Էսկալացիոն ճանապարhով չգնալու հիմնավորումով` Հայաստանի իշխանությունները խուսափեցին արձագանքել Ալիևի` վերջերս արած հայտարարություններին, որոնցում նա մեր երկիրը որակեց «ֆաշիստական պետություն» և «սպառնալիք տարածաշրջանի համար», հերթական վերջնագիր ներկայացնելով, որ «Ֆաշիզմը պետք է ոչնչացվի. այն կկործանի կա´մ Հայաստանի ղեկավարությունը, կամ` մենք, այլ ելք չկա»: Այս մասին գրել է ՀՀ նախկին արտգործնախարար Արա Այվազյանը:
«Փոխարենը նշվեց, թե պետք է հասկանալ` ինչո՞ւ է Հայաստանի և Ադրբեջանի հասարակություններում իրար հանդեպ նման կարծիք ձևավորվել: Պաշտոնական Երևանն անդրդվելիորեն հավատում է հարևան երկրի հետ խաղաղության հասնելու հնարավորությանը, մի կողմ դնելով, թե ի´նչ տեսակի պետության հետ գործ ունենք և, ըստ այդմ, ի՞նչ խաղաղություն է ցանկանում Բաքուն և ի՞նչ գին պետք է վճարեն Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը:
Որպես հիշեցում. Ադրբեջանի ղեկավարն ինքն է խոստովանել, որ իր կյանքի առաքելությունն է եղել պատերազմում հաղթելը, ոչ թե՝ քաղաքական կարգավորումը: Սանձազերծելով պատերազմ և հաղթելով ռազմադաշտում՝ նա խուսափեց քաղաքական գին վճարելուց, քանի որ հասկացել էր, որ ուժի գործոնը կրկին որոշիչ է դառնում միջազգային հարաբերություններում, հետևաբար՝ պատերազմն առաջվա պես չի որակվելու անբարոյական և չի դիտվելու որպես միջազգային իրավունքի կոպտագույն խախտում: 2020 թվականից ի վեր «Երկաթյա բռունցքը» վերածվել է ադրբեջանցիների ազգային հպարտության աղբյուր և խորհրդանիշ, ինչն աներկբայորեն ի ցույց է դնում, որ ուժն է մնում հարևան երկրի ռազմավարական նպատակներին հասնելու ամենանախընտրելի միջոցը: Ալիևի հետևողական հայտարարություններ-պահանջագրերը կասկածի քիչ տեղ են թողնում, որ արդեն իսկ ձեռք բերածը նրան ոգևորում է՝ բարձրացնել ռազմական և պատերազմական խաղադրույքները:
Պատերազմի նման ֆետիշացումը մեզ հիշեցնում է Չարլզ Դարվինի 1859թ. էվոլյուցիայի տեսությունը, որով նա ներդրեց «ուժեղագույնների գոյատևման» հայեցակարգը: Էվոլյուցիայի հիմնական գաղափարից առաջացած ահռելի ոգևորության մեջ անխուսափելի էր, որ «ուժեղագույնների գոյատևման» հասկացությունը տարածվեր այլ ոլորտներում: Այսպես զարգացավ «սոցիալ-դարվինիզմը», որը ենթադրում էր, որ վերապրում են ա´յն հասարակությունները կամ ազգերը, որոնք առավել պիտանի են գոյատևելու համար: Իսկ պիտանիության ավելի ակնհայտ ի՞նչ չափանիշ կարող է լինել, քան՝ պատերազմներ վարելու և հաղթելու՝ ցուցադրված կարողությունը: Սոցիալ-դարվինիզմը հանգեցրեց նոր, տարբերվող և վտանգավոր գաղափարի առաջացմանը, որ ազգային հասարակությունները պատերազմում ունեն իրենց իսկական արժեքը ցուցադրելու բացառիկ հնարավորություն: Գերմանական միլիտարիզմի և ապա ֆաշիզմի ակունքները գալիս են հենց այստեղից: Օրինակի համար, դիտարկենք հետևյալ հաստատումները.
- «Հավերժական խաղաղությունը երազանք է, ընդ որում՝ ոչ գեղեցիկ: Պատերազմում բացահայտվում են մարդու ամենավեհ առաքինությունները» (Ականավոր զորավար, պրուսական բանակի Գլխավոր շտաբի պետ ֆելդմարշալ Հելմուտ ֆոն Մոլտկե),
- «Պատերազմն առաջնային կարևորության կենսաբանական անհրաժեշտություն է» (պրուսացի գեներալ և մինչև Առաջին աշխարհամարտն ամենաընթերցված ռազմական պատմաբան Ֆրիդրիխ ֆոն Բերնհարդի),
- «Մարդկությունն ուժեղացել է հավերժական պայքարներում, և նա կկործանվի միայն հավերժական խաղաղությամբ» (Ադոլֆ Հիտլեր):
Վերադառնանք մեր օրեր: Մինչև ատամները զինված Ադրբեջանը, որն օր ու գիշեր թխկթխկացնում է զենքը, պահանջում է Հայաստանի ամբողջական ապառազմականացում, զրկելով նրան պաշտպանողականության և դիմադրողականության որևէ իմունիտետից՝ իր գիշատիչ նպատակների կենսագործման համար: Տասնամյակներ շարունակ հայերի նկատմամբ ատելություն քարոզող, պատերազմներ և ռազմական հանցագործություններ իրականացրած, նացիստական Ռեյխի ազգային խտրականության «լավագույն փորձը» յուրացրած ու էթնիկ զտումներ և ցեղասպանական ոճրագործություններ իրականացրած Ադրբեջանը պահանջում է Հայաստանի դենացիֆիկացիա, հակառակ պարագայում, եթե չասենք՝ ցանկացած պարագայում, սպառնում և պատրաստվում է նոր պատերազմի: Նման երկիրը, որի բերանն է ընկել հայերի նկատմամբ ռազմական հաղթանակի խենթացնող համը, ամենամեծ վտանգն է տարածաշրջանի կայունության համար:
Ուստի, «պատմական» թե «իրական» Հայաստանի հակադրման փոխարեն հանրությանը պետք է ներկայացնել «իրական Ադրբեջանը», որը չի ցանկանում խաղաղվել: Մինչդեռ գրեթե ամենօրյա ռեժիմով տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը՝ հետզհետէ հանգեցնելով մեր ժողովրդի բարոյական-գաղափարական զինաթափմանը: Վերջին դրվագն էր Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ «դատողությունների» շրջանառումը, որը ոչ այլ ինչ է, քան՝ ժխտողականության քաղաքականության որդեգրումն ու մեր ազգային ողբերգության ուրացման մեկնարկը: Մեր հավաքական ինքնագիտակցությունն ու մտածելակերպն արհեստականորեն փոխակերպելու փոխարեն պետք է առերեսվել դառը ճշմարտությանը. այս տեսակ հակառակորդի հետ ոչ մի փաստաթուղթ կամ պայմանավորվածություն չեն բերելու խաղաղություն: Ամեն գնով հնարավոր չի չեղարկել պատերազմը, քանի որ պատերազմից խուսափելը շատ անգամ բերում է միայն հետաձգված պատերազմի: Այլընտրանքը չի նշանակում հռետորաբանության արմատական կոշտացում, ոչ էլ՝ իրավիճակն անկառավարելի հուն տեղափոխելը: Մեր նպատակը պետք է լինի իրատեսական՝ զսպման արդյունավետ մեխանիզմների ձևավորման միջոցով ապահովել տանելի կայունություն, որը հիմնված կլինի ռազմավարական նոր հավասարակշռության վրա:
Հաջորդը. անպատժելիության հետևանքներն անդրադառնում են նաև այն դերակատարների վրա, որոնք իրենց նպատակների հետապնդման արդյունքում աչք են փակել Բաքվի հանցավոր ինքնահաստատման վրա և այսօր ստանում են իրենց վարած քաղաքականության առաջին պտուղները: «Ուժեղագույնների գոյատևման» հասկացության, ինչպես նաև միլիտարիզմի, նացիզմի և ֆաշիզմի թույնը միշտ կգտնի պարարտ հող և ժամանակի ընթացքում կդառնա անվերահսկելի՝ հակազդեցության բացակայության պայմաններում:
Մի քանի ամսից լրանալու է Մեծ Հաղթանակի 80-ամյակը: Որևէ մեկը չի կարող ուրանալ այն փաստը, որ Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը մեծ և անհերքելի ներդրում են ունեցել ֆաշիզմի ջախջախման գործում: Որևէ մեկը չի կարող անտեսել, որ այսօր առերեսվում ենք ֆաշիզմի նորանոր դրսևորումների: Կարող է թվալ, որ ինչպես անցած դարում Սուդետը և ապա Չեխոսլովակիան, այնպես էլ Արցախն ու Հայաստանն այսօր կարող են զոհաբերվել հանուն ինչ-ինչ նպատակների: Այդուհանդերձ, 1938 թ. Մյունխենի այսպես կոչված «հանդարտեցման» ողբերգական դասերը հենց մեր ժամանակների համար լավագույն հիշեցումն ու նախազգուշացումն են»,- գրել է նա:
