Ֆրանսահայ նկարիչ Լեւոն Թյությունջյանի կտավները Նյու Յորքի Ռոզենբերգ պատկերասրահում

Տեղեկանալով, որ Նյու Յորքի Մեդիսոն պողոտայում գործող Ռոզենբերգ հեղինակավոր պատկերասրահը պատրաստվում է Եվրոպայում աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմի շարժման փայլուն ներկայացուցիչներից մեկի` ֆրանսահայ նկարիչ Լեւոն Արթուրի Թյությունջյանի (1905-1968) կտավների ցուցահանդեսը կազմակերպել, ՀԲԸՄ-ի կենտրոնական գրասենյակի արվեստի բաժնի «Հատուկ միջոցառումների հանձնախմբի» (NYSEC) աշխատակիցնեը անմիջական կապ են տեսել 108 տարի առաջ Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ նկարչին նվիրված ցուցահանդեսի եւ արցախահայության բռնի տեղահանության միջեւ եւ, գործի անցնելով, համագործակցության եզրեր են գտել պատկերասրահի տնօրենության հետ, գրում է «Արմինյն Միրոր-Սփեքթեյթր» շաբաթաթերթը:

Նոյեմբերի 8-ին Ռոզենբերգի երկհարկանի պատկերասրահի շքեղ տարածքում տեղի է ունեցել Կանդինսկու, Կլիի, Կալդերի եւ նման տաղանդավոր նկարիչների շարքին դասվող փարիզաբնակ Լեւոն Թյությունջյանի կտավների հատուկ դիտումը` ՀԲԸՄ-ի անձնակազմի համար:

Միջոցառման ընթացքում խոսք են առել ՀԲԸՄ-ի արվեստի բաժնի տնօրեն Հայկ Արսենյանը եւ պատկերասրահի սեփականատեր Մարիան Ռոզենբերգը, որի նախնիները Փարիզում Պիկասոյի, Մատիսի եւ Լեժեի նման մոդեռնիստներին են ներկայացրել հանրությանը: Տիկին Ռոզենբերգի մեծ հայրը, նացիստական ռեժիմից մազապուրծ, կարողացել էր երկրորդ աշխարհամարտից հետո Եվրոպայից Մ. Նահանգներ տեղափոխել իրենց ընտանիքի կուրատորական գործունեությունը: Այդտեղից էլ զուգահեռներ կարելի էր անցկացնել նրա պապի եւ Թյությունջյանի միջեւ, որ Ցեղասպանությունից փրկված որբ լինելով, հասել էր անհավանական թվացող փառքի:

Ելույթ է ունեցել նաեւ ֆրանսահայ կուրատոր եւ արվեստի պատմության մասնագետ Շողակաթ Գազարյանը, որ հակիրճ ներկայացրել է Թյությունջյանին որպես աբստրակտ նկարչության ռահվիրայի Եվրոպայում: Գազարյանը ավելի մանրամասն զեկուցումով հանդես է եկել պատկերասրահում նաեւ դեկտեմբերի 6-ին: Նշվել է, որ հակառակ Եվրոպայի արվեստասեր հասարակության կողմից լավ ճանաչված լինելուն, Մ. Նահանգներում Թյությունջյանը շատ քչերին է հայտնի, եւ ցուցահանդեսը այդ առումով թեեւ ուշացած, բայց տեղին է եւ ըստ արժանվույն է ներկայացված եղել, շնորհիվ սերտ համագործակցությանը Ռոզենբերգ պատկերասրահի, Փարիզի Թյությունջյան հիմնադրամի, ՀԲԸՄ-ի արվեստի բաժնի եւ հատկապես Հատուկ միջոցառումների հանձնախմբի միջեւ, որոնցից յուրաքանչյուրն իր լուման է ներդրել բարեգործական միջոցառման իրականացմանը:

Փակման խոսքով ելույթ է ունեցել ՀԲԸՄ-ի կենտրոնական վարչության անդամ Հայ Արեյանը, որ հավատով է ներշնչել ներկաներին, որ Հայաստանը ներկա փորձությունն էլ կկարողանա հաղթահարել:

Լեւոն Արթուրի Թյությունջյանը ծնվել է Ամասիայում (Օսմանյան Թուրքիա) 1905-ին, համեմատաբար ունեւոր եւ մտավորական ընտանիքում: Հայրն ու պապը դասատուներ են եղել: Ինքը սովորել է լավ դպրոցներում եւ երազել է տեղափոխվել Փարիզ: Ընտանիքը հաճախ է բնակության վայրը փոխել` ուսուցչական պաշտոններ որոնելու նպատակով: Լեւոնի կյանքը կտրուկ շրջադարձ է կրել 1915-ին` արյան ուղեղային զեղումից հոր վաղաժամ մահվանից հետո: Մայրը ստիպված է եղել վաճառել ընտանիքի ունեցվածքը` երեխաների ապրուստը հոգալու համար: Այդուհանդերձ Լեւոնը հնարավորություն է ունեցել հաճախելու Կոնստանդնուպոլսի Բերբերյան եւ Կեդրոնական վարժարաները, որոնցում մի ժամանակ դասավանդել էր հայրը: 1921-22-ին մայրը ուրիշ որբացած երեխաների հետ Լեւոնին նավով ուղարկել է Հունաստան:

Որդին բաժանումը ծանր է տարել եւ այդուհետ ատել է նավով ճանապարհորդելը: 1923-ին կարճ ժամանակով մնացել է Սբ. Ղազար կղզում, որտեղ ուսումնասիրել է հայկական մանրանկարչությունը: 1924-ին ժամանել է Փարիզ եւ ուսումը շարունակել «Ecole des Beaux-Arts» գեղարվեստի ուսումնարանում: Ամուսնացել է ֆրանսուհու հետ, 1933-ին: Փարիզում հաստատվելուց երկու տարի անց մասնակցել է սյուրռեալիստների պատկերասրահի բացման ցուցահանդեսին: Երեք տարի անց իր կտավներն է ցուցադրել «Galerie des Editions Bonaparte» պատկերասրահում: Ստեղծել է տարբեր ոճերի ավելի քան հազար նկար: 1930-ին ճանաչված աբստրակտ նկարիչներ Թեո ֆոն Դոուզբուրգի, Ժան Հելիոնի եւ Օտտո Կառլսունդի համագործակցությամբ հիմնել է «Art Concret» (Կոնկրետ արվեստ) խումբը: 1933-ից 1960 թվականը նկարել է հիմնականում սյուրռեալիստական ոճով, իսկ 1960-ից մինչեւ իր մահը` 1968-ին նա վերադարձել է աբստրակտ նկարչությանը: Երկրորդ աշխարհամարտի իրադարձություններն ու «Վիչի» ֆաշիստամետ վարչակարգի ստեղծումը մեծապես ազդել են նրա հոգեվիճակի վրա: Ստեղծված քաոսային պայմաններից սակայն նա կարողացել է ելք գտնել` ապավինելով իր արվեստին: Իր «Ճանաչիր եւ սիրիր» շարքի 4-րդ` Արշիլ Գորկու ծննդյան 110-ամյակին նվիրված պատկերագրքում (Երեւան, 2011 թ., Փրինթինֆո) լուսահոգի Շահեն Խաչատրյանը գրում է. «Ահաբեկող պատերազմին զուգահեռ` Ցեղասպանությունից փրկված, որբանոցներում մեծացած, ապա եվրոպական ակադեմիաներում ուսանած մի շարք հայ նկարիչներ հետեւեցին սյուրռեալիզմին` իրենց որոնումներում մնալով մանկության հոգետանջ օրերին կապված: …Նման նկարիչներից առաջինը Ֆրանսիայում ստեղծագործած Լեւոն Թյությունջյանն էր: Նրա կտավներում ծառը, կտրված ձեռքը, պարանը, ճեղքված նուռը ընկալվում են իբրեւ անմոռաց ճշմարտություններ, իբրեւ մանկության դաժան օրերի հայելացում» (էջ 17):

Ռոզենբերգ պատկերասրահում Թյությունջյանի ցուցահադեսը բաց է լինելու մինչեւ դեկտեմբերի 22-ը:

Պատրաստեց` ՀԱԿՈԲ  ԾՈՒԼԻԿՅԱՆԸ