Հայ խոշորագույն կատակերգակը

Գևորգ Զաքարի Տեր-Դավթյան (օգոստոսի 25, 1850, Թիֆլիս – նոյեմբերի 13, 1934, Թիֆլիս), հայ սովետական դերասան։ ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1925)։ Ռեալիստական ուղղության հայ խոշորագույն կատակերգակ դերասաններից։

Կենսագրություն

Սովորել է Ներսիսյան դպրոցում։ Բեմական գործունեությունն սկսել է 1872 թվականից՝ Թիֆլիսում։ Հենց առաջին դերով (Սարուխան, Հովհաննես Գուրգենբեկյանի «Հազար թումնանոց կաբա») աչքի է ընկել իբրև կատակերգակ դերասան։ Տեր-Դավթյանը իր սուր դիտողականությամբ և ներքին զգացողությամբ, բնատուր տաղանդով կարողացել է ստեղծել հետաքրքիր ու անմոռաց կերպարներ, որոնց մասին հոդվածներով բազմիցս հանդես են եկել Գաբրիել Սունդուկյանը, Գևորգ Չմշկյանը, Սեդրակ Մանդինյանը, Շիրվանզադեն, Հովհաննես Թումանյանը և ուրիշներ։ 1880-ական թվականներից Տեր-Դավթյանը իր ղեկավարած տարբեր խմբերով և առանձին հրավերներով հանդես է եկել Բաքվում, Գանձակում, Բաթումում, Երևանում և այլուր։ Նրա խաղացանկը հարուստ էր հայ, ռուս, եվրոպական դրամատուրգիայի կերպարների լավագույն անձնավորումներով՝ Փարսիդ, Գիժ Մոզի, Իսայի, Սարգիս (Սունդուկյանի «Քանդած օջախ», «Խաթաբալա», «Էլի մեկ զոհ»), Թաթոս (Նար-Դոսի «Սպանված աղավնի»), Դոբչինսկի (Գոգոլի «Ռեիզոր»), Մոլչալին (Գրիբոյեդովի «Խելքից պատուհաս»), Շպրիխ (Լերմոնտովի «Դիմակահանդես»), Շմագա (Ալեքսանդր Օստրովսկու «Անմեղ մեղավորներ»), Ծաղրածու, Գերեզմանափոր (Շեքսպիրի «Լիր արքա», «Համլետ»), Օրգոն, Սկապեն (Մոլիերի «Տարտյուֆ», «Սկապենի արարքները») են։ Տեր-Դավթյանի դերասանական ստեղծագործության գլուխգործոցը գեղարվեստական բարձր մակարդակով կերտած Գիքոյի դերն էր (Սունդուկյանի «Պեպո»), որը միշտ եղել է նրա խաղացանկում (1876-1930)։ Գիքոյի դերակատարումը շատ բարձր է գնահատել իտալական նշանավոր դերասան Է. Ռոսսին, 1890 թվականին՝ Թիֆլիսում նրա պատվին տրված «Պեպո» ներկայացման ժամանակ։ Նույն դերակատարումով նա հրավիրվել է մասնակցելու Երևանի Առաջին պետական թատրոնի (այժմ՝ Սունդուկյանի անվան) բացմանը։

Գևորգ Տեր-Դավթյանի բեմական գործունեության 25-ամյակին է նվիրված Հովհաննես Թումանյանի «Հայի զարմանքը» բանաստեղծությունը:

ՀԱՅԻ ԶԱՐՄԱՆՔԸ

Նվեր պ. Գևորգ Տեր-Դավթյանին՝ իր բեմական
գործունեության քսանհինգամյակին

Մեր բեմի ծիծաղ, քսանհինգ տարի
Դու հըրճվանք տվիր այսքան սրտերի.
Անձայն թաքցըրիր ցավերըդ ներքին,
Եվ այդ հանճարեղ ծաղրը քո դեմքին
Դարձար հայկական բեմի պարծանքը.
Բայց այդ չըշարժեց հայի զարմանքը։

Սիրելիդ մեռավ, և նա դագաղում՝
Դու խեղկատակի դեր էիր խաղում.
Միմոսի ճամուկ, երկայն գըդակով,
Ծիծաղում էիր հըզոր կատակով,
Զսպելով հոգուդ անհուն տանջանքը.
Այդ էլ չըշարժեց հայի զարմանքը։

Քո շըքեղ խաղով մարդիկ հիացան,
Ծափեր զարկեցին ու գոհ հեռացան.
Դու տուն գնացիր հոգնած, վաստակած,
Ոչ փող ունեիր, ոչ մի պատառ հաց,
Եվ սակայն տարար այդ չարքաշ կյանքը.
Այդ էլ չըշարժեց հայի զարմանքը։

Դու քո ահագին, հսկա շնորհքով
Շատ տառապեցիր անտրտունջ հոգով,
Աղքատ, անընկեր, անօգ ու անգործ
Երկար շրջեցիր փողոցից փողոց,
Վերջը գնացիր ու մտար բանկը.
Այդ էլ չըշարժեց հայի զարմանքը։

Բայց չըկարացիր քեզ լավ մշակել,
Եվ ինչպես շատերն էին գուշակել,
Համաշխարհայի՜ն արտիստ չըդարձար,
Ոչ ուսում առար, ոչ դպրո՜ց անցար…
Ի զուր փչացրիր քո ձիրքն ու կյանքը…
Այդ սաստիկ շարժեց հայի զարմանքը։

Հովհաննես Թումանյան
1897