Ադրբեջանի հարցերով փորձագետ, պ.գ.թ. Տաթևիկ Հայրապետյանը գրում է.
Այս հոդվածի հեղինակը ադրբեջանցի է, բայց, իհարկե, ապրում է Ադրբեջանի սահմաններից դուրս։ Նա գրել է հոդված այն մասին, թե որքան երկակի է Ալիևը խաղում խաղաղության թեմայով։ Հոդվածը թարգմանել եմ անգլերենից, որպեսզի հայ ընթերցողը նույնպես իմանա։ Սա էլ ես չեմ ասում կամ գրում։
Համաշխարհային ասպարեզում Ադրբեջանը ներկայանում է որպես խաղաղության կողմնակից։ Պաշտոնական ելույթներն ու նախագծերը ներկայացվում են որպես համագործակցության և հաշտեցման նշաններ։ Սակայն երկրի ներսում պատկերը շատ տարբեր է. պետական լրատվամիջոցները և քարոզչական ալիքները դեռևս տարածում են հայերի դեմ ուղղված ատելության խոսք։
Ուղերձն ուներ բազմաթիվ խնդիրներ։ Միջազգային հանրության համար այն հնչում էր որպես խաղաղության կոչ։ Սակայն երկրի ներսում մարդկանց համար այն երկրորդական նշանակություն ուներ՝ նախազգուշացում, որ պատերազմը կարող է վերադառնալ ցանկացած պահի։
Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմից առաջ կառավարությունը խոստացել էր, որ կգա «այլ Ադրբեջան»։ Բայց դա երբեք տեղի չունեցավ։ Աղքատությունը, սոցիալական անարդարությունը և գրաքննությունը մնացին նույնը կամ էլ ավելի վատացան։ Մարդիկ հստակ տեսնում են, որ այդ խոստումները դատարկ խոստումներ էին։
Իսկական խաղաղությունը կգա միայն այն ժամանակ, երբ հասարակական կարծիքը փոխվի, երբ ատելության լեզուն դադարի, և երբ մարդիկ վերջապես կարողանան խաղաղություն զգալ իրենց առօրյա կյանքում։
Խաղաղության խոստումներ և ատելության լեզու. Ադրբեջանի երկակի քաղաքականությունը
Կա հստակ հակասություն արտասահմանում Ադրբեջանի խաղաղության հռետորաբանության և երկրի ներսում պատերազմական հռետորաբանության միջև։
Համաշխարհային ասպարեզում Ադրբեջանը ներկայանում է որպես խաղաղության կողմնակից։ Պաշտոնական ելույթներն ու նախագծերը ներկայացվում են որպես համագործակցության և հաշտեցման նշաններ։ Սակայն երկրի ներսում պատկերը շատ տարբեր է. պետական լրատվամիջոցները և քարոզչական ալիքները դեռևս տարածում են հայատյաց ատելության խոսք։
Արդյունքում, խաղաղության գաղափարը չի հասնում Ադրբեջանում սովորական մարդկանց։ Փոխարենը, ատելությունն ու թշնամանքը շարունակում են ձևավորել հասարակական մտածողությունը, որը դարձել է իրական հաշտեցման ամենամեծ խոչընդոտներից մեկը։
Վերջերս տեղի ունեցավ այս օրինակը՝ օգոստոսի 21-ին, երբ նախագահ Իլհամ Ալիևը ելույթ ունեցավ Քելբաջարում, եւ ասաց. «Մենք միշտ պետք է պատրաստ լինենք պատերազմի […] Մենք խաղաղություն ենք ուզում։ Բայց մենք երբեք չպետք է ջնջենք այդ արյունալի պատմությունը մեր հիշողությունից»։
Ուղերձն ուներ բազմաթիվ խնդիրներ։ Միջազգային հանրության համար այն հնչում էր որպես խաղաղության կոչ։ Սակայն երկրի ներսում մարդկանց համար այն երկրորդական նշանակություն ուներ՝ նախազգուշացում, որ պատերազմը կարող է վերադառնալ ցանկացած պահի։
Ալիևի խոսքերը հույս չէին ներշնչում. դրանք մարդկանց հիշեցնում էին կորուստների և վախի մասին։ Շատերը սոցիալական ցանցերում արձագանքեցին դառը մեկնաբանություններով, ինչպիսիք են՝ «Ուղարկեք ձեր սեփական որդուն կռվելու»։ Սրանք պարզապես զայրույթի խոսքեր չէին. դրանք ցույց էին տալիս ամբողջ երկրում զգացվող խորը հիասթափությունն ու ցավը։ Ի վերջո, պատերազմի ամենածանր բեռը կրել են սովորական ընտանիքները՝ կորցնելով որդիներ, հայրեր և եղբայրներ։
Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմից առաջ կառավարությունը խոստացել էր, որ կգա «այլ Ադրբեջան»։ Բայց դա երբեք տեղի չունեցավ։ Աղքատությունը, սոցիալական անարդարությունը և գրաքննությունը մնացին նույնը կամ էլ ավելի վատացան։ Մարդիկ հստակ տեսնում են, որ այդ խոստումները դատարկ խոստումներ էին։
Զոհված զինվորների և վիրավոր վետերանների ընտանիքների վիճակը հատկապես ցավալի է։ Շատերը մնացել են առանց պատշաճ խնամքի կամ աջակցության. տասնյակ վետերաններ, որոնք տառապում էին ֆիզիկական վնասվածքներից և հոգեբանական տրավմայից, ինքնահրկիզվել են։ Այս ողբերգությունները ցույց են տալիս պետության լռությունն ու անտեսումը։
Ավելի վատն այն էր, որ նրանք, ովքեր փորձում էին խոսել այս խնդիրների մասին, պատժվեցին։ Ամենացայտուն օրինակը «Երիտասարդ վետերաններ» խմբի ղեկավարի ձերբակալությունն է, որն ինքն էլ պատերազմի մասնակից էր և մարտում կորցրել էր մեկ աչքը։ Հաղորդագրությունը պարզ էր. «Դուք հերոս եք, եթե լռում եք։ Եթե խոսում եք՝ ձեզ վերաբերվում են որպես թշնամու»։ Այս իրավիճակում խաղաղության մասին պաշտոնական խոսակցությունները դատարկ են հնչում։ Քաղաքացիները գիտեն, որ խորը անտարբերությունը գալիս է ոչ թե արտերկրից, այլ իրենց սեփական պետությունից։
Այս պատճառով մարդիկ ոչ միայն զգում են հետպատերազմական հիասթափություն, այլ նաև՝ դավաճանություն։ Պատերազմական հաղթանակը չի բերել ավելի լավ կյանք։ Փոխարենը, փոփոխության հույսերը թաղվել են զոհվածների հետ։ Այս մարտավարությունը նոր չէ։ Ամբողջ աշխարհում առաջնորդները հաճախ օգտագործել են այն գաղափարը, թե «ժողովուրդը միշտ պետք է պատրաստ լինի պատերազմի»՝ ներքին խնդիրները ծածկելու համար։ Այսօր Ադրբեջանը դեռևս կիրառում է նույն մեթոդը, որն օգտագործել է վերջին 33 տարիների ընթացքում։ Նույնիսկ երբ ակտիվ մարտեր չկան, կառավարությունը ապահովում է, որ հասարակությունը շարունակի զգալ, թե երկիրը ապրում է պատերազմական ժամանակներում՝ մարդկանց ճնշման տակ պահելով և օգնելով ներքին խնդիրները թաքցնել գորգի տակ։
Եթե Ադրբեջանն իսկապես խաղաղություն է ուզում, ապա պետք է ապահովի, որ խաղաղությունը լինի այն, ինչ մարդիկ զգում են իրենց առօրյա կյանքում։ Ատելության խոսքի փոխարեն պետք է խոսվի համակեցության և փոխադարձ հարևանության մասին։ Առանց այս փոփոխության՝ խաղաղության խոսքը կմնա ներկայացում՝ արտասահմանյան լսարանի համար, այլ ոչ թե իրականություն երկրի ներսում։
Արտասահմանում Ադրբեջանի խաղաղության հռետորաբանության և երկրի ներսում պատերազմական հռետորաբանության միջև եղած հակասությունը խաղաղության գործընթացը վերածում է իմիջային նախագծի, այլ ոչ թե իրական քաղաքական կամքի։ Իսկական խաղաղությունը կգա միայն այն ժամանակ, երբ հասարակական կարծիքը փոխվի, երբ ատելության լեզուն դադարի, և երբ մարդիկ վերջապես կարողանան խաղաղություն զգալ իրենց առօրյա կյանքում։
Հոդվածն հրապարակվել է OC Mediа կայքում՝ ադրբեջանցի հեղինակ Ինգիլաբ Գուլիևի կողմից։
