Ներկայումս տեղի ունեցածը Կարսի և Մոսկվայի պայմանագրերից չքաղած դասերի հետևանք է եւ այդ պայմանագրի 100- ամյակը պետք է լինի ազդակ՝ վերաարժեվորելու մեր մոտեցումները և գնահատելու քայլերը, որպեսզի հետագա սխալները հնարավորինս քիչ լինեն: Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասել է ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Մելքոնյանը։
«Խոսելով Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի մասին՝ նախևառաջ պետք է դիտարկել այդ ժամանակ ստեղծված տարածաշրջանային միջազգային իրավիճակը, ինչպես նաև մեր անմիջական տարածաշրջանում ստեղծված ուժերի դասավորվածությունը, և այն, որ պայմանագրից որոշ ժամանակ առաջ տեղի ունեցած հայ-թուրքական պատերազմում Հայաստանը պարտվել էր և զիջել էր իր տարածքների մեծ մասը, թուրքական զորքը հասել էր մինչև Գյումրի։ Մինչ այդ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը ադեկվատ չէր գնահատել իրավիճակը և դաշնակցային հարաբերություններ ուներ Մեծ Բրիտանիայի հետ, որն այդպես էլ օգնության չհասավ Հայաստանին»,-ասաց պատմաբանը՝ արձանագրելով, որ Կարսի և Մոսկվայի պայմանագրերը այս ամենի հետևանքներն են:
Զրուցակիցը կարծում է, որ այդ ժամանակ Հայաստանը և հայ ազգն ունեցել է ընտրության հնարավորություն՝ վատի և վատագույնի միջև: Կարսի պայմանագիրը վատն է, բայց, այնուամենայնիվ, այդ պայմանագրով Հայաստանին մնում էին այն տարածքները, որի վրա հետագայում ձևավորվեց այսօրվա ՀՀ-ն և հայ ազգը հնարավորություն էր ստանում գոնե փորձել վերակազմակերպել իր պետականությունը և ձևավորել այն դիրքերը, որի վրա կկարողանար զարգանալ հայ ժողովուրդը.
«Կարսի պայմանագիրը, իհարկե, ծանր պայմանագիր է, որով Թուրքիային զիջվել են պատմական Հայաստանի մեծ մասը, այնուամենայնիվ, այն կտրել կոնտեքստից և դիտարկել միայն պայմանագիրը ճիշտ չէ: Պետք է դիտարկել ամբողջությունը, նախադրյալները, որոնք հանգեցրին դրան, ռազմական վիճակը, քաղաքական և միջազգային իրավիճակը: Մենք մշտապես տեսել ենք այս ամենի մի դրվագը և խոսել, որ ռուս-թուրքական պայմանավորվածությամբ հայկական տարածքները զիջվել են Թուրքիային՝ մոռանալով, որ այդ իրավիճակը ձևավորվել է նաև մեր սխալի պատճառով, մեր վարած ոչ ճիշտ քաղաքականության հետևանքով»,-ասաց Մելքոնյանը՝ վստահեցնելով, որ պայմանագրի 100- ամյակը պետք է լինի ազդակ՝ վերաարժեվորելու մեր մոտեցումները և գնահատելու նաև մեր քայլերը, որպեսզի հետագա սխալները հնարավորինս քիչ լինեն.
«Ցավոք, այդ դասերը մենք դեռ չենք քաղել և այն, ինչ տեղի է ունենում հիմա Կարսի և Մոսկվայի պայմանագրերից չքաղած դասերի հետևանք է»,-ասաց զրուցակիցը:
Պատմաբանը կարծում է, որ շատ զուգահեռներ կան 100 տարի առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունների և ներկայի միջև: «1920-ի իրավիճակը կրկնվեց 2020-ին: 1920-ին կար հայ-թուրքական պատերազմ, Թուրքիայի ռազմական ագրեսիա, կար Հայաստանի ոչ ադեկվատ կողմնորոշում, սխալ արտաքին քաղաքականություն և կար ռուսական գործոն, որի հետ Հայաստանի այն ժամանակվա ղեկավարությունը չէր աշխատում: Ստացվեց այնպես, որ հայ-թուրքական պատերազմում Հայաստանը պարտվեց, Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը չտվեց արդյունքներ, քանի որ եվրոպական մեր «բարեկամները» չհասան օգնության: Ռուսաստանը միջամտեց և, այնուամենայնիվ, ձևավորվեց հարաբերական խաղաղություն և հետևեց այս պայմանագիրը»,-ասաց Մելքոնյանը և ավելացրեց.« 2020-ին համանման իրավիճակ է՝ թուրք-ադրբեջանական հարձակում Հայաստանի վրա, Հայաստանի իշխանության տոտալ անգործություն և տգիտության բարձրագույն աստիճան իշխանության վերնախավում և սխալ արտաքին կողմնորոշում, մեր դաշնակցի հետ սխալ աշխատանք և ռուսական գործոն, որը միջամտեց և ստեղծվեց այն իրավիճակը, որում հիմա գտնվում ենք՝ հարաբերական անդորր, նոյեմբերի 9-ի խայտառակ հայտարարություն»,-ասաց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Ըստ նրա՝ հիմա էլ, ըստ էության, կուլիսային ինչ-որ քննարկումներ է տեղի ունենում Հայաստանի-Ադրբեջանի և Հայաստանի և Թուրքիայի միջև, որտեղ ոչ հայանպաստ սցենարներ են քննարկվում, և չի բացառվում, մենք հիմա էլ ունենանք մի պայմանագիր, կամ փաստաթուղթ Հայաստանի և Թուրքիայի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, որը լինելու է նույնքան տրավմատիկ և ցավալի, որքան եղել է 100 տարի առաջվա Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերը»,-ասաց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Զրուցակիցն արձանագրում է, որ պատմությունը դասեր է տալիս, որոնք պետք է սովորել, սակայն Հայաստանի այսօրվա իշխանությունները դասեր որևէ կերպ չեն քաղել և պատմությունը ցավալի ձևով կրկնվում է:
«Իշխանության ներսում բացահայտ ռուսատյաց շրջանակները այն տրամադրությունները, որ ունեին մինչ իշխանության գալը, շարունակեցին նաև իշխանության գալուց հետո: Անտրամաբանական կլիներ կարծել, որ ռուսատյաց պաշտոնյաները կարող էին լավ հարաբերութուններ կառուցել Ռուսաստանի հետ և դրանք ուղղել՝ ի նպաստ Հայաստանի շահերի: Սա կանխատեսելի սցենար է, այն քայլերը որոնք արվեցին իշխանությունների կողմից բերեցին այս իրավիճակին: Ինչ վերաբերում է պատերազմին՝ կարծում եմ, որ պետք է ոչ թե մտածել, թե պատերազմի դեպքում ինչ ձեռքբերումներ և կորուստներ կարող են լինել, այլ այն՝ ինչպես կարող էինք կանխել պատերազմը, որի հնարավորությունները կային, բայց իշխանությունների սխալ քաղաքականության հետևանքով ստեղծվեց պատերազմական իրավիճակ»,- եզրափակեց Ռուբեն Մելքոնյանը:
Աղբյուր` Փաստինֆո
