Azgonline.am-ը թարգմանաբար իր ընթերցողին է ներկայացնում թալիշ վերլուծաբան Սալահադդին Այուբի ուշագրավ հոդվածն այն մասին, թե ինչպես են Ադրբեջանցիները ոտնահարում թալիշների ազգային իրավունքներն ու փորձում նրանց ձուլման տանել: Չնայած այս ամենին` հարկ է նշել նաև, որ Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմի ժամանակ գործուն մասնակցություն են ունեցել նաև ազգությամբ թալիշ զինվորականները:
«
Իգբալ Աղազադեն, ով իր ֆաշիստական մտածելակերպով ադրբեջանական քաղաքական համայնքում հետ չի մնում մյուսներից, վերջերս ասաց, որ հանրապետությունում թալիշների իրավունքները չեն ոտնահարվում, իսկ դպրոցներում թալիշերեն է դասավանդվում:
Անցյալ տարի կրթության նախարարության պաշտոնյան պաշտոնապես հայտարարեց, որ թալիշերոնը դասավանդվում է հանրապետության 225 դպրոցներում: Այս մասին նա ասաց ի պատասխան եվրոպական կազմակերպությունների քննադատության: Քանի որ Ալիևի կառավարությունը ստիպված էր պատասխանել եվրոպական կազմակերպությունների քննադատություններին `Ադրբեջանի ժողովուրդների լեզուները պաշտպանելու իր պարտավորությունները չկատարելու համար:
Նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյայի այս սուտը սաստիկ բողոք է առաջացրել թալիշ ակտիվիստների կողմից սոցիալական ցանցերում: Այնուամենայնիվ, իշխանամետ մի շարք ակտիվիստներ, իրենց սովորության համաձայն, անցան իշխանությունների կողմը ՝ ասելով. «Թալիշերենը ուսուցանվում է, բայց ոչ …»:
Բայց այս «բայց» -ի հիմնական առավելությունն այն է, որ թալիշերեն լեզուն չի դասավանդվում 225 դպրոցներից ոչ մեկում: Չնայած այն նշված է դասի ժամանակացույցում և նույնիսկ աշակերտներկ օրագրերում: Թալիշի դպրոցներում թալիշերենի դասեր ՉԵՆ դասավանդվում: Այդ «բայց» թալիշական ակտիվիստները պետք է այցելեն այս 225 դպրոցները և համոզվեն, որ նրանցից ոչ ոք այդպիսի թալիշերեն լեզու չի դասավանդում: Արգելքը սահմանվել է Ադրբեջանի կառավարության կողմից:
Լերիքի շրջանի գործադիր ղեկավար Ռովշան Բաղիրովը ժամանակին բլոգեր Ազեր Կազիմզադեին խոստովանեց, որ դա իրեն անձամբ հանձնարարել է նախագահի աշխատակազմի նախագահ Ռամիզ Մեհդիևը: Այս փաստը լավ հիշում են իշխանամետ թալիշ ակտիվիստները:
Ի՞նչ նպատակներով են թալիշ ակտիվիստները տուրք տալիս այս կառավարությանը, որն այդքան միամիտ կերպով «գրավեց Ադրբեջանի 80% -ը» (արտահայտությունը պատկանում է ադրբեջանա-թուրքական ընդդիմության ակտիվիստներին): Ցույց տալով այդպիսի ճնշում ՝ նրանք կկարողանա՞ն իրենց ապրուստը հոգալ աղքատ թալիշների համար, ում պատկանում են: Թալիշ մտավորականության նկատմամբ նման ճնշումը, ցեղային կառավարության քաղաքականությանը նրանց ծառայությունը հանգեցրել է նրան, որ ֆաշիստ գաղափարախոսները, ինչպիսիք են Իգբալ Աղազադեն, չեն ճանաչում թալիշների որևէ իրավունք և հայտարարում են, որ թալիշական իրավունքները չեն ոտնահարվում: Նրանք նայում են թալիշ մտավորականների արքերին և արտասանում այս բառը:
Ես չեմ ասում, որ թալիշ այս ակտիվիստները, հետևելով «Ազերպրոպի» կեղծ քարոզչությանը, զրպարտում են դե Մորգանի կողմից Թալիշստանում իրականացված հնագիտական պեղումները և մեղադրում նրան «գերեզմաններ քանդելու» մեջ: Այնուամենայնիվ, նրանք քաջատեղյակ են, որ դե Մորգանը չի գողացել այս իրերը, որոնք լիովին հակադրվել են ժամանակակից Ադրբեջանի ցեղային հնէաբաններին, ուսումնասիրել է դրանք և տվել գիտական դասակարգում, հայտնաբերել հնագիտության նոր մշակույթ ՝ այն անվանելով «Թալիշական մշակույթ»: Նա այս թեմայով 5 հատորանոց հետազոտական աշխատանք է գրել և ներկայացրել այն համաշխարհային գիտությանը: Մյուս կողմից, ժամանակակից Ադրբեջանի ցեղային գիտնականները չեն կարողանում մարսել Մորգանի հետազոտությունները և քննադատել նրան: Ցավոք, թալիշ մտավորականության մի մասը նույնպես զբաղված է դրանցով:
Օրինակ ՝ թալիշցի այլ ակտիվիստներ, թալիշագետ Մարսել Բազեի կողմից թալիշյան ազգագրության հիմնարար աշխատանքը ֆրանսերեն թարգմանելու և տարածելու փոխարեն, փորձում են ժամանակ և գումար ծախսել այնպիսի չնչին խնդրի վրա, ինչպիսին է պարսկերեն «Ախբառնամը» ադրբեջաներենից թալիշերեն թարգմանելը և հրատարակելը:
Իհարկե, ադրբեջանական պետությունը, ձգտելով յուրացնել թալիշ ժողովրդին, չի կարող համաձայնվել Մ. Բազինի կողմից այս գործը թալիշների տարածման հետ, քանի որ այն նշում է մշակույթի ոլորտում թալիշների նախնիների նվաճումները, այդպիսի գիտելիքների տարածումը հակասում է Ալիևի կառավարության ֆաշիստական քաղաքականության սկզբունքներին: Այդ պատճառով իշխանամետ թալիշ մտավորականները չեն զբաղվում այս աշխատանքով ՝ վախենալով, որ այն հանկարծ վիրավորի իրենց ադրբեջանաթուրք եղբայրներին:
Խորհրդային Միության գոյության վերջին տարում ադրբեջանական ռադիոն սկսեց հեռարձակվել շաբաթը երկու անգամ թալիշերեն՝ 15 րոպե տևողությամբ: Թալիշները սա մեծ ոգևորությամբ ընդունեցին: Ռադիոն արագորեն մեծ լսարան ձեռք բերեց: Ադրբեջանի անկախացումից հետո իշխանությունը զավթած ցեղը խորապես մտահոգված էր: Ճակատագրի հեգնանքով, նրանց խորհրդարանը որոշեց, որ այդպիսի ռադիոկայանները պետք է հեռարձակեն իրենց հաղորդումների 75% -ը պետական լեզվով:
Նույն ռադիոկայանը Թալիշում խոսում էր 4 րոպե ՝ 15 րոպե տևողությամբ այս թուրքական պետության կողմից, որը կոչվում է Ադրբեջան, իսկ ադրբեջանա-թուրքերենով ՝ մնացած 11 րոպեն, ըստ խորհրդարանի օրենքի: Բայց այս ռադիոյի արկածները այսքանով չավարտվեցին: Ավելի ուշ նա անհետացավ: Շատ ունկնդիրներ եկան ռադիոյի խմբագրություն և նրանց ասացին, որ իբր ռադիոն հեռարձակվում է ոչ թե Ադրբեջանի, այլ ամբողջ աշխարհի (?) Համար: Թալիշի իշխանամետ շատ մտավորականներ պնդում էին, որ «Ադրբեջանի կառավարությունը Թալիշում ռադիոկայան բացեց, բայց …»:
Հարգելի ընթերցողներ: Կարող եք տգետ լինել, միամիտ, կարող եք հավատարիմ լինել ձեր ազգը կործանած ցեղային կառավարությանը, և ոչ այնքան:
Սալահադդին Այուբի»
Թարգմանությունը` azgonline.am-ի
Աղբյուրը` Tolish media
