ փորձագետներով, վերլուծաբաններով,… Նախ, ի՞նչ է նշանակում համաժողովրդական շարժում, բայց առանց չակերտների, կամ ինչո՞ւ ենք մենքՙ ամեն անգամ առկա շարժման անունը գրում հենց չակերտների մեջ: Խնդիրը շատ պարզ է: Բանն այն է, որ եթե ինչ-որ շարժում կոչվում է համաժողովրդական, նշանակում է արդեն իսկ այն ներառում է ողջ ժողովրդին, կամ գոնե դրա ճնշող մեծամասնությանը: Այս համատեքստում կարո՞ղ ենք մենք արդյոք ոչ իշխանական եռյակի նախաձեռնած շարժումը կոչել հենց համաժողովրդական: Միանշանակՙ ոչ, որովհետեւ եթե այդ շարժումը համաժողովրդական լիներ, ապա, ենթադրենք, Տիգրան Կարապետի Կարապետյանն եւ իր ԺԿ-ն ոչ թե կմիանային համաժողովրդական շարժմանը, այլ արդեն իսկ այնտեղ կլինեին: Բացի սրանից, արդյո՞ք եռյակիՙ «համաժողովրդական շարժումը» հիմնված է ժողովրդի ճնշող մեծամասնության աջակցության կամ մասնակցության վրա: Պատասխանը փոքր ինչ երկար է, փորձենք հնարավոինս սեղմել: Եթե հավատանք նույն եռյակին, ապա Հանրապետությունում առկա է ազգային անվտանության խնդիր դարձող արտագաղթ: Սա նշանակում է, որ Հայաստանում ամենեւին էլ 3 մլն-ից քիչ ավել մարդ չի բնակվում, ինչպես վկայում են պաշտոնական տվյալները, որոնց մենք, հասկանալի է, չենք հավատում, քանի որ նախ դա այդպես չէ, ապա եւ մենք հավատում ենքՙ եռյակին: Հիմա, եթե արտագաթն իրոք դարձել է ազգային ավտանգության խնդիր, ապա Հանրապետությունը դատարկվել է առնվազն մեկ միլիոն, եթե ոչ ավել բնակիչով: Կնշանակի, մենք այստեղ հիմա մոտ երկու միլիոն ենք: Որից ավելին, քան երկու հարյուր հազարըՙ ինչ-ինչ շարժառիթներից ելնելով, կամա թե ակամա, իշխող Հանրապետական կուսակցության ներկայացուցիչ է, եւսՙ առնվազն մի հարյուր հազարը կուսակցության անդամ չեն, բայց սա միան պաշտոնապես, այսինքն պարզապես վկայական չունեն, գաղափարապես, ավելի ճիշտՙ գործունեության բնույթով ու ձեւով Հանրապետական են: Գումարենք եւս մի 400 հազար քաղաքացիներ, ովքեր ընտանեկան, ընկերական, բարեկամական հանգամանքներից ելնելով սատարում են ՀՀԿ-ին (մեկ կուսակցականիՙ երկու բարեկամ սկզբունքով) եւ կստացվի, որ մեր համեստ-սիրողական հաշվարկներովՙ Հայաստանի շուրջ 2 մլն բնակիչներից 700 հազարը կա՛մ ՀՀԿ-ական են, կա՛մ սատարում են իշխող կուսակցութանը:

Համաձայնեք, որ շուրջ 2 մլն-ի մեջ 700 հազարը լուրջ թիվ է, իսկ մնացյալՙ շուրջ 1 մլն 300 հազարը, ամենեւին էլ երկու միլիոնի ճնշող մեծամասնությունը չէ, հատկապես որ «այս մնացածը» ամենեւին ապացուցված չէ, որ հետաքրքրվում է քաղաքականությամբ:

Ուրեմն իրավունք ունի՞ եռյակի նախաձեռնած շարժումը կոչվել համաժողովրդական…

Բայց ինչո՞ւ է կոչվում: Պատասխանը փոքր ինչ հոգեբանական է: Օրինակՙ հոգեբանները հաճախ իրենց հաճախոդներին, ովքեր կամ տառապում են սեփական անձի թերարժեքությամբ, կամ էլ ցանկանում են հզոր մարդու անուն վաստակել, խոհուրդ են տալիս հաճախ կրկել, որ իրենք հզոր են. ըստ հոգեբաններիՙ դա օգնում է: Այսինքն, եթե մեկը շարունակ, օրը մի քանի անգամ կրկնի, որ ինքը, ենթադրենք, այլմոլորակային է, ապա ըստ այս տեսությանՙ ի վերջո կընկալվի որպես այլմոլորակային:

Մենք իհարկե չենք պնում, որ եռյակը, նախքան շարժում սկսելը, այցելել է հոգեբանների, բայց մենք փոքր ինչ փոխելով հայտնի ասացվածքը պնդում ենք, որ եռյակն այնքան հզոր չէ, որքան դրա մասին խոսում է:

Ու քանի որ մենք հավաստիացրել ենք, որ այս հոդվածն ամենեւին էլ Ադրբեջանի մասին չէ, շարունակենք:

Ի՞նչ է նշանակումՙ ժողովուրդ, այսինքն ունի՞ արդյոք այս եզրույթը սահմանումներ, սահմաններ, օրինակՙ այ այս շրջանակից դուրսՙ էլ ժողովուրդ չէ, կամ այ այս շրջանակը միայն բավարար է ժողովուրդ կոչվելու համար: Պարզվում է, գոնե վերջինը սահման ունի: Տեսեք ինչ-որ ժողովրդի մտավոր, գիտական, մշակութային, քաղաքական, ռազմական, տնտեսական էլիտան (անկախ վերջիններիս անձնական որակներից) միասին բավարար է ժողովուրդ կոչվելու համար: Հիմա, արդյոք ճի՞շտ են ասում եռյակի ամբիոնիցՙ պնդելով, թե ժողովուրդն իրենց հետ է: Օրինակ, ունե՞նք մենք այսօր մի խումբ նշանավոր մտավորականների, գիտնականների, մշակութային դեմքերի նամակ-հայտարարությունը, որ իրենք միանում են եռյակին: Ունի՞ արդյոք վերջինս երկրի քաղաքական, ռազմական էլիտայի (չխառնել էլիտա եզրույթըՙ իշխանության հետ) աջակցությունը, քանի՞ խոշոր բիզնեսի նեկայացուցիչներ են այսօր եռյակի կողքին, քանի՞ տնտեսվարողներ: Սրանք հարցեր են, որոնք եռյակի առաջնորդներին ավելի շատ պետք է մտահոգեն, քան շրջաններում շտաբների հինադրումը, որոնք, հիշեցնենք, նպատակ են հետապնդումՙ մոբիլիզացնել ժողովրդին. պատերա՞զմ է…:

Ուրեմն, գուցե հոգեբանական տեսանկյունիցՙ պարբերաբար կրկնելով «համաժողովրդական շարժում» եւ «մենք հզոր ենք» բառերը, ինչ-որ ժամանակ մենք ականատեսը դառնանք եռյակի նախաձեռնած հիրավի համաժողովրդական շարժանը, կամ համոզվենք, որ եռյակը հզոր է իրականում, բայց փաստն այսօր այն է, որ մենք ոչ համաժողովրդական շարժում ենք տեսնում, ոչ էլ հզորՙ ոչ իշխանություն:

Ադրբեջանի, նրա «հզոր բանակի» վերաբերյալ հավաստիացումների հետ, պայմանավովել ենք արդեն, որ չենք համեմատելու…

Չմոռանանք շեշտելՙ քաղաքականությունը ազնիվների տեղ չէ, այս համատեքստում, կարծում ենք, որ եւ գործող իշխանությունը, եւ գործող ոչ իշխանությունը իրենց տեղում են: Բայց, այնուամենայնիվ, ո՞ւր է ժողովուրդը…

ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ

Դժվար թե որեւէ մեկը վիճելի համարի Հայաստանում ոսկերչության դարերի ավանդույթներ ունենալն ու հայ ոսկերիչների բարձրաճաշակ աշխատանքների համաշխարհային հռչակը: Այսօր եւս ոսկերչությունը Հայաստանում զարգանում է եւ համարվում մեր արդյունաբերության հեռանկարային ճյուղերից մեկը: Այն, որպես այդպիսին, նաեւ ընդգրկված է կառավարության մշակած եւ իրագործման ընթացքում գտնվող արտահանման ուղղվածութուն ունեցող արդյունաբերության աջակցման ռազմավարական ծրագրում, պետական աջակցության ենթակա 11 ճյուղերի շարքում:

Ոլորտի զարգացման եւ արտահանման խթանման նպատակով էլ Հայաստանի կառավարությունը որոշում ընդունեց ստեղծել ոսկերչության համար ազատ տնտեսական գոտի, որն ունի սեփականատեր, ինչպես Հայաստանում գործող բոլոր ոսկերչական ընկերությունները: Սակայն, այս քայլը միանշանակ չընդունվեց հայ ոսկերիչների կողմից: Ոլորտի մի շարք ներկայացուցիչներ իրենց մտահոգություններն ունեն այս առնչությամբ: Որո՞նք են դրանք եւ ընդհանրապես ինչպե՞ս են գնահատում ոսկերչության ներկա վիճակը Հայաստանում ոլորտի վերոնշյալ ներկայացուցիները: Այս հարցերի շուրջ զրուցեցինք Հայաստանի Ոսկեգործների եւ ադամանդագործների ասոցիացիայի գործադիր տնօրեն Հակոբ Դարբինյանի հետ:

Մեր զրուցակցի կարծիքով, ոսկերչությունը Հայաստանում զարգացած ոլորտներից է, մոտ 10 հազար մարդ է աշխատում այդ ոլորտում, այդ թվում տանը աշխատող ոսկերիչները: Տնտեսության այս ճյուղը Հայաստանի համար հեռանկարային է, նկատի ունենալով նաեւ ոսկերչական արտադրության էներգախնայողությունն, արտադրանքի տեղափոխման դյուրինությունը եւ Հայաստանում առկա ոսկերչության արտադրական եւ աշխատուժի ռեսուրսները:

«Լավ պայմաններ են ստեղծված մեր երկրում ոլորտի զարգացման համար: Պետական մարմինների եւ ոլորտի հասարակական միության համատեղ աշխատանքի շնորհիվ ստեղծվել է լիբերալ օրենսդրական դաշտ, թանկարժեք մետաղների հումքի, դրանցից պատրաստված կիսաֆաբրիկատների, ինչպես նաեւ ոսկերչական քարերի ներմուծումը ազատված է մաքսատուրքերից, ոսկերչական քարերի շրջանառությունը ազատված է ավելացված արժեքի հարկից, մաքսատանը կատարվող ձեւակերպումները կատարվում են ժամերի ընթացքում», հակառակ ամեն կողմից հնչող դժգոհություններին, այսպիսի լավատեսական գնահատական է տալիս ոլորտի կացությանը Հակոբ Դարբինյանը: Նրա կարծիքով, Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի միանալու դեպքում ոլորտը կշահի, քանի որ այդ երկրներ հայկական ոսկերչական արտադրանքի արտահանման ժամանակ չեն լինի մաքսային գործընթացներ, իսկ այլ երկրներից հումքի եւ թանկարժեք քարերի ներմուծման ընթացակարգը որոշ ժամանակ մնալու են անփոփոխ: «Ընդհանուր առմամբ, մենք դրական ենք գնահատում Հայաստանի` ԵՏՄ մեջ մտնելու հանգամանքը: Ռուսաստանը մեզ համար իրացման հիմնական շուկան է», հավաստիացնում է Միության գործադիր տնօրենը: Ինչ վերաբերում է ներքին շուկային, ապա այստեղ վաճառվող ոսկերչական իրերի 70-80 տոկոսը տեղական արտադրանքն է, կան նաեւ իտալական եւ թուրքական ոսկերչական արտադրանք ներմուծող ընկերություններ:

Ոսկերչական ազատ տնտեսական գոտու հետ կապված Հայաստանի ոսկերիչների ասոցիացիայի մտահագությունների մասին խոսելով, Հակոբ Դարբինյանը նախ նշեց, որ մինչ գոտու ստեղծումը իրենց հետ չեն խորհրդակցել, իսկ ստեղծելուց հետո առաջացել են մի շարք հարցեր:

«Բանն այն է, որ որ գոտում գործող ընկերությունների համեմատ Հայաստանում գործող արտահանող ընկերությունները հայտնվում են անհավասար հարկային դաշտում: Մենք հարկեր եւ մաքսատուրքեր ենք վճարում, իսկ նրանք ազատված են շահութահարկից, շրջանառության հարկից եւ գործիքների, օժանդակ նյութերի ներմուծման մաքսատուրքերից: Այդ հանգամանքը կարող է բերել նաեւ մեր աշխատուժի հոսքին դեպի ազատ գոտում աշխատող ընկերություններ»:

Փորձեցինք տեղեկանալ, թե ի՞նչ մոտեցում ունեն այս մտահոգությունների մասին «Մերիդիան» ոսկերչական ազատ տնտեսական գոտում: Ի պատասխան մեզ հայտնեցին, որ ազատ տնտեսական գոտու ստեղծումը կառավարության որոշումն է եւ այն նպատակ ունի օտարերկրյա ներդրումներ ներգրավել, այստեղ բերել ոլորտի ճանաչված ընկերություններին, աշխատատեղեր ստեղծել, ավելացնել արտահանումը: Ըստ տրամադրված պարզաբանման, ազատ տնտեսական գոտում չեն կարող ընդգրկվել արդեն գործող ընկերությունները, իսկ ազատ տնտեսական գոտու ընկերություններն էլ չեն կարող իրենց արտադրանքը վաճառել Հայաստանում:

Այդուհանդերձ, անհավասար հարկային դաշտի եւ դրա հետեւանքով նաեւ մասնագետների հնարավոր արտահոսքի մասին մտահոգությունները թերեւս օբյեկտիվ են: Հարց է առաջանում նաեւ, թե Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի միանալուց հետո ազատ տնտեսական գոտում գործող ընկերությունները իրավունք պետք է ունենա՞ն վաճառել իրենց ապրանքը Ռուսաստանում, Ղազախստանում եւ Բելառուսում, քանի որ այս երկրների հետ ունենում ենք ընդհանուր շուկա, որը փաստորեն դառնում է ներքին շուկա: Հակոբ Դարբինյանի հավաստմամբ, իրենք հուսով են, որ բարձրացված հարցերին կառավարությունում համարժեք կարձագանքեն, կգտնվեն լուծումներ եւ կշարունակվի ոլորտի աջակցությանն ուղղված պետական քաղաքականությունը:

3-րդ փառատոնը մոտեցավ իր ավարտին

Ռուսաստանի հայերի միության եւ Ռուսաց լեզվի զարգացման հայկական կենտրոնի նախաձեռնությամբ անցկացվող «Երգը բարեկամության կամուրջ է» ռուսական երգի հանրապետական երրորդ փառատոնը մոտեցավ իր ավարտին: Սեպտեմբերի 1-ից մեկնարկած երգի փառատոնը իր շուրջը համախմբեց Հայաստանի հանրակրթական բոլոր դպրոցների աշակերտներինՙ հնարավորություն տալով նրանց առավել հաղորդակից լինելու ռուսաց լեզվին. ռուսական մշակութային արժեքներին:

Արդեն երրորդ փառատոնն է, որ անց է կացվում Ռուսաաստանի հայերի միության նախագահ Արա Աբրահամյանի նախաձեռնությամբ եւ ֆինանսավորմամբ: Այդ ծրագրի իրագործմանը մասնակի ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերել ՌԴ «Ռուսկիյ միր» հիմնադրամը:

Սահմանված կանոնակարգի համաձայն փառատոնը պետք է անցկացվեր 3 փուլով` դպրոցական, մարզային, այդ թվում նաեւ Երեւանի քաղաքային եւ հանրապետական: Սակայն դպրոցական փուլի ավարտից հետո պարզվեց, որ այդ թվում հաղթած երեխաների թիվը բավականին մեծ է եւ հնարավոր չէ մարզային փուլով լսել բոլորին: Ուստի բոլոր մարզերում, մինչեւ մարզային փուլը անց են կացվել տարածքային (շրջանային) մի քանի փուլ: Միայն Երեւանում դպրոցական փուլի հաղթողների թիվը անցնում է հազարից, ինչի համար Երեւանում անցկացվեց լրացուցիչ տարածքային 5 փուլ, որում հաղթողներն էլ իրավունք ստացան մասնակցելու քաղաքային փուլին:

Ավարտվել են դպրոցական եւ մարզային փուլերը: Փառատոնի մասնակցության մասին տվյալները դեռեւս ամփոփված չեն, սակայն նախնական տվյալների հանաձայն, փառատոնն ընդգրկել է հանրապետության բոլոր դպրոցները: Փառատոնի թիրախ, կամ ինչպես ասում ենՙ նպատակային լսարանը կազմել է շուրջ 400 հազար դպրոցական: Ընդհանուր առմամբ փառատոնի շրջանակներում կազմակերպված միջոցառումների հետ ուղղակի կամ անուղղակի առնչվել է ավելի քան մեկ միլիոն մարդ` այդ թվում մանկավարժներ, աշակերտների ծնողներ, հանրապետության բնակչության լայն խավեր:

Յուրաքանչյուր տարածքային կամ մարզային փուլ վեր է ածվել իսկական տոնական համերգի:

Նոյեմբերի 21-ին, «Առնո Բաբաջանյան» համերգային դահլիճում տեղի ունեցավ մրցույթի հանրապետական եզրափակիչ փուլը, որին մասնակցում էին մարզային փուլում հաղթած 90 մասնակից: Մասնակիցները հանդես եկան հետեւյալ ժանրերում` ռուսական ժողովրդական երգ, ռուսական հայրենասիրական երգ, ռուսական ռոմանս, ռուսական էստրադային եւ մանկական երգ, հայկական երգՙ ռուսերեն լեզվով:

Միջոցառմանը ներկա էին Հայաստանում ՌԴ դեսպան Իվան Վոլինկինը, ՀՀ կրթության եւ գիտության փոխնախարար Մանուկ Մկրտչյանը, ՀՀ մշակույթի փոխնախարար Արթուր Պողոսյանը, Հայաստանի Կոմպոզիտորների միության նախագահ Արամ Սաթյանը, դպրոցների տնօրեններ, մանկավարժական, ծնողական կոլեկտիվների, հանրության լայն խավերի ներկայացուցիչներ:

Ներածական խոսքով բացելով հանրապետական փուլը, Ռուսաստանի հայերի միության փոխնախագահ, Ռուսաց լեզվի զարգացման հայկական կենտրոնի նախագահ Վլադիմիր Աղայանը նշեց.

«Փառատոնը տարեցտարի ընդլայնելով իր շրջանակները, հաստատուն քայլերով մտավ հանրակրթական դպրոցներ եւ միաձուլվելով ուսումնադաստիարակչական աշխատանքներին, դարձավ նրա կարեւոր բաղկացուցիչ մասերից մեկը: Մրցույթը հանգեցրեց նրան, որ կտրուկ փոխվել է վերաբերմունքը ռուսաց լեզվի եւ ռուսական մշակույթի նկատմամբ:

Անցած տարիների ընթացում փառատոնի ծրագրում տեղի են ունեցել որակական լուրջ տեղաշարժեր: Այսպես, եթե նախկինում միայն երգի փառատոն էր, ապա այսօր այն բաղկացած է երեք հիմնական բաղադրիչներիցՙ 1. մրցույթ ռուսաց լեզվից (սա մտել է հենց 3-րդ փառատոնի ժամանակ), 2. երգի մրցույթ, եւ 3. ռուսաց լեզվի եւ ռուսաց մշակույթի օրերը դպրոցներում: Այսինքն դպրոցներում ստեղծվել է մի հարթակ, որտեղ յուրաքանչյուր դպրոցական իր նախասիրությունների շրջանակում կարող է իր ակտիվորեն մասնակցել փառատոնի շրջանակներում կազմակերպված միջոցառումներում: Ո՞րն է փառատոնի հաջողության մեր գրավականը: Մեր հաջողությունը պայմանավորված է մատաղ սերնդի դաստիարակության հետ առնչվող բոլոր օղակների համատեղ, համագործակցված աշխատանքով: Ուստի օգտվելով առիթից ցանկանում եմ փառատոնի կազմակերպիչների անունից շնորհակալություն հայտնել ՀՀ կրթության եւ գիտության, ՀՀ մշակույթի նախարարություններին, Երեւանի քաղաքապետարանին, իշխանության տեղական մարմիններինՙ փառատոնի կազմակերպման նկատմամբ ցուցաբերած աջակցության եւ օգնության համար: Մենք մեր երախտիքի խոսքն ենք ասում հանրապետության դպրոցների ղեկավարությանը, մանկավարժական կոլեկտիվներին, ծնողներին եւ բոլոր նրանց, որոնք աջակցել են այս կարեւոր ծրագրի իրականացմանը: Այսօր մենք հանրապետական փուլի մասնակիցների անունից պետք է մեր երախտիքի խոսքը ուղղենք նաեւ հատկապես Ռուսաստանի հայերի միության եւ Համաշխարհային հայկական կոնգրեսի նախագահ Արա Աբրահամյանին, նրա համար, որ նա ոչինչ չի խնայում մատաղ սերնդի բազմակողմանի զարգացման համար»:

Հանրապետական փուլի մասնակիցներին ողջունեց եւ հաջողություններ ցանկացավ Հայաստանում ՌԴ դեսպան Իվան Վոլինկինը :

«Այս փառատոնը լայն մասշտաբի միջոցառում է,- իր ելությում նշեց ՀՀ Կրթության եւ գիտության փոխնախարար Մանուկ Մկրտչյանը : -Ես շատ ուրախ եմ, որ մեր նախարարությունը նշանակալի մասնակցություն ունեցավ այս կարեւոր ծրագրի իրականացման գործում»:

Այնուհետեւ ելույթ ունեցավ ՀՀ մշակույթի փոխնախարար Արթուր Պողոսյանը , որը նշեց. «Մենք մշակույթի նախարարությունում մեր գործառույթներին համապատասխան մշտապես կազմակերպում ենք տարբեր ֆորմատի միջոցառումներ, բայց այս մեկը իր լայնածավալ հնչողությամբ, իսկապես, տպավորիչ էր: Հատկապես կարեւորում եմ փառատոնում առկա այն հենքը, որն է աշակերտներին մշակութային գաղափարներ, արժեքներ փոխանցելը: Սա շատ կարեւոր է մեզ համար: Լսելով երեխաների կատարումները ինձ մոտ նոստալգիկ հիշողություններ են առաջանում, քանի որ ժամանակին ես նույնպես եղել եմ ռուս մշակույթի կրողներից: Անգամ հիշում եմ, թե ինչպես բանակում ծառայելիս երգում էի այն նույն երգերը, որոնք այսօր հնչում են այս բեմից»:

Փառատոնի մրցութային հեղինակային հանձնաժողովը, կոմպոզիտոր, ՀՀ ժողովրդական արտիստ Մելիք Մավիսակալյանի գլխավորությամբ, շուրջ 7 ժամ լսեց բոլոր մասնակիցներին: Հանձնաժողովում բուռն քննարկումներից հետո, հանրապետական փուլի 90 մասնակիցներից փառատոնի դափնեկիրների կոչմանն արժանացան 19 հոգի: Նրանք իրավունք ստացան մասնակցելու գալա-համեգին, որը տեղի կունենա դեկտեմբերի 8-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգային դահլիճում: Եվս 10 մասնակից ստացան խրախուսական մրցանակներ:

---

«Երգը բարեկամության կամուրջ է» ռուսական երգի հանրապատեկան երրորդ փառատոնի հաղթողների ցուցակ

Ռուսական ժողովրդական երգ

Ը/հ	Անուն, ազգանուն	Երգի անվանումը	Մարզի անվանումը	Դպրոցը
1	Հովհաննիսյան Քրիստինե	Коробейники	Արարատ	Արտաշատի թիվ 2 հիմնական դպրոց
2	Հովհաննիսյան Գայանե	Валенки	Երեւան	Երեւանի Իսահակյանի անվան թիվ 16 ավագ դպրոց

Ռուսական ռոմանս

Ը/հ	Անուն, ազգանուն	Երգի անվանումը	Մարզի անվանումը	Դպրոցը
1	Այվազյան Նարինե	Ночь светла	Երեւան	Երեւանի թիվ 103 ավագ դպրոց
2	Սարգսյան Զոյա	Гори, гори, моя звезда	Վայոց Ձոր	Մալիշկայի թիվ 1 դպրոց

Ռուսական հայրենասիրական երգ

Ը/հ	Անուն, ազգանուն	Երգի անվանումը	Մարզի անվանումը	Դպրոցը
1	Ղալումյան Բենիամին	Синий платочек	Տավուշ	Իջեւանի թիվ 1 հիմնական դպրոց
2	Դանուղյան Նանե	Ах, эти тучи в голубом	Վայոց Ձոր	Եղեգնաձորի թիվ 2 հիմնական դպրոց
3	Ալմասյան Լեւոն	Москва	Արագածոտն	Աշտարակի թիվ 1 դպրոց
4	Սարգսյան Միլենա	Песня о солдате	Լոռի	Վանաձորի թիվ 11 ավագ դպրոց
5	Մովսիսյան Մարիաննա	Песня о далекой родине	Երեւան	Երեւանի թիվ 122 հիմնական դպրոց

Ռուսական էստրադա

Ը/հ	Անուն, ազգանուն	Երգի անվանումը	Մարզի անվանումը	Դպրոցը
1	Ղուկասյան Մանուշակ	Крылатые качели	Շիրակ	Գյումրու թիվ 1 հիմնական դպրոց
2	Եդիգարյան Հարություն	Первое сентября	Արմավիր	Արմավիրի զորավար Անդրանիկ Օզանյանի անվան թիվ 5 դպրոց
3	Հակոբյան Նավասարդ	Шарманка	Կոտայք	Գառնու թիվ 2 հիմնական դպրոց
4	Սահակյան Սաթենիկ	Песенка брадобрея	Գեղարքունիք	Գավառի թիվ 1 հիմնական դպրոց
5	Գրիգորյան Հովհաննես	Дружба	Երեւան	Երեւանի Շեվչենկոյի անվան թիվ 42 ավագ դպրոց
6	Տոնոյան Վարդուհի	Куда уходит детство	Երեւան	Երեւանի Անդրանիկ Մարգարյանի անվան թիվ 29 ավագ դպրոց
7	Եկշատյան Գրետա	Лучший город земли	Երեւան	Երեւանի թիվ 8 հիմնական դպրոց

Հայկական երգ ռուսերեն լեզվով

Ը/հ	Անուն, ազգանուն	Երգի անվանումը	Մարզի անվանումը	Դպրոցը
1	Թամազյան Գայանե	Ереван	Արագածոտն	Աշտարակի թիվ 1 դպրոց
2	Վարդանյան Դավիթ	Твои следы	Երեւան	Երեւանի թիվ 38 հիմնական դպրոց
3	Հակոբյան Արմեն	Воскресенье	Երեւան	Երեւանի թիվ 88 հիմնական դպրոց

Խրախուսական մրցանակներ

1.	Միրզոյան Օնիկ	Крылатые качели	Արմավիրի մարզի Ջանֆիդաի անվան միջնակարգ դպրոց
2.	Ռուբենյան Անի	Маленькая страна	Արմավիրի Մ. Սիլիկյանի անվան թիվ 6 հիմնական դպրոց
3.	Արշակյան Սամվել	Ой, полным полна моя коробушка	Արմավիրի մարզի Ջանֆիդայի Էդ. Դաշտոյանի անվան միջնակարգ դպրոց
4.	Պողոսյան Լեւոն	День победы	Գեղարքունիքի մարզի Մարտունու թիվ 2 հիմնական դպրոց
5.	Ամիրջանյան Արեն, Խաչատրյան Շահեն	Господа офицеры	Կապանի թիվ 2 ավագ դպրոց
6.	Գրիգորյան Դիանա	В лесу прифронтовом	Չարենցավանի ավագ դպրոց
7.	Եփրեմյան Յանա	Солнечный круг	Արտաշատի թիվ 2 հիմնական դպրոց
8.	Առաքելյան Միքայել	Льется песня	Երեւանի թիվ 99 հիմնական դպրոց
9.	Մալխասյան Հարություն	Катюша	Երեւանի թիվ 84 հիմնական դպրոց
10.	Խաչատրյան Գեւորգ	Ты – моя вселенная	“Փոքր Մհեր” Կրթահամալիր