Այսօր բանաստեղծ, մանկագիր, ՀԳՄ անդամ Ղուկաս Սիրունյանի (18.12.1946 Ուջան- 01.07.2017, Երևան)ծննդյան օրն է` 71-րդը:
1971 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը, այնուհետև հայոց լեզու և գրականություն է դասավանդել Սևանի Գեղամավան գյուղի դպրոցում, 1972–1978 թվականներին աշխատել է «Աշտարակ» թերթի խմբագրությունում, 1978–1989 թվականներին՝ «Գարուն» ամսագրի պոեզիայի բաժնի վարիչ։ 1989–1992 թվականներին աշխատել է Հայաստանի մշակույթի ֆոնդում, 1992–1993 թվականներին՝ ռադիոհեռուստապետկոմի մանկապատանեկան հաղորդումների գլխավոր խմբագիր, 1993–1994 թվականներին՝ «Ազատամարտ» թերթում, 1996–1997 թվականներին՝ Արագածոտնի մարզային «Կանթեղ» թերթում, 1997-98 թվականներին՝ «Պարտեզ» մանկական ամսագրի գլխավոր խմբագիր։ 1998-2010 թվականներին եղել է ՀՀ պաշտպանության նախարարության լրատվության և քարոզչության վարչության գլխավոր խմբագիրը։
Գրել է մեծերի և մանուկների համար։ Թարգմանվել է մի քանի լեզուներով։ Գրել է նաև կինոսցենարներ։ Հեղինակ է ավելի քան 23 գրքերի:
Ստորև մի բանի պատառիկ
` պոետի գրչի ծայրից պոկված.
ԳԱՂԹԱԿԱՆՆԵՐԸ
Նրանց մասին, տղաս, քեզ ինչպես պատմեմ,
որ այսքան ծալ-ծալ նստած խավարի միջով
տեսնես նրանց դեմքը` հեռացող հավետ,
լսես ոտնաձայնը հավետ մոտեցող…
Նրանք կտրած ծառ էին, կանաչ վառելիք,
ժայռ էին ու կատար` լեռները կորցրած-
նրանք եկան դատարկ, նրանք եկան լիքը,
չիմանալով այստեղ որն է վեր, որը`ցած…
Նրանք իջեցրին հողին կողերում իրենց
կուչ եկած կյանքը` մանուկներին, ապա
փորձեցին ժպտալ բախտին, բայց ստացվեց
ծամածռություն Աստծուն և աշխարհին համայն:
Ապրեցին մի ոտի վրա, մյուսը պահած
ետդարձի ճանապարհի համար պատրաստ,
գաղթ էր նրանց օրը, գիշերը, հազի նոպան,
նաև, ասեմ քեզ, նրանց մեռնելն էր գաղթ:
Կրակոց էր նրանց կյանքը`արձակված մթնում,
սակայն չդիպած ոչ մի անգամ տասին…
Վաղ մեկնածները խմբվեցին մի տեղ եթերում,
սպասեցին,որ վերջինը գա հասնի:
Նրանք մեկնեցին մահն առաջն արած,
ինչպես որ եկել էին 15 թվին,
կպել պաղշուրթ կյանքին, ձեռքներին մարած
դաշույնի չափ գլանակներ փաթթովի:
ՈՒզածներն ի՞նչ էր այնժամ – լուցկու մի չոր հատիկ,
որ վառեր պարտության հուշը արնածոր
և մշուշեր դեմքը մեռած հայրենիքի`
ջրի միջից հայտնվող դիակի տեսքով:
Ուզածներն ի՞նչ էր այնժամ – լուցկու մի չոր հատիկ,
բայց թաց էր լուցկին, անձրև էր ու ծանր ցեխ—
նրանք լուցկի էին ուզում և ուրիշ ոչինչ,
նրանք` դեպի ետ հոսող ցնորված գետեր:
Շոշափիր, տղաս, գրպանումդ մի տեղ
կգտնես անպայման այն հատիկը լուցկու—
Բայց ոչ ծխողները կան, ոչ գլանակները…
Ողջ երազ է բացաչ, Ամանորի ձյուն:
1915
Այս թվականը չեմ տեսել,
բայց նա է տեսնում ինձ
ամեն օր, ժամ ու վայրկյան
և երբ ասես, որտեղ պատահի,
անպատճառ պիտի
իմ ու հացի արանքում,
իմ ու երգի արանքում,
իմ ու կնոջ արանքում
բսցնի մի թուրք,
որին հնարավոր չէ քշել,
հանդուրժել` առավել ևս…
***
Մալաթիայի փողոցը, ուր ես ապրում եմ,
Մանկան անվարժ ձեռքի խզբզանք է,
տները աքսոր քշվողներ են. նայում են փլչող հայացքով,
կողպած իրենց ներսը,
իսկ բարձրահասակ դուրսպրծուկները
չեկիստներ են քաջ, որ քշում են սրանց
սատանայի հերյուրած մեղքերի համար։
Մալաթիայի փողոցն, ուր ես ապրում եմ,
երանի մանկան անվարժ ձեռքի խզբզանք լիներ,
այդ ժամանակ մայթերին մեծ թերթերով ծաղիկներ կլինեին
և զվարճալի մարդիկ՝ հեքիաթային քիթ-մռութով,
իսկ փողոցում ֆուտբոլի մի գնդակ կլիներ արևի մեծության,
ու կլիներ արև՝ ֆուտբոլի գնդակի նման։
ԱՌՎՈՒՅՏԻ ԴԱՇՏ
Գազօջախի կապույտ կրակների պես հուրհրատում են
առվույտի ծաղիկները– նրանք թարմություն են շնչում,
հիացմունքի չքնաղ տեսիլքով կարող են լցնել մարդու սիրտը,
քանի դեռ սրարշավ չեն եկել դասակները վատ օրերի,
շտապենք՝ ասում եմ ձեզ, լցնել մեր սիրտն ու հոգին
այս կապույտ կրակների լույսը, որովհետև
հունիսին դրանք հնձած կլինեն մարդիկ, որովհետև
դրանք նախատեսված են անասնոց համար։
***
– Լցրու,– ասացի եղբորս,– գավաթս օղի,
թող թափվի շուրթերիս, հոգուս, հողին,
թող ծակի երկրագունդն ու գնա ու տանի
անտանելին այստեղից ու բերի չունենալին այնտեղից։
Օղին թափվեց, գնաց,
և եղբայրս գնաց և ես գնացի,
և աշխարհի վերջը եկավ ու գնաց,
բայց ոչ մեկս անտանելին չտարանք այստեղից
և չբերեցինք չունենալին այնտեղից։
***
Ես չմեռա 10 տարեկանում,
որովհետև բարձր ծերպեր չէի մագլցել,
և ոչ մի անգամ դեռ չէի ընկել ցած։
Ես չմեռա 20 տարեկանում,
որովհետև շատ էի ուզում իմանալ, թե ինչ կա
փակ դռան հետևում իմ խարտյաշ տանտիրուհու…
Ես չմեռա 30 տարեկանում,
որովհետև նկատեցի Աստծո սրունքները
և ցանկացա տեսնել դեմքը նրա։
Ես չմեռա 40 տարեկանում,
որովհետև վերջացել էր մանկությունը
և շատ էի ուզում իմանալ, թե ինչ է սկսվելու հետո։
Ես չմեռա 50 տարեկանում,
որովհետև հոգնած էի և շատ էի ուզում
վերջապես գտնել իմ տան ճանապարհը։
Ես չմեռա 60 տարեկանում,
որովհետև նկատեցի՝ սարսափելի խորունկ է երկինքը
և ներքևից նայելը ավելի հարմար է,
քան այնտեղ լինելը նույնիսկ։
Միայն թե իմանաք դուք, իմ մտերիմներ,
թե որքան դժվար եմ հասել ձեզ և որքան դժվար եմ պաշտպանվել ձեզնից,
թե չէ՝ ինչպես կապրեի այսքան…
ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ
Գլորվում է ինքնաշեն գլորակը
դարուփոսերում օրորվում՝
ուր որ է կընկնի,
բայց հրեշտակը, որ հայրիկի հետ մեր գոմիպատն է շարում,
շտապում, շտկում է,
ու կրկին գլորվում է գլորակը…
հետևից վազում են վտիտ ոտքերը՝
բոբիկ, քերծված, ուր որ է
կշրմփան ցեխի մեջ ու չեն վեր կենա,
բայց մի ուրիշ հրեշտակ, որ քաղհանում է
կաղամբի մարգը մայրիկի հետ,
հասնում, շտկում է նրա ընթացքը։
Գլորվում է, գլորվում է գլորակը
Ամանորի շեմին, դառնում կլոր գաթա,
որ ախորժակով ուտում եմ ես,
կատուն, հավերը և մեր տանեցիք
և բոլոր ուջանցիները անխտիր…
և այն հրեշտակները երկու,
որոնց այլևս երբեք չհանդիպեցի…
***
Պատշգամբ՝ սպիտակ լուսնաքարե,
փողոցը վշշացող անդունդ,
պատշգամբում վարդով օրիորդ է,
անդունդում մի գժված քամի։
Ու այնպես է լինում հաճախ,
որ ոչ թե քամին է ելնում վեր,
այլ աղջիկն է իջնում ցած…
վերևում մնում է լուսնաքարե պատշգամբը
և վարդը փողփող,
ցածում աշխարհը վշշացող անդունդ
և մի կին՝ քամի որոնող։
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ
Թղթակիցն հարցրեց ընկնող ծառին,
թե իմանայիր այսքան կացնավոր ձեռք կա
մոլեգնող շուրջդ,
կուզեի՞ր ծնվել։
Ծառը թեք ընկավ ու ճարճատյունով տապալվեց գետնին։
– Թեկուզ իմ ուսի այս բնի համար,
որ կաչաղակը հյուսեց այս գարուն՝ արժեր աշխարհ գալ։
– Ի՞՝նչ ծրագրեր ունեք այսուհետ։
– Ես փայտ եմ արդեն…
փայտն ի՞նչ ծրագիր պիտի ունենա։
– էլ հարցեր չունեմ։
– Ո՞վ ես,– ծառն հարցրեց իր վերջին շնչում։
– Ես կաչաղակն եմ,–
թղթակիցն ասաց կողքի սաղարթից։
ԵՐԿՈՒ ՀԵՔԻԱԹ
ա.
Լինում է, չի լինում՝ մի օր է լինում՝
զատկի ձվի պես կարմիր ու սիրուն,
մանկան ափի մեջ սեղմված ամուր,
մի օր է լինում, լինում է, չի լինում։
Հետո էլի օրեր են լինում, որ չեն լինում,
թռչունից ընկած փետուր է մնում,
նայենք դատարկ մեր ափերին ու կրկնենք՝
լինում է, չի լինում՝ մի օր է լինում։
բ.
Լինում է, չի լինում, մի երկիր է լինում,
ուր ապրում է մի միլիոն կին–
մի փիրուզյա գիշեր քեզ կանչեցի դուրս,
իսկ մյուսներին «բարի գիշեր» ասացի։
Հետո մի ուրիշ փիրուզյա գիշեր
քեզ «բարի գիշեր» ասացի…
Լինում է, չի լինում, մի երկիր է լինում,
ուր չի ապրում ոչ մի կին…
ԵՐԵՎԱ՜Ն
Երևանն ու ես՝ երկու մանչուկներ,
լողանում էինք Հրազդան գետում։
Նրա այտերը վարդագույն էին, մազերին՝ ռեհանի բույր էր,
իսկ սրտից լսվում էր հին բակերի զվարթությունը։
Մի շոգ կեսօրի նա սուզվեց ջրում ու մնաց երկար…
Ես շատ վախեցա՝չլինի՞ կորցրի ընկերոջս թանկ…
գոռացի սաստիկ, բայց Երևանը չէր երևում, չկար,
ի՞նչ էի ասելու ծեր ծնողներին ու լացեցի դառը՝
Երևա՜ն…
Հետո դուրս ոստնեց ջրից օտար մի կերպարանք
վրայից կախ երթևեկի բոլոր նշաններն արգելող,
նա չնայեց իմ կողմ, գնաց շերեփուկների մտքի
ցանցով խճճված, հետևից գորտերի երգչախումբը–
ծանր ռոք։
Գետափին մնացին նրա շորերը՝ սև թթի բծերը վրան
և հոտը ռեհանի և հոլի պտույտի պես պարզ օրեր
և ես՝ մոլորուն կանգնած և ծնողների կանչը ձորապռնկից՝
Երևան…
ԱԴԱՄ-ԵՎԱՅԻ ԺԱՄԱՆԱԿԻՑ
Տիկ. գարունն իր հասմիկ աղջկա
գլխի շուրջը շարեց հարսանեկան ծաղկաթերթեր՝
վարդագույն մշուշից հունցած,
լցրեց մեղմ բույրով, որի անտես թելերը
գնում, հասնում էին մինչև դրախտ
և մերժելով սիրուց երաշտի մատնված ամռանը՝
ամուսնացրեց պճնամոլ աշնան հետ։
Աշունը պոկեց ծաղկաթերթերը մեկ-մեկ,
մսխեց դրանք քամու հետ գիրկընդխառն
և ձյուների միջով փախավ հեռու երկիր՝
առանց մտածելու, որ այս պատմությունը
կարող է հրապուրել մարդկանց։