Հասանելի է 5 լեզվով
Օրերս OC Media-ի կողմից հաստատված արտահոսած փաստաթղթերը բացահայտեցին, թե ինչպես է Ադրբեջանի նախագահի վարչակազմը համակարգում և ֆինանսավորում «Արևմտյան Ադրբեջան» անվան տակ իրականացվող արշավը՝ ներկայացնելով այն որպես մարդասիրական, որն իրականում ունի իռեդենտիստական նպատակներ։ Այդ մասին խոսել է Մեծ Բրիտանիայում բնակվող վերլուծաբան Թոմաս դե Վաալը դեռևս 2023 թ « Carnegie Europe»-ի համար հրապարակված հոդվածում, ուր «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք» նախաձեռնությունը բնութագրել է որպես իռեդենտիստական, նշում է OC Media-ն։ Հիքեցնենք, որ իռեդենտիզմը տարածքային իրավունքների շարժում է՝ 1870-ական թթ ծագած, որի շրջանակներում վերամիավորված Իտալիան պահանջում էր մի շարք իտալախոս տարածքների անեքսիան։
OC Media-ն մասնավորում է, բացատրելով այս իրողությունը։ Ստորև այն ներկայացնում ելք թարջմանաբար․
Արշավը ներկայացվում է որպես մարդասիրական նախաձեռնություն՝ աջակցելու Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ Հայաստանից տեղահանված ադրբեջանցիների «անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձին»։ 1980-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին, Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմի սկզբում, հարյուր հազարավոր հայեր և ադրբեջանցիներ տեղահանվեցին, քանի որ երկու երկրներում էլ բռնկվեցին էթնիկ լարվածություններ և բռնություններ։
Ժամանակի ընթացքում «Արևմտյան Ադրբեջան համայնքը» վերածվել է ադրբեջանական պետության կողմից ուղղորդվող հաղորդակցման ռազմավարության։ Նախաձեռնությունն այժմ երբեմն օգտագործվում է որպես հռետորական գործիք Բաքվի և Երևանի միջև շարունակվող հակամարտության մեջ։
Մինչդեռ արշավը հրապարակայնորեն ներկայացվում է որպես մշակութային կամ մարդասիրական, անկախ փորձագետները բացահայտել են հստակ իռեդենտիստականենթատեքստեր։ Մեծ Բրիտանիայում բնակվող Հարավային Կովկասի մասնագետ, վերլուծաբան Թոմաս դե Վաալը 2023 թ-ին «Carnegie Europe»-ի համար հրապարակված հոդվածում այդ նախաձեռնությունը բնութագրել է որպես «իռեդենտիստական»։
«Ադրբեջանի կառավարությունը անընդմեջ ձգտում է բորբոքել ազգայնական կրքերը», – ըստ OC Media-ի՝ ասել է Փարիզի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտի հրավիրված հետազոտող և Ադրբեջանի քաղաքացիական տարածքի փորձագետ Ալտայ Գոյուշովը։
«Սա ծառայում է որպես գործիք՝ հասարակական կարծիքը մոբիլիզացնելու և մարդկանց ուշադրությունը սոցիալական խնդիրներից ու նրանց խախտված իրավունքներից շեղելու համար։ Ավելին, այն գործում է որպես Դամոկլեսյան սուր՝ Հայաստանին վախեցնելու համար»։
Հաղորդագրություններ՝ օտարերկրյա լեգիտիմության միջոցով
Փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ նախագահի վարչակազմը անմիջականորեն ֆինանսավորել և վերահսկել է այս քարոզարշավը՝ կազմակերպելով համաժողովներ, վարձելով հաղորդակցության խորհրդատուներ և պատրաստելով քարոզարշավի նյութեր: Ֆայլերում թվարկված անունները, ամսաթվերը և պայմանագրերը համապատասխանում են հանրությանը հասանելի արխիվներին:
Այս նախաձեռնության հիմքում 2023 թ դեկտեմբերի 5-6-ը Բաքվում կայացած բարձր մակարդակի միջազգային համաժողովն է՝ «Հայաստանից արտաքսված ադրբեջանցիների անվտանգ և արժանապատիվ վերադարձի ապահովումը. գլոբալ համատեքստ և արդար լուծում» խորագրով: Ադրբեջանի պետական միջոցները՝ ավելի քան 109,000 ₼ (ադրբեջանական մանաթ)՝ 65,000 դոլար, ծածկել են հյուրանոցային կացության, աուդիովիզուալ արտադրության, բրենդավորման և վերադարձը խթանող բովանդակության տարածման համար թվային հարթակի ստեղծման ծախսերը:
Համաժողովին մասնակցում էին Եվրոպայից, Ասիայից և Մերձավոր Արևելքից առնվազն 34 օտարերկրյա մասնակիցներ: Հյուրերի թվում էին իտալացի և հույն գիտնականներ, ռուսական հաստատությունների վերլուծաբաններ, ինչպես նաև Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի ներկայացուցիչը և նախկին խորհրդականը ՌԴ կողմից օկուպացված Դոնեցկից: Որոշ մասնակիցներ արդեն իսկ Բաքվում էին գտնվում, օրինակ՝ ADA պետական համալսարանի օտարերկրյա գիտնականներ:
Պետական ֆինանսավորմամբ գործող «Ռազմավարական հաղորդակցության կենտրոն» հասարակական միավորմանը համաժողովից մի քանի օր առաջ հանձնարարվել էր ասույթներ տեղադրել պետական աջակցությամբ գործող «Վիրտուալ Արևմտյան Ադրբեջան» պորտալում։ Դրա առաքելությունն էր ապահովել, որ համաժողովի քննարկումներն ու եզրակացությունները լուսաբանվեն միջազգային լրատվամիջոցների կողմից։
Չնայած այս ջանքերին, OC Media-ի կողմից միջոցառումից հետո անցկացված վերլուծությունը ցույց է տվել, որ համաժողովը թույլ արձագանք է ունեցել։ Տուն վերադառնալուց հետո փոքրաթիվ մասնակիցներ հրապարակավ անդրադարձել են համաժողովին կամ դրա թեմաներին, իսկ միջազգային լուսաբանումը շատ սահմանափակ էր։ Այնուամենայնիվ, Բաքվում մասնակիցների մեծ մասի խոսքերը մեջբերվեցին պետական լրատվամիջոցներում՝ հաստատելով ուղերձը։
Այնուամենայնիվ, կազմակերպիչները միջոցառումը համարեցին հաջողված և հաջորդ տարի կազմակերպեցին նմանատիպ մեկ այլ միջոցառումը։ Շատ մասնակիցներ հաջորդ տարի վերադարձան, որոնց միացան արևմտյան համալսարաններից և լրատվամիջոցներից նոր մասնակիցներ։ Միջոցառման ընթացքում տեղի ունեցավ արարողություն՝ մասնակիցներին խորհրդանշականորեն «երախտագիտության անդամության» մեդալներ քնորհելու համար՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի կենտրոնի» առաջխաղացման գործում ունեցած դերի համար։
«Ֆաշիստական պետություն»
Չնայած ի սկզբանե 1980-ականների վերջին «Արևմտյան Ադրբեջան համայնք» գրանցվել է որպես փախստականների նախաձեռնություն, այն հիմնականում անգործուն մնաց մինչև 2022 թ, երբ Ադրբեջանի կառավարությունը վերագործարկեց այն։ Նույն թվականի օգոստոսին կազմակերպությունը պաշտոնապես վերանվանվեց՝ թարմացված կանոնադրությամբ և նոր անվամբ։ Նույն թվականի հոկտեմբերին Ադրբեջանի խորհրդարանը ստեղծեց աշխատանքային խումբ, որը պատասխանատու էր «Արևմտյան Ադրբեջանում» վերադարձի քաղաքականության համար։
«[«Արևմտյան Ադրբեջանի» վերաբերյալ խոսույթը] ամրապնդվեց 2022-ի կարճատև ռազմական բախումների ժամանակ,- բացատրում է Գոյուշովը,- Ադրբեջանի կառավարությունը վաղուց է կիրառում իռեդենտիստական հռետորաբանություն Հայաստանի նկատմամբ՝ Երևանը և Զանգեզուրը հայտարարելով պատմականորեն ադրբեջանական տարածքներ»։
2022-ի վերջին` Լեռնային Ղարաբաղի Լաչինի միջանցքի շրջափակման սկսվելուց ընդամենը մի քանի շաբաթ անց, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը պետական հեռուստատեսությամբ հեռարձակված իր ուղերձում նման խոսույթ կիրառեց։ Նա Հայաստանն անվանեց «պատմական ադրբեջանական հող» և 2022-ի սեպտեմբերին հայ-ադրբեջանական բախումները, որոնց ժամանակ Ադրբեջանը վերահսկողություն սահմանեց հայկական տարածքում գտնվող ռազմավարական դիրքերի նկատմամբ, կապեց «պատմականորեն ադրբեջանական քաղաքների» նորահայտ նշանակության հետ։
2025-ի հունվարին, երբ խաղաղության պայմանագրի բանակցություններն ակտիվացան, Ալիևը կրկնապատկեց իր ջանքերը։ Ադրբեջանական պետականլրատվամիջոցներին տված ծավալուն հարցազրույցում նա Հայաստանը բնութագրեց որպես «ֆաշիստական պետություն», որը չի համաձայնում ադրբեջանցի փախստականների վերադարձին։
«Մենք այսպիսի ֆաշիստական պետության հարևանությամբ ենք ապրում, և ֆաշիզմի սպառնալիքը շարունակվում է։ Հետևաբար, ֆաշիզմը պետք է արմատախիլ արվի։ Կա՛մ Հայաստանի ղեկավարությունը կոչնչացնի այն, կա՛մ՝ մենք։ Մենք այլ ընտրություն չունենք»,- այդ ժամանակ ասաց Ալիևը։
Հարցազրույց վարողը այնուհետև նշեց, որ Ալիևը իր ռազմավարական նախորդ երկու նպատակներին ավելացրել է երրորդը. Լեռնային Ղարաբաղի ազատագրմանը՝ 1-ին, և դրա վերակառուցմանը՝ 2-րդ, ավելացնելով նորը՝ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի» Հայաստան վերադարձի ապահովումը։
Այնուամենայնիվ, 2025-ի օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ կազմակերպված գագաթնաժողովից հետո, որի ժամանակ Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդները նախաստորագրեցին, բայց չստորագրեցին խաղաղության պայմանագրի նախագիծը, Արևմտյան Ադրբեջանի հռետորաբանությունը մեղմացավ։ Պայմանագիրը ներառում է մի կետ, որը կողմերին արգելում է տարածքային պահանջներ ներկայացնել միմյանց հանդեպ։ Մեկ այլ կետով էլ կողմերը պարտավորվում են հրաժարվել միջազգային դատարաններում միմյանց դեմ իրավական պահանջներից, այդ թվում՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձի իրավունքի հարցից։
«Ադրբեջանի կառավարությունն այս խոսույթը բանակցությունների ժամանակ որպես լծակ է օգտագործում պատերազմից հետո Ղարաբաղը լքած ավելի քան 100,000 հայերի նկատմամբ»,- նշում է Գոյուշովը։
Լայպցիգի համալսարանի դոկտորանտ-հետազոտող Վաֆա Նաղիևան, որն ուսումնասիրում է հետպատերազմյան Ադրբեջանի հետկայսերական և միլիտարիստականպատմույթները, կիսում է Գոյուշովի տեսակետը։
«Իր աշխարհաքաղաքական գործառույթից զատ, Արևմտյան Ադրբեջանի խոսույթը ծառայում է որպես հետպատերազմյան պետական պատմույթի խորհրդանշական շարունակություն»,- OC Media-ին նշում է նա,- Տեղահանության հիշողությունը այն վերածում է բարոյական լեգիտիմության և հավաքական ինքնության մի ձևի՝ կառավարությանը թույլ տալով պահպանել հետպատերազմյան մշտականնորմալության զգացումը»:
Ըստ նրա՝ այս խոսույթը կարող է օգտագործվել բազմաթիվ նպատակներով։
«Այս ռազմավարությունը հասարակությանը հուզականորեն մոբիլիզացված է պահում անավարտ արդարադատության գաղափարի շուրջ և ամրապնդում է պետության հաղորդակցական վերահսկողությունը թե՛ երկրի ներսում, թե՛ միջազգային մակարդակում»,- ընդգծում է նա։
Պետական միջոցառումները շարունակվում են
Սակայն այս խոսույթն ամբողջությամբ չվերացավ։ Երբ օգոստոսին ադրբեջանական ընդդիմադիր լրատվամիջոցներում հայտնվեց չստուգված լուր, որում պնդում էր արվում, որ խորհրդարանական խումբը կլուծարվի, «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքը» հերքում տարածեց և առանց ապացույցներ ներկայացնելու Հայաստանին մեղադրեց այդ հրապարակման համար։
Հոկտեմբերի սկզբին ADA համալսարանը ֆինանսավորեց «Արևմտյան Ադրբեջան»-ի մասին գրքի հրատարակումը, իսկ Վարշավայում ԵԱՀԿ համաժողովի ժամանակ Ադրբեջանը կազմակերպեց թեմային նվիրված լրացուցիչ միջոցառում: Հայկական «Իրազեկ քաղաքացիների միություն» ՀԿ-ն և հայկական պատվիրակության մի մասը մեղադրեցին հանձնաժողովին իռեդենտիստական նոր պահանջներ խթանելու մեջ:
Նույն ամսվա վերջին Ադրբեջանի կառավարության հետ կապեր ունեցող սփյուռքի կազմակերպությունների հետ համատեղ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»-ը Գերմանիայում միջոցառում կազմակերպեց այս թեմայով։ Դրա նպատակն էր բարձրացնել իրազեկվածությունը Արևմտյան Ադրբեջանի մասին։ Հաջորդ օրը նմանատիպ միջոցառում կազմակերպվեց Բրյուսելում։ Ադրբեջանական պետական լրատվամիջոցները պնդում էին, որ մասնակիցների թիվը գերազանցել է 120-ին։
«Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»-ի նախագահ և Ադրբեջանի իշխող կուսակցության պատգամավոր Ազիզ Ալաքբարլին հոկտեմբերի 26-ին հայտարարեց, որ Հայաստանը «այլ ընտրություն չունի, քան հաշվի նստել Ադրբեջանի և նրա նախագահի հետ», հակառակ դեպքում կարող է «վտանգի տակ դնել հայկական պետության գոյությունը»։
Հայաստանը, սա կանխելու համար, պետք է ընդունի Ադրբեջանի բոլոր պայմանները, այդ թվում՝ Հայաստան Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի վերադարձի ապահովումը, եզրափակեց նա։
Ո՛չ «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնք»-ը, ո՛չ էլ նախագահի աշխատակազմը չեն արձագանքել մեկնաբանություն ստանալու OC Media-ի խնդրանքներին։Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմը համակարգել և ֆինանսավորել «Արևմտյան Ադրբեջան» պատմության միջազգային տարածումը՝ մի արշավ, որը, չնայած մարդասիրական է համարվում, հիմք է ստեղծում հայկական տարածքի նկատմամբ հնարավոր իռեդենտիստական պահանջների համար։
Հիմնական աղբյուրը՝ https://oc-media.org/exclusive-azerbaijans-western-azerbaijan-campaign-exposed-in-leaked-documents/
ЭКСКЛЮЗИВ: Утечка документов показывает, что за cообществом «Западный Азербайджан» стоят сами власти Азербайджана
Утечка документов, проанализированных OC Media, показывает, как администрация президента Азербайджана координировала и финансировала международное распространение нарратива о «Западном Азербайджане» — кампании, которая, хотя и позиционируется как гуманитарная, закладывает основу для потенциальных ирредентистских претензий на территорию Армении, со стороны Азербайджана.
В течение нескольких последних лет Азербайджан проводит кампанию под лозунгом «Западный Азербайджан». Под этим термином подразумевается не его собственная (Азербайджана) территория, а часть или вся территория Республики Армения.
Эта кампания представляется как гуманитарная инициатива, направленная на поддержку «безопасного и достойного возвращения» азербайджанцев, перемещенных из Армении во время распада Советского Союза. В конце 1980-х и начале 1990-х годов, в начале первой войны в Нагорном Карабахе, сотни тысяч армян и азербайджанцев были вынуждены покинуть свои дома, когда в обеих странах разразились межэтнические конфликты и насилие.
Со временем дискурс о «Западном Азербайджане» превратился в государственную коммуникационную стратегию. Эта инициатива теперь иногда используется в качестве риторического инструмента в текущем конфликте между Баку и Ереваном.
Хотя кампания публично представляется как культурная или гуманитарная, независимые эксперты обнаружили в ней явные ирредентистские подтексты. Томас де Ваал, аналитик из Великобритании, эксперт по региону Южного Кавказа, называет эту инициативу «чисто ирредентистской» в статье, опубликованной в 2023 году в « Carnegie Europe ».
«Азербайджанское правительство стремится постоянно поддерживать националистический пыл», — заявляет Алтай Гоюшов, приглашенный исследователь Института политических исследований в Париже и эксперт по азербайджанскому гражданскому пространству, согласно OC Media.
«Это служит инструментом для мобилизации общественного мнения и отвлечения внимания людей от социальных проблем и нарушений их прав. Кроме того, это действует как дамоклов меч, устрашающий Армению».
Факты, подтверждающие вовлеченность иностранных специалистов
Документы показывают, что администрация президента Азербайджана напрямую финансировала и курировала кампанию, организовывая конференции, нанимая консультантов по коммуникациям и фабрикуя информационные материалы. Имена, даты и контракты, указанные в документах, есть в общедоступных архивах.
В центре этой инициативы было проведение 5-6 декабря 2023 года в г. Баку международной конференции высокого уровня под названием «Обеспечение безопасного и достойного возвращения азербайджанцев, изгнанных из Армении: глобальный контекст и справедливое решение». Государственные средства Азербайджана – более 109 000 ₼ (азербайджанский манат), или 65 000 долларов США – были использованы для покрытия расходов на проживание гостей в отеле, аудиовизуальное производство, брендинг и создание цифровой платформы для распространения контента, способствующего « возвращению ».
В конференции приняли участие по меньшей мере 34 иностранных участника из Европы, Азии и Ближнего Востока. Среди гостей были итальянские и греческие ученые, аналитики из российских институтов, а также представитель и бывший советник президента России Владимира Путина, родом из Донецка (украинского региона, захваченного РФ). Некоторые участники уже проживали в Баку, например, иностранные ученые из государственного университета ADA.
Центр стратегических коммуникаций, являющийся государственным учреждением, финансируемым правительством, получил задание за несколько дней до конференции загрузить на государственный портал Virtual Western Azerbaijan соответствующие материалы. Его роль заключалась в том, чтобы обеспечить освещение дискуссий и выводов конференции в международных СМИ.
Несмотря на эти усилия, анализ, проведенный OC Media после мероприятия, показал, что конференция не имела практически никаких последствий. Лишь немногие участники публично упомянули о конференции или ее темах после возвращения домой, а международное освещение было очень ограниченным. Однако в Баку большинство участников были процитированы в государственных СМИ, одобривших их выступления.
Тем не менее, организаторы сочли мероприятие успешным и в следующем году провели еще одно подобное. Многие участники вернулись в следующем году, к ним присоединились новые участники из западных университетов и средств массовой информации. Во время мероприятия была проведена церемония, на которой участникам были символически вручены медали «членства благодарности» за их роль в продвижении «Сообщества Западного Азербайджана».
«Фашистское государство»
Хотя «Сообщество Западного Азербайджана» было первоначально зарегистрировано как инициатива беженцев в конце 1980-х годов, оно оставалось в основном неактивным до 2022 года, когда правительство Азербайджана реанимировало его деятельность. В августе того же года организация была официально переименована, с обновленным уставом и новым названием. В октябре того же года парламент Азербайджана создал рабочую группу, ответственную за политику возвращения в «Западный Азербайджан».
«[Эта риторика] усилилась во время кратковременных военных столкновений в 2022 году», — поясняет Гоюшов. «Правительство Азербайджана давно использует ирредентистскую риторику в отношении Армении, заявляя, что Ереван и Зангезур являются « исторически азербайджанскими территориями».
Спустя всего несколько недель после начала блокады Лачинского коридора в Нагорном Карабахе в конце 2022 года, президент Азербайджана Ильхам Алиев использовал подобную риторику в своем телевизионном обращении к нации. Он назвал Армению «исторической азербайджанской землей» и связал столкновения между Арменией и Азербайджаном в сентябре 2022 года, когда Азербайджан взял под контроль стратегические позиции на армянской территории, с новой концепцией «исторических азербайджанских городов».
К январю 2025 года, когда переговоры о мирном договоре активизировались, Алиев удвоил ставки. В пространном интервью азербайджанским государственным СМИ он назвал Армению «фашистским государством» из-за ее нежелания принять обратно азербайджанских беженцев.
«Мы живем по соседству с таким фашистским государством, и угроза фашизма сохраняется. Поэтому фашизм должен быть искоренен. Либо армянское руководство уничтожит его, либо мы. У нас нет другого выбора», — заявил тогда Алиев.
Впоследствии интервьюер отметил, что Алиев добавил третью стратегическую цель к двум предыдущим: (1) освобождение Нагорного Карабаха и (2) его восстановление. Новая цель: обеспечение возвращения западно-азербайджанской общины в Армению.
Тем не менее, после саммита в Вашингтоне 8 августа 2025 года, организованного при посредничестве США, на котором лидеры Армении и Азербайджана парафировали, но не подписали проект мирного договора, риторика Западного Азербайджана смягчилась. Договор включает в себя пункт, запрещающий территориальные претензии любой из сторон, а также пункт об отзыве взаимных судебных исков в международных судах, в том числе по вопросу о праве на возвращение армян из Нагорного Карабаха.
«Правительство Азербайджана использует эту риторику в качестве козыря в переговорах с более чем 100 000 армян, которые покинули Карабах после войны», — заключает Гоюшов.
Вафа Нагиева, докторант Лейпцигского университета, которая изучает постимперские и милитаристские нарративы в послевоенном Азербайджане, разделяет точку зрения Гоюшова.
«Помимо своей геополитической функции, дискурс о Западном Азербайджане служит символическим продолжением послевоенных государственных нарративов», — сказала она OC Media. «Он преобразует память о перемещении в форму моральной легитимности и коллективной идентичности, позволяя правительству сохранять ощущение постоянной послевоенной тревоги как нормы».
Она добавила, что этот дискурс может быть использован для различных целей. «Эта стратегия поддерживает эмоциональную мобилизацию общества вокруг идеи незавершенного правосудия и усиливает коммуникативный контроль государства как внутри страны, так и за рубежом».
Государственные мероприятия продолжаются
Но риторика не исчезла полностью. Когда в августе в оппозиционных СМИ Азербайджана появилась непроверенная информация о том, что парламентская группа будет распущена, «Сообщество Западного Азербайджана» опубликовало опровержение, обвинив Армению, без представления доказательств, в распространении этого слуха.
В начале октября университет ADA профинансировал публикацию книги о «Западном Азербайджане», а на конференции ОБСЕ в Варшаве Азербайджан организовал параллельное мероприятие на эту тему. Армянская НПО «Союз информированных граждан» и часть армянской делегации обвинили участников дискуссии в продвижении новых ирредентистских претензий.
Позже в том же месяце «Сообщество Западного Азербайджана» организовало мероприятие на эту тему в сотрудничестве с связанными с государством диаспоральными группами в Германии. Целью этого мероприятия было привлечь внимание общественности к вопросу о Западном Азербайджане. На следующий день аналогичное мероприятие было организовано в Брюсселе. Государственные СМИ Азербайджана заявили, что в нем приняли участие более 120 человек.
Азиз Алакбарли, председатель «Общества Западного Азербайджана» и депутат правящей партии, 26 октября заявил, что у Армении «нет иного выбора, кроме как считаться с Азербайджаном и его президентом», иначе она рискует «поставить под угрозу существование армянского государства».
В заключение он заявил, что для того, чтобы этого не произошло, Армения должна принять все условия Азербайджана, в том числе обеспечить возвращение общины Западного Азербайджана.
Ни «Западноазербайджанская община», ни администрация президента Азербайджана не ответили на запросы OC Media о комментарии.
Ирредентизм — это движение за территориальные права, возникшее в 1870-х годах, в рамках которого воссоединенная Италия требовала аннексии ряда территорий, население которых говорило на итальянском языке.
Основной источник: https://armactu.fr/ru/2025/11/06/23103/
EXCLUSIF : des documents divulgués révèlent au grand jour que la campagne « Azerbaïdjan occidental » est menée par l’Azerbaïdjan
Des documents divulgués et examinés par OC Media révèlent comment l’administration présidentielle azerbaïdjanaise a coordonné et financé le déploiement international du discours sur « l’Azerbaïdjan occidental », une campagne qui, bien que présentée comme humanitaire, jette les bases d’éventuelles revendications irrédentistes sur le territoire arménien.
Depuis quelques années, l’Azerbaïdjan mène une campagne autour du concept d’« Azerbaïdjan occidental », un terme qui ne désigne pas son propre territoire, mais une partie ou la totalité de la République d’Arménie.
Cette campagne est présentée comme une initiative humanitaire, visant à soutenir le « retour sûr et digne » des Azerbaïdjanais déplacés d’Arménie lors de l’effondrement de l’Union soviétique. À la fin des années 1980 et au début des années 1990, au début de la première guerre du Haut-Karabagh, des centaines de milliers d’Arméniens et d’Azerbaïdjanais ont été déplacés lorsque des tensions ethniques et des violences ont éclaté dans les deux pays.
Au fil du temps, le discours sur « l’Azerbaïdjan occidental » s’est transformé en une stratégie de communication dirigée par l’État. Cette initiative est désormais parfois utilisée comme un instrument rhétorique dans le conflit qui oppose actuellement Bakou à Erevan.
Bien que la campagne soit présentée publiquement comme culturelle ou humanitaire, des experts indépendants y ont décelé des sous-entendus irrédentistes évidents. Thomas de Waal, analyste régional basé au Royaume-Uni, a qualifié cette initiative de « purement irrédentiste » dans un article publié en 2023 pour Carnegie Europe.
« Le gouvernement azerbaïdjanais cherche à entretenir en permanence la ferveur nationaliste », a déclaré Altay Goyushov, chercheur invité à l’Institut d’études politiques de Paris et expert de l’espace civique azerbaïdjanais, selon OC Media.
« Cela sert d’outil pour mobiliser l’opinion publique et détourner l’attention des gens des questions sociales et de leurs droits bafoués. De plus, cela agit comme une sorte d’épée de Damoclès pour intimider l’Arménie ».
Messages véhiculant une légitimité étrangère
Les documents montrent que l’administration présidentielle a directement financé et supervisé la campagne, en organisant des conférences, en engageant des consultants en communication et en produisant des supports de communication. Les noms, dates et contrats figurant dans les dossiers correspondent aux archives accessibles au public.
Au cœur de cette initiative figurait une conférence internationale de haut niveau, qui s’est tenue à Bakou les 5 et 6 décembre 2023, intitulée « Assurer le retour sûr et digne des Azerbaïdjanais expulsés d’Arménie : contexte mondial et solution juste ». Les fonds publics azerbaïdjanais – plus de 109 000 ₼ (manat azerbaïdjanais) soit 65 000 dollars – ont couvert les frais d’hébergement à l’hôtel, la production audiovisuelle, la stratégie de marque et la création d’une plateforme numérique destinée à diffuser des contenus en faveur du retour.
La conférence réunissait au moins 34 participants étrangers venus d’Europe, d’Asie et du Moyen-Orient. Parmi les invités figuraient des universitaires italiens et grecs, des analystes d’institutions russes, ainsi qu’un représentant et ancien conseiller du président russe Vladimir Poutine originaire de Donetsk, une région ukrainienne prise par la Russie. Certains participants étaient déjà installés à Bakou, comme les universitaires étrangers de l’université publique ADA.
Quelques jours avant la conférence, le Centre de communication stratégique, une union publique financée par le gouvernement, a été chargé de télécharger du contenu narratif sur le portail Virtual Western Azerbaijan, soutenu par l’État. Son rôle : veiller à ce que les discussions et les conclusions de la conférence soient relayées par les médias internationaux.
Malgré ces efforts, une analyse post-événementielle réalisée par OC Media a montré que peu de suites avaient été données à cette conférence. Peu de participants ont fait référence publiquement à la conférence ou à ses thèmes après leur retour chez eux, et la couverture internationale a été très limitée. Sur place, à Bakou, la plupart des participants ont toutefois été cités dans les médias d’État, approuvant le message.
Les organisateurs ont néanmoins considéré cet événement comme un succès et en ont organisé un similaire l’année suivante. De nombreux participants sont revenus, rejoints par de nouveaux participants issus d’universités et de médias occidentaux. Au cours de l’événement, une cérémonie a été organisée pour leur remettre symboliquement des « adhésions de gratitude » pour leur rôle dans la promotion de la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental ».
Bien que la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » ait été initialement enregistré comme une initiative pour les réfugiés à la fin des années 1980, il est resté largement inactif jusqu’en 2022, date à laquelle le gouvernement azerbaïdjanais l’a réactivé. En août de cette année-là, l’organisation a été officiellement rebaptisée, avec une charte mise à jour et un nouveau nom. En octobre de la même année, le parlement azerbaïdjanais a créé un groupe de travail chargé des politiques de retour en « Azerbaïdjan occidental ».
« Un État fasciste »
Bien que la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » ait été initialement enregistrée comme une initiative de réfugiés à la fin des années 1980, elle est restée largement inactive jusqu’en 2022, date à laquelle le gouvernement azerbaïdjanais l’a réactivée. En août de la même année, l’organisation a été officiellement rebaptisée, avec des statuts mis à jour et un nouveau nom. En octobre de la même année, le parlement azerbaïdjanais a créé un groupe de travail chargé de la politique de retour dans « l’Azerbaïdjan occidental ».
« [Ce discours] s’est renforcé lors des brefs affrontements militaires de 2022 », a expliqué M. Goyushov. « Le gouvernement azerbaïdjanais utilise depuis longtemps une rhétorique irrédentiste à l’égard de l’Arménie, déclarant que Erequ’Erevan et le Zangezur sont des territoires historiquement azerbaïdjanais ».
Quelques semaines seulement après le début du blocus du corridor de Latchine au Haut-Karabagh fin 2022, le président azerbaïdjanais Ilham Aliyev a repris ce discours lors d’une allocution télévisée nationale. Il a qualifié l’Arménie de « territoire historique de l’Azerbaïdjan » et a établi un lien entre les affrontements de septembre 2022 entre l’Arménie et l’Azerbaïdjan, lors desquels l’Azerbaïdjan a pris le contrôle de positions stratégiques sur le territoire arménien, et la nouvelle visibilité des « villes historiquement azerbaïdjanaises ».
En janvier 2025, alors que les négociations en vue d’un traité de paix s’intensifiaient, Aliyev a doublé la mise. Dans une longue interview accordée aux médias d’État azerbaïdjanais, il a qualifié l’Arménie d’« État fasciste » en raison de son refus d’accepter le retour des réfugiés azerbaïdjanais.
« Nous vivons aux côtés d’un tel État fasciste, et la menace du fascisme persiste. C’est pourquoi le fascisme doit être éradiqué. Soit les dirigeants arméniens le détruiront, soit nous le ferons. Nous n’avons pas d’autre choix », a déclaré Aliyev à l’époque.
L’intervieweur a ensuite noté qu’Aliyev avait ajouté un troisième objectif stratégique aux deux précédents : (1) la libération du Haut-Karabagh et (2) sa reconstruction. Le nouvel objectif : assurer le retour de la communauté de l’Azerbaïdjan occidental en Arménie.
Toutefois, après un sommet organisé par les États-Unis à Washington le 8 août 2025, au cours duquel les dirigeants arméniens et azerbaïdjanais ont paraphé, sans toutefois le signer, un projet de traité de paix, le discours sur l’Azerbaïdjan occidental s’est adouci. Le traité comprend une clause interdisant toute revendication territoriale de part et d’autre, ainsi qu’une autre clause sur le retrait des plaintes judiciaires déposées l’une contre l’autre devant les tribunaux internationaux, y compris la question du droit au retour des Arméniens du Haut-Karabagh.
« Le gouvernement azerbaïdjanais utilise ce discours comme monnaie d’échange vis-à-vis des plus de 100 000 Arméniens qui ont quitté le Karabagh après la guerre », a conclu M. Goyushov.
Vafa Naghiyeva, doctorante à l’université de Leipzig, qui étudie les récits post-impériaux et militaristes dans l’Azerbaïdjan d’après-guerre, partage l’avis de M. Goyushov.
« Au-delà de sa fonction géopolitique, le discours sur l’Azerbaïdjan occidental sert de prolongement symbolique du récit étatique d’après-guerre », a-t-elle déclaré à OC Media. « Il transforme le souvenir du déplacement en une forme de légitimité morale et d’identité collective, permettant au gouvernement de préserver un sentiment de normalité permanente après la guerre ».
Elle a ajouté que ce discours pouvait être utilisé à des fins multiples.
« Cette stratégie maintient la société mobilisée émotionnellement autour de l’idée d’une justice inachevée et renforce le contrôle communicatif de l’État tant au niveau national qu’international ».
Les événements parrainés par l’État se poursuivent
Mais le discours n’a pas complètement disparu. Lorsqu’une information non vérifiée a été publiée en août dans les médias d’opposition azerbaïdjanais, affirmant que le groupe parlementaire allait être dissous, la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » a publié un démenti, accusant l’Arménie, sans présenter de preuves, d’avoir lancé cette rumeur.
Début octobre, l’université ADA a financé la publication d’un livre sur « l’Azerbaïdjan occidental » et, lors d’une conférence de l’OSCE à Varsovie, l’Azerbaïdjan a organisé un événement parallèle sur ce thème. Une ONG arménienne, l’Union des citoyens informés, et une partie de la délégation arménienne ont accusé le panel de promouvoir de nouvelles revendications irrédentistes.
Plus tard dans le mois, la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » a organisé un événement sur ce thème en collaboration avec des groupes de la diaspora liés à l’État en Allemagne. L’objectif de cet événement était de sensibiliser le public à la question de l’Azerbaïdjan occidental. Un événement similaire a été organisé à Bruxelles le lendemain. Les médias d’État azerbaïdjanais ont affirmé qu’il y avait plus de 120 participants.
Aziz Alakbarli, président de la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » et député du parti au pouvoir, a déclaré le 26 octobre que l’Arménie n’avait « d’autre choix que de compter avec l’Azerbaïdjan et son président », faute de quoi elle risquerait de « compromettre l’existence de l’État arménien ».
Il a conclu en affirmant que, pour éviter cela, l’Arménie devait accepter toutes les conditions de l’Azerbaïdjan, y compris celle de garantir le retour de la communauté de l’Azerbaïdjan occidental.
Ni la « Communauté de l’Azerbaïdjan occidental » ni l’administration présidentielle de l’Azerbaïdjan n’ont répondu aux demandes de commentaires d’OC Media.
L’irrédentisme est un mouvement de revendication territoriale apparu dans les années 1870 par lequel l’Italie réunifiée réclamait l’annexion d’un ensemble de territoires dont la population était de langue italienne.
Source principale : https://armactu.fr/2025/11/05/23094/
EXCLUSIVE: Leaked documents reveal that the ‘Western Azerbaijan’ campaign is being led by Azerbaijan
Leaked documents reviewed by OC Media reveal how Azerbaijan’s Presidential Administration has coordinated and funded the international rollout of the ‘Western Azerbaijan’ narrative — a campaign that, while framed as humanitarian, lays the groundwork for potential irredentist claims on Armenian territory.
For several years now, Azerbaijan has been campaigning around the concept of ‘Western Azerbaijan’, a term that does not refer to its own territory, but to part or all of the Republic of Armenia.
This campaign is presented as a humanitarian initiative aimed at supporting the ‘safe and dignified return’ of Azerbaijanis displaced from Armenia during the collapse of the Soviet Union. In the late 1980s and early 1990s, at the start of the first Nagorno-Karabakh war, hundreds of thousands of Armenians and Azerbaijanis were displaced when ethnic tensions and violence erupted in both countries.
Over time, the discourse on ‘Western Azerbaijan’ has evolved into a state-led communication strategy. This initiative is now sometimes used as a rhetorical tool in the ongoing conflict between Baku and Yerevan.
Although the campaign is publicly presented as cultural or humanitarian, independent experts have detected clear irredentist undertones. Thomas de Waal, a UK-based regional analyst, described the initiative as ‘purely irredentist’ in a 2023 article for Carnegie Europe.
‘The Azerbaijani government seeks to keep nationalist fervour constantly alive,’ Altay Goyushov, a visiting scholar at the Paris Institute of Political Studies and expert on the Azerbaijani civic space, told OC Media.
‘It serves as a tool to mobilise public opinion and distract people from social issues and their deprived rights. Moreover, it acts as a kind of Damocles’ sword to intimidate Armenia’.
Messaging Through Foreign Legitimacy
The documents show that the Presidential Administration directly financed and supervised the campaign — organising conferences, hiring communications consultants, and producing messaging materials. The names, dates, and contracts in the files align with publicly available records.
At the heart of this initiative was a high-level international conference held in Baku on 5–6 December 2023, entitled “Ensuring the safe and dignified return of Azerbaijanis expelled from Armenia: global context and just solution”. Azerbaijani public funds – more than ₼109,000 (Azerbaijani manat), or $65,000 – covered the costs of hotel accommodation, audiovisual production, branding and the creation of a digital platform to disseminate content promoting return.
At least 34 foreign participants from across Europe, Asia, and the Middle East were hosted. Guests included academics from Italian and Greek universities, analysts from Russian institutions, and a representative and former advisor of Russian President Vladimir Putin from Donetsk, a Russian-occupied territory in Ukraine. Some participants were already based in Baku, including foreign scholars from the state-governed ADA University.
A few days before the conference, the Strategic Communication Centre, a government-funded public union, was tasked with uploading narrative content to the state-backed Virtual Western Azerbaijan portal. Its role: to ensure that the conference discussions and conclusions were relayed by the international media.
Despite these efforts, a post-event review by OC Media showed little follow-up. Few participants publicly referenced the conference or its themes after returning home, and international coverage was sparse. On-site in Baku, however, most participants were quoted in state media endorsing the message.
Nevertheless, the organisers considered the event a success and organised a similar one the following year. Many participants returned, joined by new participants from Western universities and media outlets. During the event, a ceremony was held to symbolically present them with ‘memberships of gratitude’ for their role in promoting the ‘Western Azerbaijan Community’.
‘A fascist state’
Although the ‘Western Azerbaijan Community’ was initially registered as a refugee initiative in the late 1980s, it remained largely inactive until 2022, when the Azerbaijani government reactivated it. In August of that year, the organisation was officially renamed, with updated statutes and a new name. In October of the same year, the Azerbaijani parliament established a working group responsible for return policy in ‘Western Azerbaijan’.
‘[The discourse] was reinforced during the brief military clashes in 2022’, Goyushov explained. ‘The Azerbaijani government has long employed irredentist rhetoric toward Armenia, declaring Yerevan and Zangezur as historically Azerbaijani territories’.
Just weeks after the Lachin Corridor blockade of Nagorno-Karabakh began in late 2022, Azerbaijani President Ilham Aliyev invoked such a narrative during a nationally televised address. He referred to Armenia as ‘historical Azerbaijani land’, and linked the September 2022 Armenia–Azerbaijan clashes, when Azerbaijan took control over strategic positions on Armenian territory, with the newfound visibility of ‘historically Azerbaijani cities’.
By January 2025, as peace treaty talks intensified, Aliyev doubled down. In a lengthy interview with Azerbaijani state media, he described Armenia as a ‘fascist state’ due to its failure to accept the return of Azerbaijani refugees.
‘We live as neighbours to such a fascist state, and the threat of fascism persists. Therefore, fascism must be eradicated. Either the Armenian leadership will destroy it, or we will. We have no other choice’, Aliyev said at the time.
The interviewer subsequently noted that Aliyev had added a third strategic goal to his previous two: (1) the liberation of Nagorno-Karabakh and (2) its reconstruction. The new addition: ensuring the return of the Western Azerbaijan Community to Armenia.
Still, after a US-brokered summit in Washington on 8 August 2025, where Armenian and Azerbaijani leaders initialled, but did not sign, a draught peace treaty, the “Western Azerbaijan” rhetoric softened. The treaty includes a clause prohibiting territorial claims by either side, and another on the withdrawal of legal claims against each other in international courts — including the issue of the right of return for Armenians from Nagorno-Karabakh.
‘The Azerbaijani government uses the discourse as a bargaining chip vis-à-vis the more than 100,000 Armenians who left Karabakh after the war’, Goyushov concluded.
Vafa Naghiyeva, a doctoral researcher at the University of Leipzig, who studies post-imperial and militarist narratives in post-war Azerbaijan, shared Goyushov’s view.
‘Beyond its geopolitical function, the discourse of “Western Azerbaijan” serves as a symbolic extension of the post-war state narrative’, she told OC Media. ‘It transforms the memory of displacement into a form of moral legitimacy and collective identity, allowing the government to preserve a sense of permanent post-war normality’.
She added that the discourse could be used for multiple purposes.
‘This strategy keeps society emotionally mobilised around the idea of unfinished justice and strengthens the state’s communicative control both at home and abroad’.
State-sponsored events continue
But the discourse didn’t disappear entirely. When an unverified news story appeared in Azerbaijani opposition media in August claiming that the parliamentary group would be dissolved, the WAC issued a denial — accusing Armenia, without presenting evidence, of planting the story.
In early October, ADA University funded the publication of a book on ‘Western Azerbaijan’, and during an OSCE conference in Warsaw, Azerbaijan organised a side event focused on the theme. An Armenian NGO, the Union of Informed Citizens, and part of the Armenian delegation accused the panel of promoting renewed irredentist claims.
Later the same month, the WAC organised an event together with state-linked diaspora groups in Germany on the topic. The aim of the event was to raise awareness regarding Western Azerbaijan. A similar event was organised in Brussels the following day — Azerbaijani state-media claimed that there were more than 120 participants.
Aziz Alakbarli, chairman of the ‘Western Azerbaijan Community’ and member of parliament for the ruling party, stated on 26 October that Armenia had ‘no choice but to reckon with Azerbaijan and its president’, otherwise it would risk ‘jeopardising the existence of the Armenian state’.
He concluded by saying that to avoid this, Armenia must accept all of Azerbaijan’s conditions, including guaranteeing the return of the Western Azerbaijan community.
Neither the ‘Western Azerbaijan Community’ nor the Azerbaijani presidential administration responded to OC Media’s requests for comment.
Irredentism is a movement to reclaim territories that emerged in the 1870s, with which reunified Italy demanded the annexation of a number of territories whose populations were Italian-speaking.
Main source: https://armactu.fr/en/2025/11/06/23111/
ESCLUSIVO: documenti divulgati rivelano che la campagna “Azerbaigian occidentale” è condotta dall’Azerbaigian
Documenti trapelati ed esaminati da OC Media rivelano come l’amministrazione presidenziale dell’Azerbaigian abbia coordinato e finanziato la diffusione internazionale della narrativa dell’“Azerbaigian occidentale”, una campagna che, sebbene presentata come umanitaria, getta le basi per potenziali rivendicazioni irredentistiche sul territorio armeno.
Da alcuni anni l’Azerbaigian conduce una campagna incentrata sul concetto di “Azerbaigian occidentale”, un termine che non indica il proprio territorio, ma una parte o la totalità della Repubblica di Armenia.
Questa campagna è presentata come un’iniziativa umanitaria volta a sostenere il “ritorno sicuro e dignitoso” degli azeri sfollati dall’Armenia durante il crollo dell’Unione Sovietica. Alla fine degli anni ’80 e all’inizio degli anni ’90, all’inizio della prima guerra del Nagorno-Karabakh, centinaia di migliaia di armeni e azeri sono stati sfollati quando sono scoppiate tensioni etniche e violenze in entrambi i paesi.
Nel corso del tempo, il discorso sull’“Azerbaigian occidentale” si è trasformato in una strategia di comunicazione guidata dallo Stato. Questa iniziativa è ora talvolta utilizzata come strumento retorico nel conflitto che oppone attualmente Baku a Erevan.
Sebbene la campagna sia presentata pubblicamente come culturale o umanitaria, esperti indipendenti hanno individuato in essa evidenti sottintesi irredentisti. Thomas de Waal, analista regionale con sede nel Regno Unito, ha definito questa iniziativa “puramente irredentista” in un articolo pubblicato nel 2023 per Carnegie Europe.
“Il governo azero cerca di mantenere costantemente vivo il fervore nazionalista”, ha dichiarato Altay Goyushov, ricercatore ospite presso l’Istituto di studi politici di Parigi ed esperto dello spazio civico azero, secondo OC Media.
“Questo serve come strumento per mobilitare l’opinione pubblica e distogliere l’attenzione della gente dalle questioni sociali e dai loro diritti calpestati. Inoltre, funge da spada di Damocle per intimidire l’Armenia”.
Messaggi che trasmettono una legittimità straniera
I documenti dimostrano che l’amministrazione presidenziale ha finanziato e supervisionato direttamente la campagna, organizzando conferenze, assumendo consulenti di comunicazione e producendo materiale informativo. I nomi, le date e i contratti riportati nei fascicoli corrispondono agli archivi accessibili al pubblico.
Al centro di questa iniziativa vi è l’organizzazione, il 5 e 6 dicembre 2023 a Baku, di una conferenza internazionale di alto livello dal titolo “Garantire il ritorno sicuro e dignitoso degli azeri espulsi dall’Armenia: contesto globale e soluzione equa”. I fondi pubblici dell’Azerbaigian – oltre 109.000 ₼ (manat azero), pari a 65.000 dollari USA – sono stati utilizzati per coprire le spese di alloggio in hotel, la produzione audiovisiva, il branding e la creazione di una piattaforma digitale per la diffusione di contenuti che favoriscano il ritorno.
Alla conferenza hanno partecipato almeno 34 ospiti stranieri provenienti da Europa, Asia e Medio Oriente. Tra gli invitati figuravano accademici italiani e greci, analisti di istituzioni russe, nonché un rappresentante ed ex consigliere del presidente russo Vladimir Putin originario di Donetsk, una regione ucraina occupata dalla Russia. Alcuni partecipanti erano già residenti a Baku, come gli accademici stranieri dell’università pubblica ADA.
Pochi giorni prima della conferenza, il Centro di comunicazione strategica, un’unione pubblica finanziata dal governo, è stato incaricato di caricare contenuti narrativi sul portale Virtual Western Azerbaijan, sostenuto dallo Stato. Il suo ruolo: garantire che le discussioni e le conclusioni della conferenza fossero riportate dai media internazionali.
Nonostante questi sforzi, un’analisi post-evento condotta da OC Media ha dimostrato che la conferenza ha avuto scarsi risultati. Pochi partecipanti hanno fatto riferimento pubblicamente alla conferenza o ai suoi temi dopo il loro ritorno a casa, e la copertura internazionale è stata molto limitata. A Baku, tuttavia, la maggior parte dei partecipanti è stata citata dai media statali, approvando il messaggio.
Tuttavia, gli organizzatori hanno considerato l’evento un successo e ne hanno organizzato un altro simile l’anno successivo. Molti partecipanti sono tornati l’anno successivo, affiancati da nuovi partecipanti provenienti dalle università occidentali e dai media. Durante l’evento, si è tenuta una cerimonia per premiare simbolicamente i partecipanti con medaglie di “gratitudine” per il loro ruolo nella promozione del “Centro dell’Azerbaigian occidentale”.
«Uno Stato fascista»
Sebbene la “Comunità dell’Azerbaigian occidentale” fosse stata inizialmente registrata come iniziativa dei rifugiati alla fine degli anni ’80, è rimasta sostanzialmente inattiva fino al 2022, quando il governo azero l’ha riattivata. Nell’agosto dello stesso anno, l’organizzazione è stata ufficialmente rinominata, con uno statuto aggiornato e un nuovo nome. Nell’ottobre dello stesso anno, il parlamento azero ha istituito un gruppo di lavoro incaricato della politica di ritorno nell’“Azerbaigian occidentale”.
“[Il discorso] è stato rafforzato durante i brevi scontri militari del 2022”, ha spiegato Goyushov. “Il governo azero ha da tempo adottato una retorica irredentista nei confronti dell’Armenia, dichiarando Yerevan e Zangezur territori storicamente azeri”.
Poche settimane dopo l’inizio del blocco del corridoio di Lachin nel Nagorno-Karabakh alla fine del 2022, il presidente azero Ilham Aliyev ha invocato tale narrativa durante un discorso televisivo trasmesso a livello nazionale. Ha definito l’Armenia “terra storica dell’Azerbaigian” e ha collegato gli scontri tra Armenia e Azerbaigian del settembre 2022, quando l’Azerbaigian ha preso il controllo di posizioni strategiche sul territorio armeno, con la ritrovata visibilità delle “città storicamente azere”.
Nel gennaio 2025, con l’intensificarsi dei negoziati per il trattato di pace, Aliyev ha raddoppiato la posta in gioco. In una lunga intervista ai media statali azeri, ha descritto l’Armenia come uno “Stato fascista” per non aver accettato il ritorno dei rifugiati azeri.
“Viviamo come vicini di un tale Stato fascista e la minaccia del fascismo persiste. Pertanto, il fascismo deve essere sradicato. O lo distruggerà la leadership armena, o lo faremo noi. Non abbiamo altra scelta”, ha detto Aliyev all’epoca.
L’intervistatore ha poi osservato che Aliyev aveva aggiunto un terzo obiettivo strategico ai due precedenti: (1) la liberazione del Nagorno-Karabakh e (2) la sua ricostruzione. La nuova aggiunta: garantire il ritorno della comunità dell’Azerbaigian occidentale in Armenia.
Tuttavia, dopo un vertice mediato dagli Stati Uniti a Washington l’8 agosto 2025, in cui i leader armeni e azeri hanno siglato, ma non firmato, una bozza di trattato di pace, la retorica dell’Azerbaigian occidentale si è ammorbidita. Il trattato include una clausola che vieta rivendicazioni territoriali da entrambe le parti e un’altra sul ritiro delle rivendicazioni legali reciproche nei tribunali internazionali, compresa la questione del diritto al ritorno degli armeni dal Nagorno-Karabakh.
“Il governo azero usa questo discorso come merce di scambio nei confronti degli oltre 100.000 armeni che hanno lasciato il Karabakh dopo la guerra”, ha concluso Goyushov.
Vafa Naghiyeva, ricercatrice dottoranda all’Università di Lipsia, che studia le narrazioni post-imperiali e militariste nell’Azerbaigian del dopoguerra, condivide il punto di vista di Goyushov.
“Al di là della sua funzione geopolitica, il discorso sull’Azerbaigian occidentale funge da estensione simbolica della narrativa statale del dopoguerra”, ha dichiarato a OC Media. “Trasforma il ricordo dello sfollamento in una forma di legittimità morale e identità collettiva, consentendo al governo di preservare un senso di normalità permanente nel dopoguerra”.
Ha aggiunto che il discorso potrebbe essere utilizzato per molteplici scopi.
“Questa strategia mantiene la società emotivamente mobilitata attorno all’idea di giustizia incompiuta e rafforza il controllo comunicativo dello Stato sia all’interno che all’estero”.
Gli eventi sponsorizzati dallo Stato continuano
Ma il dibattito non è completamente scomparso. Quando ad agosto è stata pubblicata sui media dell’opposizione azera una notizia non verificata secondo cui il gruppo parlamentare sarebbe stato sciolto, la “Comunità dell’Azerbaigian occidentale” ha pubblicato una smentita, accusando l’Armenia, senza presentare prove, di aver lanciato questa voce.
All’inizio di ottobre, l’Università ADA ha finanziato la pubblicazione di un libro sull’“Azerbaigian occidentale” e, durante una conferenza dell’OSCE a Varsavia, l’Azerbaigian ha organizzato un evento parallelo su questo tema. Un’ONG armena, l’Unione dei cittadini informati, e una parte della delegazione armena hanno accusato il panel di promuovere nuove rivendicazioni irredentistiche.
Più tardi nel mese, la “Comunità dell’Azerbaigian occidentale” ha organizzato un evento su questo tema in collaborazione con gruppi della diaspora legati allo Stato in Germania. L’obiettivo dell’evento era quello di sensibilizzare l’opinione pubblica sulla questione dell’Azerbaigian occidentale. Un evento simile è stato organizzato a Bruxelles il giorno successivo. I media statali azeri hanno affermato che i partecipanti erano più di 120.
Aziz Alakbarli, presidente della “Comunità dell’Azerbaigian occidentale” e deputato del partito al potere, ha dichiarato il 26 ottobre che l’Armenia non ha “altra scelta che fare i conti con l’Azerbaigian e il suo presidente”, pena il rischio di “compromettere l’esistenza dello Stato armeno”.
Ha concluso affermando che, per evitare ciò, l’Armenia deve accettare tutte le condizioni dell’Azerbaigian, compresa quella di garantire il ritorno della comunità dell’Azerbaigian occidentale.
Né la “Comunità dell’Azerbaigian occidentale” né l’amministrazione presidenziale dell’Azerbaigian hanno risposto alle richieste di commento di OC Media.
L’irredentismo è un movimento per la riconquista di territori nato negli anni Settanta dell’Ottocento, con cui l’Italia unita rivendicava l’annessione di una serie di territori la cui popolazione era di lingua italiana.
Fonte principale: https://armactu.fr/it/2025/11/06/23120/
