Այլընտրանքային նախագծեր խումբը ներկայացնում է ՀՀ նախկին փոխարտգործնախարար Ավետ Ադոնցի հոդվածը
Կասկածից վեր է, որ արդեն մի քանի տարի է, ինչ սկսել է հաստատվել նոր աշխարհակարգ, որին զուգահեռ, միջազգային քաղաքականության և հարաբերությունների մեջ արդեն ձևավորվում են նոր կանոններ և միտումներ։
Դոնալդ Թրամփի գալով՝ այս գործընթացի դինամիկան կտրուկ աճել է։ Եթե տնտեսագիտական և մաթեմատիկական լեզվով ձևակերպենք ԱՄՆ նախագահի կառավարման առաջին շրջանի տրամաբանությունը, ապա այն կունենա հետևյալ տեսքը. ռիսկերի և ծախսերի նվազեցում՝ մեծ շահույթի ստացման և կայուն զարգացման ու հեռանկարների ամրապնդման համար։
Ռիսկերը հիմնականում վերաբերում են միջազգային անվտանգության ճարտարապետության օրակարգին։ Այս օրակարգն է, որ հաշվի առնելով Արևելքի և Արևմուտքի միջև լարվածության բարձր մակարդակը, միջազգային հանրության առջև բացել է անորոշություն, անկանխատեսելիություն և երրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկման իրական հեռանկար։ Եվ Թրամփի հնչեցրած միտքը, որ խաղաղություն է անհրաժեշտ, և մենք չպետք է թույլ տանք համաշխարհային պատերազմ, առանցքային էր Օվալաձև աշխատասենյակում Զելենսկու հետ կայացած հանդիպմանը։
Մյուս կողմից, ԱՄՆ նոր վարչակազմի քաղաքական կուրսի «կտրուկ շրջադարձը» նշանավորվեց ոչ միայն Թրամփի առաջին հրամանագրերով, Մյունխենի անվտանգության համաժողովում փոխնախագահ Վենսի դասախոսությամբ՝ ուղղված եվրոպական էլիտային, այլև պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի՝ հեռուստատեսությամբ խաչը ճակատին ի հայտ գալով և զարգացման ամերիկյան գործակալության (USAID) աշխատանքի սառեցմամբ:
«Գլոբալիզացիան տեղայնացնելու» ակնհայտ փորձ կա, ինչին շատ էր ձգտում նախորդ վարչակազմը։
Եվրոպան իր հերթին ագրեսիվ է արձագանքում ԱՄՆ-ում տեղի ունեցող արտաքին քաղաքական փոփոխություններին։ Դա հաստատում են Սպիտակ տանը Զելենսկու հետ հայտնի հանդիպումից հետո Զելենսկու հետ Լոնդոնում կայացած եվրոպական հանդիպումը, և Մակրոնի հայտարարությունները Եվրոպայի անկախության անհրաժեշտության մասին, նրա անվտանգության ապահովման առումով, հաշվի առնելով, որ Եվրոպայի համար հիմնական սպառնալիքը գալիս է Ռուսաստանից։
Ակնհայտ է, որ եվրոպական վերնախավին ժամանակ է պետք՝ դեմոկրատների կողմից «ձևավորված» տեսլականներն ու մոտեցումները փոխելու համար։ Եթե դա տեղի չունենա, ինչը քիչ հավանական է, ապա Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի այսօրվա ցածրորակ հարաբերությունների, ինչպես նաև արևելքից հայտարարված սպառնալիքների ֆոնին պետք չէ բացառել եվրոպական անվտանգության ապահովման նոր համակարգի ձևավորման գործընթացի սկիզբը, բայց՝ առանց ՆԱՏՕ-ի, որտեղ գերիշխում է ԱՄՆ-ը։
Այս սցենարը քիչ հավանական է, բայց բացառել չի կարելի։ Այսօր ամբողջ աշխարհը հետևում է, թե ինչպես են զարգանում մեկնարկած ռուս-ամերիկյան բանակցությունները։ Հենց այդ բանակցություններից է կախված, թե որքան կանխատեսելի կդառնա միջազգային իրավիճակը, որքանով հնարավոր կլինի նախագծել միջազգային անվտանգության նոր ճարտարապետություն, հասնել խաղաղության Ուկրաինայում և կանխել հետագա լարվածությունը։
Բացի Ուկրաինայից և Մերձավոր Արևելքից, լարվածության մեկ այլ օջախ է նաև Հարավային Կովկասը, որտեղ Հայաստանը պարտվել է Ղարաբաղյան պատերազմում և Հայաստանի ներկայիս իշխանությունների կողմից ԼՂ-ն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մաս ճանաչելուց հետո իրավիճակը դեռ հեռու է կայուն լինելուց։ Արցախում էթնիկ զտումներից և 120.000 հայերի արտաքսումից հետո Ադրբեջանը ամենաբարձր մակարդակով շարունակում է իր սպառնալիքները, բայց այս անգամ Հայաստանի և նրա ժողովրդի դեմ։
Թուրք-ադրբեջանական «միությունը», ճնշում գործադրելով, հետևողականորեն բարձրացնում է իր ազդեցության մակարդակը Հայաստանի ոչ միայն արտաքին, այլև ներքաղաքական կյանքի վրա։ Նրանց բազմաթիվ պահանջներից են Հայաստանի Հանրապետության նոր սահմանադրության ընդունումը, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» տրամադրումը Ադրբեջանին արտատարածքային հիմունքներով և շատ ավելին։
Միաժամանակ, այսօր Բաքվում, ի դեմս Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության, դատվում է հենց Հայաստանը, հայ ժողովուրդը, մեր ինքնությունը։ Ավելի նվաստացուցիչ իրավիճակ դժվար է պատկերացնել։
Ինչպե՞ս է արձագանքում Հայաստանի ներկայիս իշխող ռեժիմը։ Նպատակ դնելով ամեն գնով «խաղաղության պայմանագիր» կնքել Ադրբեջանի հետ՝ նա համաձայնում է առաջադրված պայմաններին։ Ավելին, Հայաստանի Հանրապետության անվտանգությունն ամրապնդելու փոխարեն՝ ՀՀ կառավարությունը, Հայաստանի հանրապետությունը «ժողովրդավարության բաստիոն» հռչակելով, նպատակաուղղված բարձրացնում է հակառուսական տրամադրությունների մակարդակը հայ հանրության շրջանակներում, սառեցնում է իր մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ին և հետևողականորեն իրականացնում ԵՄ-ին Հայաստանի անդամակցության անհեռանկար գործընթացը՝ հիմնավորելով այդ ամենը որպես երկրի անվտանգության ամրապնդմանն ուղղված քայլեր։
Ավելին, Հայաստանի իշխանությունները կատարյալ անտարբերություն են ցուցաբերում Բաքվում ընթացող դատավարության նկատմամբ։ Ի տարբերություն այս հարցում պետական մեքենան օգտագործելու իշխանության դժկամության, բոլորովին վերջերս իր կապերի և անձնական հեղինակության շնորհիվ Գ.Ծառուկյանը բելառուսական բանտից հայրենիք վերադարձրեց հայ բլոգերին, և հատուկ ուղերձով խնդրեց դա չվերագրել քաղաքական կամ կուսակցական գործունեությանը։ Իսկ տարիներ առաջ Ռուսաստանի հայերի միության նախագահ Ա. Աբրահամյանը Հայաստան վերադարձրեց Աֆրիկյան երկրներից մեկում բանտարկված հայ օդաչուներին։ Թուլացած պետության պայմաններում անհատների դերը էականորեն կարևորվում է։ Պետք է հասկանալ նաև, որ Թրամփի խորքային քայլերի պայմաններում ժամանակակից աշխարհի նոր տրենդն է՝ անհատների և անհատական կապերի դերի մեծացումը։
Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վերականգնումը հեշտ չէ, բայց հնարավոր է. սա օբյեկտիվ անհրաժեշտություն է ոչ միայն Հայաստանի, այլեւ ողջ տարածաշրջանի համար։ Մեր երկկողմ հարաբերություններում պետք է առաջ տանել ոչ միայն առևտրատնտեսական բաղադրիչը, այլև սկսել քաղաքական երկխոսություն վստահության մթնոլորտում և հատուկ ուշադրություն դարձնել անվտանգության օրակարգին։ Տարածաշրջանային խնդիրները լուծելու համար նպատակահարմար է ակտիվացնել 3+3 ձևաչափը, վերակենդանացնել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը և «ապասառեցնել» Հայաստանի մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ին։
Դա պետք է անեն բանիմաց, փորձառու և պատասխանատու մարդիկ, որոնք կառաջնորդվեն Հայաստանի, հայ ժողովրդի, ինչպես նաև բազմամիլիոնանոց սփյուռքի շահերով, որի մի զգալի մասն ապրում է Ռուսաստանում։ Արդյունքում Հայաստանը հնարավորություն կունենա վերականգնելու իր տեղը տարածաշրջանային անվտանգության ճարտարապետության մեջ։ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը պետք է լինի ճկուն և ազնիվ:
Ավետ Ադոնց
ՀՀ նախկին փոխարտգործնախարար
Դիվանագետների համահայկական խորհրդի հիմնադիր անդամ
