(«Պահպանելով հիշողությունը»․ թանգարանի բացում Սանկտ Պետերբուրգում)
Հոկտեմբերի 31-ին՝ Ազգային միասնության տոնին ընդառաջ, Սանկտ Պետերբուրգի հենց սրտում՝ Տավրիչեսկայա 45 տան բակում, շուրջ 200 հյուրերի ներկայությամբ հանդիսավորությամբ բացվել է պատմության նոր թանգարան:
«Պահպանելով հիշողությունը» անունը կրող թանգարանի հանդիսավոր բացմանը ներկա էին Սանկտ Պետերբուրգի և Լենինգրադի մարզի վարչակազմի, ԶԼՄ-ների, վետերանական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, գիտության և մշակույթի գործիչներ, կրթական կազմակերպությունների ղեկավարներ, ռուս Ուղղափառ և հայ Առաքելական եկեղեցիների սպասավորներ։
Քաղաքի նոր մշակութային տարածքը հիմնվել է պետերբուրգաբնակ մեր նշանավոր հայրենակից, ճանաչված բարերար և հասարակական գործիչ, արվեստի հովանավոր Հրաչյա Պողոսյանի անունը կրող բարեգործական հիմնադրամի կողմից՝ Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետ Ալեքսանդր Բեգլովի աջակցությամբ։
Միջոցառման պատվավոր հյուրերն էին Սանկտ Պետերբուրգի և Լադոգայի միտրոպոլիտ Վարսոնոֆին, Կենտրոնական ռազմածովային թանգարանի տնօրեն Ռուսլան Նեխայը, «Առաջին ալիք» ԲԲԸ գլխավոր տնօրենի խորհրդական Ալեքսանդր Իլինը, Սանկտ Պետերբուրգի «Պաշարված Լենինգրադի բնակիչներ» հասարակական կազմակերպության խորհրդի նախագահ Ելենա Տիխոմիրովան, Լենինգրադի պաշտպանության պետական հուշահամալիրի տնօրեն Ելենա Լեզիկը, եպիսկոպոս Սիլուանը, Խորհրդային Միության մարշալ Լեոնիդ Գովորովի թոռը՝ Լեոնիդ Գովորովը և շատ ուրիշներ։
«Այսօր մենք բացում ենք հիշողության թանգարան»,- իր ողջույնի խոսքում ասաց Սանկտ Պետերբուրգի և Լադոգայի միտրոպոլիտ Բարսանուֆիուսը։- Մենք հաճախ ենք լսում հիշատակի և հուշարձանների մասին։ Սանկտ Պետերբուրգը տվել է ազգային պատմության բազմաթիվ հերոսներ, ոգու հերոսներ, սրբեր։ Հրաչյա Միսակովիչը հավաքում է այս պատմությունները, հաճախ է գալիս մեր թեմ, տեսնում ենք, որ շատ է մտածում հիշողության պահպանման մասին։ Պատմական և հոգևոր հիշողությունը կարևոր է: Մենք հիշում ենք սրբերի կյանքը, կենդանի և հանգուցյալ հարազատների անունները։ Բայց գլխավորն այն է, որ Աստված մեր մասին հիշողություն ունի։ Մարդիկ երբեմն մոռանում են, ոչ բոլոր մասունքները կարելի է պահել և տեղափոխել թանգարաններ, բայց Տիրոջ մոտ ոչինչ չի մոռացվում: Հիմնական խնդիրն այն է, որ Նա ունենա մեր անունները: Իսկ դա հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ մենք բարի գործեր ենք անում։ Ով կատարում է դրանք, երբեք չի մոռացվում Աստծո կողմից: Հրաչյա Պողսոսյանը հայտնի է որպես բարի մարդ, մարդասեր, ով շատ բան է արել ի շահ մարդկանց։ Մենք եկել ենք շնորհավորելու Ձեզ թանգարանի բացման կապակցությամբ, որտեղ Դուք ներդրել եք ձեր սիրտն ու հոգին։ Մարդիկ կգան այստեղ և կծանոթանան մեր երկրի պատմությանը»։
Գործող եպիսկոպոսը թանգարանին է նվիրել Աստվածածին Իվերոնի սրբապատկերը։ Նաև Սանկտ Պետերբուրգի Հոգևոր ակադեմիային ցուցաբերած աջակցության համար Հրաչյա Պողոսյանին շնորհվել է Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո պատրիարք Կիրիլի ստորագրությամբ վկայական։
Արարողությանը ելույթ ունեցավ նաև հայկական Սուրբ Եկատերինա եկեղեցու հովիվ Եֆրեմ քահանա Զարգարյանը։
«Մենք բոլորս գիտենք, որ մարդը արարչագործության պսակն է։ Հրաչյա Պողոսյանի գործունեության պսակը թանգարանի հիմնումն է։ Անկյուն, որտեղ կարող ենք շոշափել մեր երկրի պատմությունը։ Աստված օրհնի Հրաչյա Միսակովիչին և նրա ընտանիքին։
Երախտագիտության խոսքեր ասաց նաև Խորհրդային Միության մարշալ Լեոնիդ Գովորովի (1897-1955) ժառանգ, Լենինգրադի պաշտպանության թանգարանի հասարակական խորհրդի նախագահ Լեոնիդ Գովորովը:
– Շնորհակալություն, Հրաչյա Միսակովիչ, հերոսների հիշատակը հավերժացնելու Ձեր աշխատանքի համար։ Լենինգրադի պաշտպանության թանգարանը կենտրոնացրել է պաշարված քաղաքի ողբերգական տարիների հիշողությունը։ Մենք միշտ ուրախ ենք համագործակցելու համար։ Ես անձամբ շնորհակալ եմ Ձեզ՝ Լեոնիդ Գովորովի հիշատակը վառ պահելու Ձեր մարդկային վերաբերմունքի համար»,- նշել է Խորհրդային Միության մարշալի ժառանգը։
Կենտրոնական ռազմածովային թանգարանի տնօրեն Ռուսլան Նեխայը, ով Հրաչյա Պողոսյանի հետ 2005 թվականին Ագարակ գյուղում բացել է Խորհրդային զինվորների հուշարձանը, հանդիսությանն անդրադարձել է անվանի բարերարի հետ իր երկար տարիների բարեկամությանը։
– 24 տարի Հրաչյա Պողոսյանի հետ մասնակցում եմ նրա բարի գործերին, ականատեսն եմ այն ամենի, ինչը որ նա արել է։ Եվ, կարծում եմ, Հրաչյա Միսակովիչը տարբերվում է նրանով, որ ամեն ինչ անում է հոգով ու սրտով։ Զինված ուժերի, Լենինգրադի և Արևմտյան ռազմական շրջանների անունից իմ խորին շնորհակալությունն եմ հայտնում այն ամենի համար, ինչ Դուք արել եք մեզ համար հարգելի Հրաչյա Պողոսյան։
Իր խոսքում Սանկտ Պետերբուրգի փոխնահանգապետ Օլեգ Էրգաշևը մասնավորապես նշեց. «Կարծում եմ, որ ցուցահանդեսը ևս մեկ անգամ կհիշեցնի մեզ միասնության ուժի և յուրաքանչյուր մարդու կարևորության մասին Ռուսաստանի զարգացման գործում։ Շնորհակալություն եմ հայտնում «Պահպանելով հիշողությունը» թանգարանի ստեղծողներին՝ «Հրաչյա Պողոսյան» բարեգործական հիմնադրամին՝ մշակութային, հոգևոր և պատմական ժառանգության պահպանմանն ու զարգացմանն ուղղված գործունեության համար։ Ցուցահանդեսին մաղթում եմ հաջող ընթացք»։
Սանկտ Պետերբուրգի Օրենսդիր ժողովի նախագահ Ալեքսանդր Բելսկին իր խոսքում ընդգծել է, որ «Պահպանելով հիշողությունը» ցուցասրահը հնարավորություն է տալիս շոշափել պատմությունը, զգալ ժամանակների ու սերունդների կապը, տեսնել ցուցանմուշներ, որոնք վկայում են մարդկային զարգացման տարբեր դարաշրջանների մասին։
«Ցուցահանդեսի շնորհիվ մենք ևս մեկ անգամ գիտակցում ենք անցյալի հիշողության պահպանման կարևորությունը։ Այսօր սա ոչ միայն մեր պարտականությունն է, այլ նաև պարտքը ապագա սերունդների հանդեպ։ Քաղաքը երախտապարտ է Ձեզ՝ բարեգործական և հասարակական ակտիվ գործունեության, եկեղեցիների վերածննդի, անցյալի կարևորագույն իրադարձությունների, ականավոր հայրենակիցների անունների հավերժացման և այլ նշանակալից ծրագրերի իրականացման համար։ Պատահական չէ, որ Ձեր հիմնադրամին շնորհվել է Սանկտ Պետերբուրգի պատվավոր հովանավորի կոչում»։
«Ռուսաստանի հայերի միություն» համառուսական հասարակական կազմակերպության նախագահ Արա Աբրահամյանն իր նամակ-ուղերձում նշել է միջոցառման խորհրդանշականությունը, քանի որ թանգարանի բացումը տեղի է ունեցել Ազգային միասնության տոնի նախօրեին.
«Սա ավելի է ընդգծում այս նախագծի սոցիալական նշանակությունը ժամանակակից սերնդի ներկայացուցիչներին մեր հայրերի և պապերի նվաճումներին ու սխրանքներին ծանոթացնելու, ինչպես նաև պատմական հիշողության պահպանման գործում հանրային աջակցության կարևորության տեսանկյունից: Ռուսաստանի հայերի միությունը և անձամբ ես միշտ բարձր ենք գնահատել ձեր հասարակական և բարեգործական գործունեությունը, և այժմ էլ, օգտվելով այս հնարավորությունից, հարգանքով եմ վերաբերվում Ձեզ և մաղթում հաջողություններ՝ նշանակալի նոր ձեռնարկներ իրականացնելու գործում»:
Հրաչյա Պողոսյանին ուղղված ողջույնի ուղերձ են հղել նաև Օրենսդիր ժողովի պատգամավոր Ալեքսանդր Ռժանենկովը և Պետական Էրմիտաժի տնօրեն Միխայիլ Պիոտրովսկին.
«Մենք մեր երախտագիտությունն ենք հայտնում Սանկտ Պետերբուրգի Համաշխարհային ակումբին՝ Ձեր ազնիվ գործերի համար, որոնք պահպանում են ամենաթանկը՝ մեր Հայրենիքի, մեր մեծ քաղաքի պատմությունը կերտած մարդկանց հիշատակը։ Դուք պատկանում եք հոգատար մարդկանց ընտանիքին, պատրաստ եք ակտիվորեն մասնակցել և լսել Ձեզ ուղղված բոլոր խնդրանքները։ Նման ցուցասրահների բացումը համաշխարհային մշակույթի շարունակականության արտահայտություն է։ Ցուցահանդեսին ներկայացված աշխատանքներում մարմնավորված գեղարվեստական պատկերները ցույց են տալիս պատմական հիշողության պահպանումը բազմաթիվ սերունդների համար։ Ձեր բարեգործական հիմնադրամն անգնահատելի ներդրում ունի այս պատմական հիշողության պահպանման, մշակութային ու պատմական կապերի ամրապնդման և ընդլայնման գործում ոչ միայն Ռուսաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս»։
Պատվավոր բարերար Հրաչյա Պողոսյանը շնորհակալություն հայտնեց նահանգապետ Ալեքսանդր Բեգլովին, Լեոնիդ Գովորովին, Կենտրոնական շրջանի ղեկավար Ելենա Ֆեդորովային, եպիսկոպոս Բարսանուֆիուսին, Լենինգրադի պաշտպանության և պաշարման թանգարանի տնօրեն Ելենա Լեզիկին, Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետի հայաստանյան ներկայացուցիչ Վահրամ Բարսեյանին։
Նա նաև երախտագիտություն հայտնեց հիմնադրամի աշխատակիցներին, իր ընտանիքին, վետերաններին և պաշարումից փրկվածներին, քանդակագործներին, ինչպես նաև դիզայներներին, պլանավորողներին և թանգարանի ստեղծման գործում ներգրավված բոլոր մասնագետներին։
Ողջույնի խոսքերից հետո երկինք բաց թողնվեցին սպիտակ աղավնիներ՝ որպես խաղաղության, մաքրության և կյանքի ոգու խորհրդանիշ, և կտրվեց խորհրդանշական ժապավենը։
Այնուհետև բարեգործական հիմնադրամի նախագահը շրջել է ցուցահանդեսում։
Թանգարանի պատմությունը սկսվել է 2021 թվականին, երբ Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետ Ալեքսանդր Բեգլովի անունից Տավրիչեսկայա 45 հասցեում գտնվող տարածքը անհատույց օգտագործման հանձնվեց «Հրաչյա Պողոսյան» հիմնադրամին։
– Երբեք չէի մտածի, որ թանգարան կունենամ, նման միտք անգամ չեմ ունեցել։ Իմ աշխատանքում ես հաճախ շփվում եմ ամենատարբեր պատմությունների և մարդկային ճակատագրերի հետ, որոնք իսկապես հուզում են ինձ, որոնք պարզապես չեն կարող պատմություն չդառնալ: Ինչ-որ պահի ես որոշեցի, որ ուզում եմ կիսվել այս պատմություններով Սանկտ Պետերբուրգի բնակիչների և քաղաքի հյուրերի հետ և մտածեցի թանգարան ստեղծելու մասին: Սանկտ Պետերբուրգի նահանգապետ Ալեքսանդր Դմիտրիևիչը պաշտպանեց գաղափարը, ինչի համար ես շատ շնորհակալ եմ նրան, առանց նրա չէր կայանա այս թանգարանը։
Թանգարանի նախասրահում հյուրերին դիմավորում են երեք ինտերակտիվ էկրաններ։ Առաջինը պատմում է շենքի պատմության մասին, որում գտնվում է թանգարանը։ Երկրորդը տանում է դեպի բարեգործական հիմնադրամի կայք։ Երրորդը պատմում է «Մեր դպրոցի հերոսները» հիմնադրամի ամենախոշոր նախագծերից մեկի մասին։
Ցուցահանդեսն սկսվում է Կիրովսկում կանգնեցված կայսր Պետրոս Առաջինի հուշարձանի պատճենով: Հրաչյա Պողոսյանը վերստեղծել է հուշահամալիրը՝ ի նշան երախտագիտության հայ ժողովրդի նկատմամբ կայսեր ցուցաբերած առանձնահատուկ վերաբերմունքի։ Նրա տասից ավելի հրամանագրերը վերաբերում էին հայերի բարեկեցությանը։
Թանգարանում կարելի է տեսնել Նիկոլայ Գումիլյովի խորաքանդակը, Ֆյոդոր Դոստոևսկու և մեծ իշխան Նիկոլայ Միխայլովիչի կիսանդրին։
Ցուցահանդեսի կենտրոնական մասը զբաղեցնում են Հայրենական մեծ պատերազմին նվիրված նախագծերը։ Դրանց թվում է «Լենինգրադցիների արիության» հուշարձանը՝ խճանկարային վահանակ, նվիրված 1941 թ․ հոկտեմբերի 14-ին Տիխվինի երկաթուղային կայարանում զոհված Լենինգրադի երեխաներին։ Խորհրդային զինվորների հուշարձանը, ի դեպ, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հայրենական մեծ պատերազմի զինվորների հիշատակի առաջին հուշահամալիրն է:
Թանգարանի նույն հատվածում կա Ամուրի մարտիկների, ինչպես նաև Սուհո կղզու հերոս պաշտպանների հուշարձանը։ Թանգարանում ցուցադրված են նաև իրական մասունքներ, ինչպիսիք են Խորհրդային Միության մարշալ Լեոնիդ Գովորովի աշխատանքային գրքույկը և 1941-1942 թվականներին օգտագործած նրա զինվորական պայուսակը՝ պլանշետը։
Առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում «Լենինգրադի պաշտպանության համար» բնօրինակ մեդալը և զրահատանկային զորքերի գլխավոր մարշալ Համազասպ Բաբաջանյանի անձնական իրը՝ տանկի ժամացույցը։ Թանգարանն ունի նաև նեկրոպոլիսների քարտեզ, որի վերականգնումն ու ստեղծումը ֆինանսավորել է Հրաչյա Պողոսյանը։ Ընդհանուր առմամբ՝ ցուցահանդեսը պարունակում է մոտ 60 ցուցանմուշ։ Բոլոր ցանկացողները կարող են տեսնել դրանք՝ պայմանավորվելով զանգահարելով՝ 679-50-70: Թանգարանի մուտքն անվճար է։ Բացման ժամերը՝ երկուշաբթիից ուրբաթ ժամը 9:30-ից 17:30:
Միջոցառման ավարտին հյուրերն իրենց մաղթանքները թողեցին Պատվո գրքում։
Ի դեպ
Սանկտ Պետերբուրգում լույս է տեսել մեր նշանավոր հայրենակից, ճանաչված բարերար և հասարակական գործիչ, արվեստի պատվավոր հովանավոր Հրաչյա Պողոսյանի բարեգործական գործունեության մասին պատմող ծավալուն գիրք։
Հրաչյա Պողոսյանը Սանկտ Պետերբուրգի պատվավոր բարերար է, Լենինգրադի մարզի Կիրովի շրջանի պատվավոր քաղաքացի, Ամուրի շրջանի Ցիոլկովսկի քաղաքի պատվավոր քաղաքացի, Հայաստանի Հանրապետության Ագարակ և Ծավ գյուղերի պատվավոր քաղաքացի, Սանկտ Պետերբուրգի «Պաշարված Լենինգրադի բնակիչներ» հասարակական կազմակերպության, Կիրովսկի պաշարված Լենինգրադի բնակիչների տարածաշրջանային և Լենինգրադի պատերազմի վետերանների միավորումների պատվավոր անդամ․․․
527 էջանոց գիրքը պատմում է երկու տասնյակից ավելի տարիների ընթացքում կյանքի կոչված հսկայածավալ ու բազմաբովանդակ այն նախագծերի մասին, որոնցում Հրաչյա Պողոսյանը ներդրել է ոչ միայն իր անձնական միջոցները, այլև իր հոգին ու մտքի թռիչքը։
Իր գործունեության ընթացքում Հրաչյա Պողոսյանի բարեգործությունն ընդգրկել է միլիոնավոր մարդկանց կյանքեր և ճակատագրեր, շոշափել կյանքի բոլոր ոլորտները՝ ծովերից և օվկիանոսներից մինչև տիեզերք։ Դրանք վերաբերվում են ռազմական արդյունաբերությանն ու արվեստներին, իրավունքին և լրագրությանը, դիվանագիտությանն ու զինագործությանը, բևեռախույզներին և սրբերին, կայսրերին և նրանց ընտանիքների անդամներին:
Հիմնադրամի նախագծերը պատմում են մարդկանց ճակատագրերի մասին՝ քննիչից մինչև բանաստեղծ, բժիշկից մինչև հոգևորական, գրողից մինչև արվեստագետ, գեներալիսիմուսից մինչև հասարակ զինվոր։ Շնորհիվ Հրաչյա Պողոսյանի՝ այդ մարդկանց անունները դարերով հավերժանում են՝ ի հիշատակ ապագայի և գալիք սերունդների։
Երկար տարիների ընթացքում՝ Ռուսաստանում, Հայաստանում և արտերկրում մեծ հարգանքի և ճանաչման արժանացած Հրաչյա Պողոսյանի ու նրա բարեգործական հիմնադրամի նախաձեռնությամբ ստեղծվել և վերականգնվել են ավելի քան 400 հոգևոր, մշակութային և պատմական նշանակություն ունեցող կոթողներ, իրականացվել և կյանքի են կոչվել Հայրենական մեծ պատերազմի հերոսներին և իրադարձություններին նվիրված 200-ից ավելի հուշարձաններ և նախագծեր, իսկ մի մասն էլ իրականացման փուլում են:
Հրաչյա Պողոսյանի մտահղացմամբ ու աջակցությամբ հրապարակվել են տասնյակ գրքեր և ամսագրեր, նկարահանվել են մի շարք մեծարժեք և ուսուցողական վավերագրական ֆիլմեր:
Վերը հիշատակած շուրջ 400 բարեգործական ծրագրերից ավելի քանի 100-ն առնչվում են հայկական մշակույթին, որոնք իրականացվել են Հայաստանում և Հայաստանից դուրս: Դրանք հուշարձաններ են, գրքեր, ֆիլմեր և մեր պատմությանն ու մշակույթին վերաբերվող բազմաթիվ այլ ուշագրավ գործեր:
Հրաչյա Պողոսյանի բարեգործության շրջանակն ընդգրկում է այսօր արդեն 14 երկիր՝ Ռուսաստան, Հայաստան, Վրաստան, Բելառուս, Մոնղոլիա, Սլովակիա, Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվա, Գերմանիա, Ղազախստան, Ֆրանսիա, Իսրայել, Սիրիա:
Աշխարհի որ անկյունում էլ իրականացրել է իր հերթական մտահղացումը՝ արել է սիրով ու նվիրումով և հայ ժողովրդի արժանի զավակի բոլոր ձեռնարկումները արդյունք են տարիների նրա տքնաջան աշխատանքի, որը նա կյանքի է կոչել իր անունը կրող հիմնադրամի գումարներով:
Հրաչյա Պողոսյանը մի մեծ հավատամք ունի՝ օգտակար լինել այն ժամանակահատվածի համար, որը մարդկանց տրված է լինել երկրի վրա: Նա նաև փորձում է կապ ստեղծել անցյալի, ներկայի և ապագայի միջև, վեր հանել անարդարացիորեն մոռացված իրողությունները, որպեսզի սերունդները տեսնեն և գնահատեն կատարված գործերը և էստաֆետը փոխանցեն հաջորդ սերունդներին։
Իր սխրանքներով ու բազում երևելի գործերով հայտնի հերոս քաղաք Սանկտ Պետերբուրգը դարերից եկեղ գեղեցիկ ավանդույթներ ունի: Այդ ավանդույթներից մեկն էլ, որ մինչ օրս պահպանվում է, քաղաքի տարեգրության մեջ արժանի հետք թողած, երևելի գործերով աչքի ընկած մարդկանց ըստ ամենայնի մեծարելն է: Եվ պատահական չէր, որ 2022 թ․ ապրիլի 13-ին ՌԴ Սանկտ Պետերբուրգ քաղաքի Օրենսդիր ժողովում հանդիսավորապես հրապարակվեց մի աննախադեպ որոշում, որի համաձայն՝ պետերբուրգաբնակ մեր ճանաչված հայրենակից Հրաչյա Պողոսյանի անունը կրող բարեգործական հիմնադրամն արժանացավ Սանկտ Պետերբուրգի պատվավոր բարերար տիտղոսին: Ասում ենք աննախադեպ, քանի որ «Հրաչյա Պողոսյան» բարեգործական հիմնադրամը քաղաքի պատմության մեջ դարձավ առաջին իրավաբանական միավորումը, որին շնորհվեց նման պատվավոր կոչում։
«Կյանքն ապրել մարդկանց հանդեպ նվիրումով և թողնել հետագիծ՝ նշանակում է ձեռք բերել անմահություն»․ գիրքն ավարտվում է Հրաչյա Պողոսյանի այս խոսքով։ Իրականում՝ բավականին աշխատանք է արվել, և դեռ ինչքա՞ն է սպասվում… և զուր չէ, որ Սանկտ Պետերբուրգի պատվավոր բարերարի աշխատանքը գնահատվում է բազմաթիվ երկրների ամենաբարձր մակարդակներով։
Ասվածի վկայությունները կյանքի կոչված հարյուրավոր ինքնատիպ գործերն են:
Անսպառ եռանդ, հաջողություններ և նորանոր գեղեցիկ գործերի իրականացում ցանկանանք մեր արժանապատիվ հայրենակցին:
ԳՈՀԱՐ ԲՈՏՈՅԱՆ
ՌԴ-ում «Ազգ»-ի հատուկ թղթակից
