Անփայլ փաստաթուղթ. ԱՄՆ-Հայաստան համաձայնագիրը չի հասցեագրում Հայաստանի մարտահրավերները. Վարդան Օսկանյան

Հունվարի 14-ին Հայաստանի Հանրապետության և Միացյալ Նահանգների միջև ստորագրված Ռազմավարական գործընկերության մասին կանոնադրությունը առաջին հայացքից կարող է թվալ նշանակալի հանգրվան։ Սակայն այս փաստաթուղթն ավելի շուտ Փաշինյանի կառավարության թերացումների արտացոլանքն է, քան երկկողմ առաջընթացի արգասիք։

Նախ, կասկածելի է փաստաթղթի ստորագրման պահը։ Բայդենի պաշտոնավարման վերջին օրերին դրա ստորագրումը, թվում է, շտապողական և մեծապես խորհրդանշական է՝ զուրկ Հայաստանի մարտահրավերներին անդրադառնալու իրական հանձնառությունից։ Ապագա համագործակցության ամուր ճանապարհային քարտեզ ներկայացնելու փոխարեն՝ Կանոնադրությունն ավելի շուտ Հայաստանի անվտանգության և ինքնիշխանության խնդիրների մռայլ գնահատական է, ինչպես նաև ժողովրդավարության և կառավարման խնդիրների լռելյայն արձանագրում։

Փաստաթղթում Հայաստանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության շեշտադրումը ընդգծում է երկրի առջև ծառացած գոյութենական սպառնալիքները, հատկապես ադրբեջանական վերջին ագրեսիայի լույսի ներքո։ Թեև ընդունում է ԱՄՆ-ի աջակցությունը Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանը՝ փաստաթուղթը նոր պարտավորություններ կամ երաշխիքներ չի սահմանում՝ Հայաստանի անվտանգությունն ամրապնդելու համար։ Այս բացթողումն աչքի է զարնում՝ հաշվի առնելով սահմանային շարունակվող լարվածությունը, միջանցքային սպառնալիքներն ու 2023-ին Լեռնային Ղարաբաղից հայերի զանգվածային տեղահանումը։ Ադրբեջանի գործողություններին հակակշռելու կոնկրետ միջոցների բացակայությունը հարց է առաջացնում, թե արդյոք ԱՄՆ-ն իսկապես էական աջակցություն է առաջարկում, թե սին խոստումներ է տալիս։

Տարածաշրջանում տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման և հարևանների հետ հարաբերությունների կարգավորման ԱՄՆ-ի կոչը մեկ այլ խնդրահարույց տարր է։ Այս ձգտումները նոր չեն. դրանց ներառումն այստեղ հին խոսույթների կրկնություն է թվում՝ զուրկ նորարարական լուծումներից։ Անհարմար հարց է ծագում՝ ԱՄՆ-ն իսկապե՞ս հասկանում է Հայաստանի աշխարհաքաղաքական դիրքի բարդությունները, թե՞ բավարարվում է հերթապահ խոսքերով։

Ժողովրդավարական բարեփոխումների, հակակոռուպցիոն միջոցառումների և դատական անկախության վրա Կանոնադրության ընդարձակ կենտրոնացումն ավելի շուտ Հայաստանի կառավարման արմատացած խնդիրների արտացոլումն է, քան առաջընթացի ճանապարհային քարտեզ։ Երկկողմ համաձայնագրում նման թեմաների գերակշռությունն ընդգծում է Փաշինյանի կառավարության՝ դրանք արդյունավետ լուծելու անկարողությունը։ Լեզուն՝ հղկված դիվանագիտական քաղաքավարությամբ, անուղղակիորեն ընդգծում է համակարգային կոռուպցիան, օրենքի գերակայության բացը և ժողովրդավարական ինստիտուտների խարխլումը։

Փաստաթղթում էական ուշադրություն կա առանցքային այնպիսի ոլորտների, ինչպիսիք են դատական անկախությունը, մամուլի ազատությունը և քաղաքացիական հասարակության զարգացումը։ Փաշինյանի կառավարման օրոք սրանք խրոնիկ բացթողումներ են, նրա վարչակազմը գնացել է իշխանության աննախադեպ կոնսոլիդացիայի՝ հալածելով այլախոհությունը։

Այս փաստաթուղթը Հայաստանի տարածաշրջանային դաշնակիցներին հավանաբար անհանգստություն կպատճառի։ ԱՄՆ-ի հետ գործընկերության շեշտադրումը՝ զուգակցված եվրա-ատլանտյան կառույցներին ինտեգրման ակնարկներով, վտանգում է առանցքային դաշնակիցների հետ հարաբերությունները, ինչպիսին է Ռուսաստանը։ Նման բառապաշարը կարող է մեկնաբանվել որպես հեռացում ավանդական գործընկերությունից և ավելի սրել լարվածությունն առանց այն էլ աշխարհաքաղաքական երերուն իրավիճակում։

Կանոնադրության կենտրոնացումը Էներգետիկ բազմազանեցման ու եվրոպական շուկաներին ինտեգրվելու մասին մեկ այլ խնդրհարարույց կետ է։ Թեև այս նպատակները համահունչ են ԱՄՆ-ի շահերին՝ դրանք անտեսում են առօրեական այն մարտահրավերները, որոնց Հայաստանը բախվում է ռուսական էներգակիրներից իր կախվածության և խոշոր տերություններով շրջապատված տարածաշրջանում իր անկայուն դիրքի պատճառով։

Կանոնադրության թերևս ամենանվիճահարույց կողմը դրա իրականացման հարցն է։ Փաստաթուղթը բարի մտադրությունների շարան է, որը հաշվետվողականության կամ աջակցության կոնկրետ մեխանիզմներ չի առաջարկում։ Միացյալ Նահանգները երկար ժամանակ նման բառապաշար է ներառել Հայաստանի հետ համաձայնագրերում, սակայն շոշափելի առաջընթացը մնում է անորսալի։ Առանց հետևողականությունն ապահովող ուժեղ միջոցների՝ այս Կանոնադրությունը կարող է դառնալ չիրականացված խոստումների ևս մեկ խորհրդանիշ։

Ռազմավարական գործընկերության մասին կանոնադրությունը հեռու է դիվանագիտական հաղթանակից, որը Փաշինյանի կառավարությունը ներկայացնում է։ Փոխարենը, այն Հայաստանի խոցելիության, կառավարման ձախողումների և տարածաշրջանային մարտահրավերների սթափ գնահատական է։

Համաձայնագիրը ցույց է տալիս, թե ինչպես է միջազգային հանրությունը, հատկապես Միացյալ Նահանգները, ընկալում ներկայիս իշխանության ներքո գտնվող Հայաստանը՝ երկիր, որն ունեցել է մարդկային ու տարածքային մեծ կորուստներ, շեղվել ժողովրդավարական արժեքներից և առերեսվում է հանրության հարաճուն դժգոհությանը:

Թեև Հայաստանն անհապաղ կարիք ունի անվտանգության ամրապնդման, ժողովրդավարական բարեփոխումների և միջազգային աջակցության՝ խիստ կասկածելի է, որ գործող կառավարությունը կարևոր այս նպատակներին հասնելու կարողություն ունի։

An Unflattering Charter: The Pashinyan Government Under Scrutiny

The signing of the Strategic Partnership Charter between the Republic of Armenia and the United States on January 14 might initially seem like a significant milestone. However, this document is less a celebration of bilateral progress and more an indictment of the Pashinyan government’s shortcomings.

The timing of the Charter is particularly questionable. Coming at the tail end of the Biden administration, it appears rushed and largely symbolic, lacking the weight of a genuine commitment to addressing Armenia’s challenges. Rather than presenting a robust blueprint for future cooperation, the Charter reads as a somber appraisal of Armenia’s security and sovereignty issues, as well as a sharp critique of its democracy and governance.

The Charter’s emphasis on Armenia’s sovereignty and territorial integrity starkly underscores the existential threats the country faces, especially in light of recent Azerbaijani aggression. While it acknowledges U.S. support for Armenia’s territorial integrity, the document provides no new commitments or guarantees to strengthen Armenia’s security. This omission is glaring against the backdrop of ongoing border disputes, corridor tensions, and the mass displacement from Nagorno-Karabakh in 2023. The absence of concrete measures to counterbalance Azerbaijan’s actions leaves one questioning whether the U.S. is merely offering empty assurances rather than substantive support.

The United States’ call for unblocking regional transport links and normalizing relations with neighbors is another problematic element. These aspirations are not new; their inclusion here feels like a rehash of old talking points, bereft of innovative solutions. This raises the uncomfortable question of whether the U.S. truly grasps the complexities of Armenia’s geopolitical position or is content to repeat well-worn platitudes.

The Charter’s extensive focus on democratic reforms, anti-corruption measures, and judicial independence is less a roadmap for progress and more a reflection of Armenia’s entrenched governance issues. That such topics dominate a bilateral agreement underscores the Pashinyan government’s inability to address them effectively. The language—polished with diplomatic niceties—implicitly highlights systemic corruption, a weak rule of law, and faltering democratic institutions. Key areas like judicial impartiality, media freedom, and civil society development receive significant attention in the document. These have been persistent weak points under Pashinyan’s leadership, with critics accusing his administration of consolidating power and suppressing dissent.

For Armenia’s regional allies, this Charter is likely to provoke unease. Its emphasis on U.S. partnership, coupled with hints of integration into Euro-Atlantic institutions, risks alienating key allies such as Russia. Such language could be interpreted as a pivot away from traditional partnerships, exacerbating tensions in an already fragile geopolitical landscape. The Charter’s focus on energy diversification and integration into European markets is another contentious point. While these goals align with U.S. interests, they disregard the practical challenges Armenia faces due to its dependence on Russian energy and its precarious position in a region dominated by larger powers.

Perhaps the most troubling aspect of the Charter is the question of implementation. The document is a litany of good intentions but offers few concrete mechanisms for accountability or support. The United States has long included similar language in agreements with Armenia, yet tangible progress remains elusive. Without robust measures to ensure follow-through, this Charter risks becoming another symbol of unfulfilled promises.

The Strategic Partnership Charter is far from the diplomatic triumph the Pashinyan government might wish to portray. Instead, it serves as a stark assessment of Armenia’s vulnerabilities, governance failures, and regional challenges. For a government that has presided over significant territorial losses, democratic backsliding, and widespread public discontent, the Charter reflects how the world—particularly the United States—views Armenia: as a nation in desperate need of robust security, meaningful democratic reform, and moral support, but with little confidence that these goals can be achieved under its current leadership.

Vartan Oskanian 

Нелестный устав: правительство Пашиняна под наблюдением

Подписание 14 января Хартии Стратегического партнерства между Республикой Армения и США может изначально показаться важным этапом. Однако этот документ не является празднованием двустороннего прогресса, а скорее обвинением в недостатках правительства Пашиняна.

Сроки принятия Уставом особенно сомнительны. Подходя к концу администрации Байдена, это кажется спешным и во многом символичным, не имея веса подлинной приверженности решению проблем Армении. Вместо того, чтобы представлять надежный план будущего сотрудничества, в Уставе говорится как мрачная оценка вопросов безопасности и суверенитета Армении, а также острая критика ее демократии и управления.

Акцент Хартии на суверенитет и территориальную целостность Армении резко подчеркивает экзистенциальные угрозы, с которыми сталкивается страна, особенно в свете недавней азербайджанской агрессии. Хотя в нем признается поддержка США территориальной целостности Армении, документ не содержит новых обязательств или гарантий укрепления безопасности Армении. Это упущение вопиющее на фоне продолжающихся пограничных споров, напряженности в коридорах и массового перемещения из Нагорного Карабаха в 2023 году. Отсутствие конкретных мер по противовешиванию действий Азербайджана ставит под вопрос, предлагают ли США пустые гарантии, а не материальную поддержку.

Призыв США к разблокировке регионального транспортного сообщения и нормализации отношений с соседями — еще один проблемный элемент. Эти устремления не новы; их включение здесь похоже на повтор старых точек разговора, лишенный инновационных решений. Это поднимает неудобный вопрос: действительно ли США понимают сложность геополитического положения Армении или готовы повторять изношенные банальности.

Основное внимание Хартии на демократические реформы, антикоррупционные меры и независимость судебных органов является не дорожной картой прогресса, а отражением укоренившихся вопросов управления Армении. То, что такие темы доминируют в двустороннем соглашении, подчеркивает неспособность правительства Пашиняна эффективно их решать. Язык, отполированный дипломатическими тонкостями, явно подчеркивает системную коррупцию, слабое верховенство закона и неустойчивые демократические институты. В этом документе большое внимание уделяется таким ключевым областям, как беспристрастность судебных органов, свобода СМИ и развитие гражданского общества. Это были постоянные слабые места под руководством Пашиняна, критики обвиняли его администрацию в консолидации власти и подавлении инакомыслия.

Для региональных союзников Армении этот Устав, скорее всего, вызовет беспокойство. Ее акцент на партнерстве США в сочетании с намеками на интеграцию в евроатлантические институты рискует отчудить таких ключевых союзников, как Россия. Такие формулировки можно интерпретировать как поворот от традиционных партнерских отношений, усиливая напряженность в и без того хрупком геополитическом ландшафте. Еще один спорный момент является акцентом Хартии на диверсификации энергетики и интеграции в европейские рынки. Хотя эти цели соответствуют интересам США, они игнорируют практические проблемы, с которыми сталкивается Армения из-за зависимости от российской энергетики и неустойчивого положения в регионе, где доминируют более крупные державы.

Пожалуй, самым тревожным аспектом Устава является вопрос об их выполнении. Документ представляет собой литанию благих намерений, но содержит мало конкретных механизмов подотчетности или поддержки. США давно включили аналогичные формулировки в соглашения с Арменией, но ощутимый прогресс остается недостижимым. Без решительных мер по обеспечению последующей деятельности этот Устав рискует стать еще одним символом невыполненных обещаний.

Хартия стратегического партнерства далека от дипломатического триумфа, который может пожелать изобразить правительство Пашиняна. Вместо этого это служит четкой оценкой уязвимости Армении, неудач в управлении и региональных вызовов. Для правительства, которое понесла значительные территориальные потери, демократическое отступление и широко распространенное общественное недовольство, Устав отражает то, как мир, особенно США, рассматривает Армению: как нацию, отчаянно нуждающуюся в надежной безопасности, значимых демократических реформах и моральной поддержке, но не уверенно в том, что эти цели могут быть достигнуто под его нынешним руководством.

Вардан Осканян