Azgonline.am-ի թղթակիցը զրուցել է Հայաստանի գրողների միության նախագահ Էդվարդ Միլիտոնյանը հետ: զրույցը ներկայացնում ենք ստորև.
-Պարոն Միլիտոնյան, օրերս ՀԳՄ-ն նշեց պոեզիայի օրը, պատմեք դրա մասին, խնդրեմ:
-Վերջին տարիներին ՀԳՄ-ն և՛ իր մեծ դահլիճում, և՛ կլոր սրահում, և նաև հարակից այգում կազմակերպում է պոեզիայի օրվան նվիրված հանդիսություն: Հրավիրվում են ընթերցողներ, բանաստեղծներ, գրողներ տարբեր երկրներից: Օրինակ 2019 թվականին Ռուսաստանի Ֆեդերացիայից գրողների մի խումբ եկավ և ՀԳՄ-ում համատեղ նշեցինք պոեզիայի օրը: Եղել են նաև տարբեր երկրներից եկած գրողներ, որոնք ցանկություն են ունեցել այդ օրը հայ գրողների հետ նշել:
-Ինչու՞ որոշեցինք հենց դրսում նշել այդ օրը:
-Մենք պոեզիան ցանկացել ենք նաև շենքից դուրս տարածել, փողոցում կարդալ, այգում կարդալ: Դա միայն մենք չէ, որ անում ենք. տարբեր երկրներում պոեզիայի փառատոններին մասնակցելիս տարբեր պուրակներում, այգիներում ելույթներ ենք ունեցել, և մարդիկ, անցորդները կանգնել են, լսել են, խոսել են, հարցեր են տվել:
-Ասում են պոեզիան այսօր քչերին է գրավում:
-Պոեզիան, այսօր, հատկապես Եվրոպայում ընթերցողական փոքր խմբերի է հմայում: Հիմնականում երևի բանասիրական ֆակուլտետների, գրականության, պատմաբանասիրության գծով ուսանողների, նաև այն ընթերցողներին, որոնք միշտ էլ հավատարիմ են եղել. կարդացել են, ուսումնասիրել են: Եվ կան նաև ընթերցողներ, որոնք ուղղակի դասագրքերից սիրել են և շարունակում են ընթերցել: Պոեզիան մենք դիտարկում ենք, այսպես ասած, զանգվածային նախկին ընթերցողի դիտակետից, որը, կարծում եմ, այսօր ճիշտ չէ. սովետական տարիներին հայտնի պոետի գրքերը տպագրվում էին 10000, 20000, 50000, 70000 (հայրենասիրական պոեմների դեպքում) տպաքանակով: Պետք է ասեմ, որ շերտավորվել է ընթերցողը, և մենք՝ գրողներս, մտածում ենք այնպիսի ընթերցողների հետ հարաբերվել, հանդիպումներ կազմակերպել, ովքեր նախ կարդում են և ունեն որոշակի ճաշակ՝ լավ բանաստեղծության ճաշակ, քանզի բանաստեղծությունը քարացած մարմին չէ. նա շարժվում է, մի պոետի մոտ խտանում է, մյուսի մոտ՝ մի քիչ պարզ, ավելի խոսակցական լեզվով է, տարբեր են շերտերը:
-Վերջին շրջանում բարդացել են նաև բանաստեղծ-ընթերցող հարաբերությունները:
-Ես ինքս հակված եմ այն բանաստեղծությանը և այն ընթերցողին, որը պարզության մեջ բարդություն կարող է ընկալել, կամ բարդությունը ինչ-որ չափով պարզեցնելու ընդունակություն ունի: Պոեզիայի հետ ով շփվում է նման ճաշակ և հմտություններ է ձեռք բերում և նման հոգևոր աշխատանք է անում: Համենայն դեպս չկա այնպիսի տիպ, որ ասես՝ հենց այս կամ այն կերպարն է ընթերցողը:
-Շատ բանաստեղծներ կան, որոնք չեն թաքցնում, որ իրենց լրացուցիչ ուժ է տալիս ընթերցողի ուշադրությունը:
-Սիրելի է, որ մարդիկ այսօր գալիս են, կարդում են, և վերջին մեր միջոցառմանը հրավիրված էին դեսպանություններից, ովքեր նաև կարդացին իրենց երկրների բանաստեղծների ստեղծագործությունները, տարբեր լեզուներով (չինարեն, ռուսերեն, ուկրաիներեն, պարսկերեն, հրեից լեզվով և այլն): Այդ օրը նաև հայ բանաստեղծները կարդացին թարգմանություններ տարբեր լեզուներից: Այսպես, փաստորեն, մենք ջանք ենք գործադրում, որպեսզի պոեզիան հասու լինի մեր ընթերցողներին, ճանաչեն, իմանան, թե աշխարհում ինչ պոեզիա կա: Բանաստեղծությունը մի տուրևառություն է:
-Առհասակ նորմա՞լ եք համարում այն վերաբերմունքը, որն այսօր հասարակությունն արտահայտում է գրողի հանդեպ:
-Ես կցանկանայի, որ մեր ուսումնական հաստատություններում առաջին հերթին ճանաչեին մեր դասական և ժամանակակից բանաստեղծությունը, ապա և իմանային, թե աշխարհում ինչ վիճակ է տիրում պոեզիայի մթնոլորտում: Բնականաբար կարող ենք ասել՝ Եվրոպայում պոեզիա ընթերցողների թիվը փոքրանում է: Ես տարբեր երկրներում եղել եմ և տեսել եմ, որ հայտնի բանաստեղծների գրքերը հրատարակվում են 500-1000 օրինակ: Ռուսաստանը, որն ունի 145 միլիոն բնակչություն, ճանաչված բանաստեղծներն այսօր հրատարակվում են 2000-3000 օրինակով: Մեզ մոտ էլ են տպաքանակները բնականաբար փոքրացել, բայց համեմատության կարգով ասեմ, որ Հայաստանում դեռևս ընթերցողների թիվ կա, մանավանդ, եթե հաշվի առնենք, որ մեր ժողովրդի կեսը բանաստեղծություն է գրում (ծիծաղում է), ստիպված նրանք ուրիշներին էլ են երևի կարդում: Ես շատ ուրախությամբ պետք է նշեմ մեր հարևան Պարսկաստանի օրինակը, որ այնտեղ էլ են շատերը գրում:
-Պարսկաստանի հետ կապված հուշեր ունե՞ք:
-Օրինակ, հիշում եմ՝ Շիրազ քաղաքում, Հաֆեզի դամբարանի շուրջ՝ այգում, հրավիրված էին աշխարհի բանաստեղծները, և մենք կարդում էինք բանաստեղծություններ: Հանկարծ իրենց երկրի ղեկավարը՝ Ահմադի Նեժադը եկավ և կարդաց դասախոսություն բանաստեղծության մասին, նաև իր բանաստեղծությունները կարդաց: Այնտեղ կարող եմ ասել, որ մասսայական է բանաստեղծության հանդեպ սերը, ընթերցանությունը, և գրքերը վաճառվում են մեծ տպաքանակով: Պատահական չէ, որ վերջին տարիներին (գոնե 25 տարվա մեջ ես կարող եմ ասել) մեր գրողների գրքերը Պարսկաստանում շատ են թարգմանվում, տպագրվում և անգամ վերահրատարակվում: Այնպես որ, տարբեր երկրներում, ինչքան ընթերցողն է հեռացել բանաստեղծությունից, այդքան էլ բանաստեղծությունն է հեռացել ընթերցողից: Շատ բանաստեղծներ, այսպես ասած, էլիտար ընթերցողի համար են փորձում գրել, կամ էլ՝ չեն մտածում ընթերցողի մասին. իրենք իրենց համարում են ընթերցող և իրենք իրենց համար գրում են: Դատապարտելի չէ, որևէ մեկին ասել, թե՝ ինչու՞ ես այսպես կամ այնպես գրում: Դա մեր գործը չէ. ամեն գրող ինքն է ընտրում իր ոճն ու կերպը, ինչ-որ չափով նաև իր ընթերցողին է ընտրում: Այնպես որ, բանաստեղծական աշխարհը շարունակում է մագնիսի պես ձգել իր ընթերցողին, և նա երբեք չի կորցնի իր հմայքը:
-Պատմեք նաև Ձեր գրական նոր ձեռքբերումների մասին, պարոն Միլիտոնյան:
-Վերջերս հրատարակվել է իմ «Ժամանակի Գիր» ժողովածուն: Ամփոփված են վերջին 4-5 տարվա գրվածքներ, որոնք էլ բաժանված են շարքերի: Իմ առաջին գրքից սկսյալ ես շարքերով եմ հանդես եկել. ինչ-որ ցիկլային մտածողություն, որ մեր դասական գրողների աշխարհում կա, և ինձ հմայում է այդպես ստեղծագործելը: Այս գրքում Չարենցի կյանքը դիտարկված է, որպես բանաստեղծություն իմ աչքերով: «Դատավարություն», «Սև հումոր», «Հեռախոս», «Գիր և ճակատագիր», «Զարկերակ» շարքերում ընդգրկված են որոշակի առանձնացված թեմայով բանաստեղծություններ:
-Որն է առանցքը
-Հայաստանի կյանքը վերջին 25-30 տարում անմիջապես հաղորդվում է աշխարհի անցուդարձերին (Արցախյան հարցը, միջազգայնացված խնդիրներ, առաջին պատերազմ, երկրորդ պատերազմ, համավարակ, աշխարհի արձագանքը այս ամենին՝ աշխարհի քաղաքական և մարդասիրական հարթակների արձագանքը): Եվ, մենք, նորից Իսահակյանի, Թումանյանի, Տերյանի, Չարենցի փորձառությունը պետք է քրքրենք, տեսնելու համար՝ ինչու են նրանք մեկ-մեկ ընդվզում, թե Եվրոպան, կամ մեծ երկրները ինչու են անտարբեր մեր ճակատագրի հանդեպ:
Մեր՝ Հայերիս բնավորության մեջ մանկականություն կա: Մենք ավելի շատ մտածում ենք ուրիշների փոխարեն,մենք աշխարհը տեսնում ենք բարու և գեղեցիկի տեսանկյունից, բայց աշխարհն այդպիսին չէ և ոչ էլ ցանկություն ունի այդպիսին լինելու: Ամեն երկիր ունի իր խնդիրները, նպատակները և շահերը: Մենք քաղաքականության և աշխարհաճանաչության մեջ խորացած չենք, մենք ամեն ինչին չենք նայում փլիսոփայական վերլուծական աչքերով, մենք հիմնականում նայում ենք սիրով, խղճով և փոխադարձ ակնկալելու միամիտ հավատով: Այստեղ է, կարծում եմ, հաճախ մեր բանաստեղծությունը ոտքը քարին զարկել:
Մեր բանաստեղծությունը նպաստել է նաև այս հոգեվիճակի շարունակությանը, որը ես չեմ գնահատում որպես բարձր գոյավիճակ, որովհետև բանաստեղծությունը ճշմարտության, վերլուծության, աշխարհաճանաչության, բանաստեղծական փիլիսոփայության տիրույթն է, և պետք է մեր ժողովրդի կենսագրության մեջ ոչ թե դասատուի դեր խաղա, այլ հոգևոր ալիքներ տալու, ուժեղացնելու, դեպի վերլուծության մղելու՝ բանաստեղծական հատուկ ձևերով: Ինչպես նաև, ամբողջ աշխարհի պատկերը պետք է կարողանա մեր գրական տիրույթ բերել:
Մեր գրականության, հատկապես պոեզիայի մեջ ցանկությունները (ինչ-որ ռոմանտիկա և այլն) խանգարում են, որպեսզի մենք ճշմարիտ տեսնենք աշխարհը, արվեստը, ժողովուրդներին, պետություններին: Բանաստեղծությունից ես և՛ շատ բան եմ պահանջում և՛ շատ բան չեմ պահանջում, որովհետև բանաստեղծությունը քաղաքագետ-դիվանագետների տեղը չպետք է խոսի:
-Հիմա գրականության անելիքը որն եք համարում:
-Բանաստեղծությունը կտա ազդակներ, կմղի մարդկանց խորացված դիտարկելու աշխարհի, Հայաստանի, տարածաշրջանի գոյավիճակը, թե բնության, տիեզերական այս մեծ հոլովույթի մեջ բանաստեղծությունը ի՞նչ է ասում մարդկանց:
Մեծ ճեղք կա մեր ուսումնական հաստատությունների և բանաստեղծության գնահատման հարցում (հատկապես ընթացիկ բանաստեղծության), երբ որ լուրջ չեն դիտարկում մեր այսօրվա բանաստեղծական կացութաձևը, կացությունը մեր երկրում, կամ էլ չեն ուզում ընկալել, կամ էլ ի զորու չեն ընկալելու: Ընթերցողը կարդում է իր համար, գրողի համար չի կարդում: Գրողը եթե գրեց մի բան՝ վերջ, ինքն այլևս դրա տերը չի, կարող է նույնիսկ անանուն դառնալ: Լավ գրի, լավ գրքի, լավ խոսքի կարիքն այն մարդիկ ունեն, ովքեր զգում են դրա պահանջը: Ես կցանկանայի, որ մեր ուսումնական հաստատություններում հանդիպումներ կազմակերպեին ճանաչված գրողների հետ, իմանային նրանց հոգեվիճակը, ստեղծագործական պրոցեսը և նրանց կարծիքները որևէ իրողության նկատմամբ:
Զրուցեց` Հայկ Սիրունյանը:
