Մասն Ա
«Թագաւոր երկնաւոր, միշտ անշարժ պահեա զաթոռս Հայկազնեայց»:
Հայ եկեղեցին քրիստոնէական եկեղեցիների մէջ իր ուրոյն տեղն ունի անցեալով, կազմակերպչական եւ դաւանաբանական առանձնայատկութիւններով: Հայաստանեայց Եկեղեցի կամ Հայոց Եկեղեցի անունն իսկ արտայայտած է նորա էութիւնը: Կայ Կաթոլիկ Եկեղեցի, կայ Օրթոտոքս Եկեղեցի, կան Բողոքական կամ Աւետարանական եկեղեցիներ, բայց նրանք ազգային եկեղեցիներ չեն այնպիսի հասկացողութեամբ եւ տարողութեամբ, որպիսին Հայաստանեայց Եկեղեցին է: Սա ազգային եկեղեցի է գերազանցապէս, իւր լեզուով, գրականութեամբ, արուեստով, ժամերգութեամբ եւ հոգեւոր կեանքով, բնականաբար նաեւ անցեալով եւ պատմութեամբ, շաղկապուած հայ ժողովրդի հետ:
Կաթոլիկ Եկեղեցին մերի համեմատութեամբ շատ մեծ է, ընդարձակ, իւր ներգործութեան եւ ծաւալման սահմաններով, մեզնից մեծ եւ հզօր ազգերի մէջ՝ Իտալացիների, Սպանացիների, Ֆրանսացիների, Իրլանդացիների, Լեհերի մէջ, մասամբ նաեւ Գերմանացիների եւ ամերիկեան ազգերի մէջ: Փոքր չափով նաեւ միարարական քարոզչութեան հետեւանքով, հատուածներ ունի արեւելեան եկեղեցիներից պոկուած. այդպիսիների մէջ յիշատակելի է, յատկապէս, հայ կաթոլիկութիւնը իւր մասնաւոր կազմակերպութեամբ, ենթարկուած պապական բարձր իշխանութեան: Կաթոլիկ եկեղեցու պաշտօնական լեզուն լատիներէնն է, վերեւ յիշած բոլոր ազգերի համար, միայն արեւելեան հին քրիստոնեականներից կազմուած հատուածների համար (Ունիտարներ) թոյլատրուած է իրենց նախկին եկեղեցու լեզուով եւս պաշտամունք կատարել, ինչպէս հայ կաթոլիկներն են:
Օրթոտոքս եկեղեցու մաս են բացի Յոյներից, որոնց անունով եւ երբեմն կոչւում է եկեղեցու ամբողջութիւնը, Ռուսաց մեծ ազգը, Ռումինացիք, Բոլգարները, Սրբերը, որոնք հէնց սկզբից կարողացել են իրենց մայրենի լեզուն դարձնել եւ եկեղեցական պաշտաման լեզու: Օրթոտոքս եկեղեցին էլ հաւատացեալների թուով եւ ներգործութեան ընդարձակութեամբ անսահման մեծ է Հայաստանեայց Եկեղեցուց:
Աւետարականակ կամ Բողոքական գլխաւոր եւ համեմատաբար աւելի հին եկեղեցիների հետ, ինչպէս Լուտերական, Երիցական եւ Անգլիքան եկեղեցիներն են, կան եւ բազմաթիւ յարանուանութիւններ՝ Մկրտչականներ, Մեթոդիստներ, Ադվենտիստներ եւ այլն, որոնք տասնեակ միլիոններով հետեւողներ ունին: Սրանց մէջ յատուկ տեղ է բռնում Անգլիքան Եպիսկոպոսական Եկեղեցին, որ կաթոլիկութեան եւ բողոքականութեան միջին տեղն ունի եւ պահել է որոշ աւանդութիւններ հին եկեղեցուց, նաեւ համեմատաբար ազգային է, գոնէ բուն Անգլիայում: Բայց որոնցից եւ ոչ մէկը ազգային բնաւորութիւն չունի բառի իրական հասկացողութեամբ, եւ նրանք հետամուտ չեն իրենց հաւատացեալների ազգային առանձնահատկութիւնները պահպանելու մտահոգութեամբը. նրանք չեն ամփոփւում նաեւ ազգային սահմանների մէջ, ինչպէս վիճակուել է այդ Հայաստանեայց Եկեղեցուն, որովհետեւ եկեղեցու կողքին ունի հզօր եւ կազմակերպուած պետութիւններ:
* * *
Ծնթ. Հայագետ, մանկավարժ, դոցենտ, Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Գարեգին Ա. Հովսեփյանը ծնվել է 1867թ. դեկտեմբերի 17-ին Լեռնային Ղարաբաղի Ջրաբերդի գավառի Մաղավուզ (Չարդախլու) գյուղում: 1882թ. ընդունվել և 1889թ. ավարտել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի լսարանային բաժինը, ձեռնադրվել կուսակրոն սարկավագ: Բարձրագույն կրթությունն ստացել է Բեռլինի, Հալլեի, Լայպցիգի համալսարաններում: 1897թ. ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան: Գ.Հովսեփյանը 1918թ. Սարդարապատի հերոսամարտի կազմակերպիչներից ու ակտիվ մասնակիցներից էր: Տեսնելով Սարդարապատի պաշտպանների, մասնավորապես 5-րդ գնդի զինվորների անձնազոհությունը՝ Գ.Հովսեփյանն այն անվանել է մահապարտների գունդ, նրա հրամանատար գնդապետ Պողոս Բեկ-Փիրումյանի հետ զինվորներին առաջնորդել դեպի իմացյալ մահ: Ցուցաբերած արիության համար պարգևատրվել է «Գեորգիևյան խաչ» շքանշանով:
Աղբյուր՝ arshendpir.wordpress.com
