Այս օրերին, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը սահման են զատում ու գծում, մեր երկրի առաջնորդն էլ, ոտ ու ձեռ ընկած, «հպարտներին եւ արժանապատիվներին» համոզում է, թե «իրական Հայաստանի սահմաններն է գծում», Տավուշում հիշում են խորհրդային տարիներն ու մտովի 40 տարի հետ գնում:
Վայ-հարեւանները Դովեղին պատկանող գյուղատնտեսական նշանակության հողերն ու անտառոտ հատվածները տարիներ ի վեր իրենցով էին արել: Քաղցր լեզու թափելով՝ ցանկանում էին տիրանալ նաեւ գյուղի չորս աղբյուրին: Եթե դա տեղի ունենար, դովեղցիները կզրկվեին ոչ միայն ոռոգման, այլեւ խմելու ջրի բնական պաշարից: Գյուղացիները սրա հետ համակերպվել չէին կարող: Մոսկվա նամակներ ուղարկում էին պարբերաբար, ի վերջո հաջողվեց կորզել Կրեմլի ստորագրությունն ու հայկական հողերը հետ բերել:
Այս պատմության մասին «Ազգ»-ը զրուցել է Կոմունիստական կուսակցության Դովեղի քարտուղար Հայկ Ղազարյանի հետ: Նրա ներկայացրածով՝ նախապատմությունը եղել է այսպես:
«Գյուղի տարեցները պատմում էին, որ 1927-ին, երբ տեղի է ունեցել Հայկական եւ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ների միջեւ սահմանագծում, իրենք Մոսկվայից, Ադրբեջանից եւ Թբիլիսիից եկած «զեմլամերների» հետ մասնակցել են այդ գործընթացին, սահմանային բոլոր կետերը շատ լավ հիշում են եւ այդ կետերում փայտածուխ են թաղել: Այնուհետեւ ադրբեջանցիները, օգտվելով այն ժամանակվա շրջանի ղեկավարության թողտվությունից, կարողացել են Դովեղի տարածքներից անօրինական ձեւով օգտագործել շուրջ 1850 հեկտար հող: Դովեղցիները անընդհատ դիմել են պատկան մարմինների, նույնիսկ պատվիրակություն են ուղարկել Մոսկվա: Բայց միայն 1984-ի մայիսին Նոյեմբերյանի կոմկուսի շրջկոմից զանգահարեցին եւ ասացին, որ հաջորդ օրը պլենումից առաջ ինձ եւ սովխոզի տնօրենին ընդունելու է շրջկոմի առաջին քարտուղար Սայադ Պետրոսյանը: Այն ժամանակ ես Դովեղի կուսակցական կազմակերպության քարտուղարն էի: Նա մեզ անմիջապես ընդունեց եւ նրբորեն հասկացնել տվեց, որ հնարավորություն է ստեղծվել հողերի վերադարձի համար, եւ որ կարող ենք գյուղացիների անունից հեռագրեր ուղարկել Մոսկվա: Հետո տարիներ անց իմացա, որ այդպիսի հանձնարարություն տվել էր Կարեն Դեմիրճյանը՝ Մոսկվայի հետ ձեռք բերելով պայմանավորվածություն: Այն ժամանակ ազգամիջյան միջադեպեր հրահրելը խիստ վտանգավոր էր եւ, առանց շրջանի ղեկավարության գիտության, մեզանից ոչ մեկը փոստում պարզապես հեռագրեր չէր ընդունի: Այդ օրն եւեթ ձեռնամուխ եղա տեքստերի կազմման գործին, եւ արդեն երեկոյան հեռագրեր ուղարկեցինք ԽՄԿԿ կենտկոմ, ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահություն եւ ԽՍՀՄ նախարարների խորհուրդ: Հեռագրերը ստորագրել տվեցինք գյուղի տարեց կոմունիստներին, որոնք կորցնելու ոչինչ չունեին: Հեռագրերը թարմացնում էինք 10-15 օրը մեկ: Եվ ահա, սեպտեմբերին արդեն ընդունվեց ԽՍՀՄ կառավարության որոշում Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանների ճշգրտման վերաբերյալ: Իսկ 1984-ի հոկտեմբերի 24-ին երկու հանրապետությունների նախարարների խորհուրդների նախագահների առաջին տեղակալների՝ Վլադիմիր Մովսիսյանի եւ Ռասիզադեի գլխավորությամբ կազմված հանձնաժողովները տեղում էին հարցը ուսումնասիրելու եւ սահմանների ճշգրտման գործընթացին նախապատրաստվելու համար»,- ներկայացնում է Ղազարյանը:
1985-ի հունվարին Դովեղում սկսվում է սահմանների ճշտումը: Հիմք է ընդունվում 1927-ի քարտեզը, որի օրիգինալը պահպանվում էր Թբիլիսիում;
«Երբ սահմանային կետերը փորում էինք, մեր պապերի թաղած փայտածուխն էր դուրս գալիս: Իսկ ճշգրտված սահմանային կետերում 1.5 մետր խորությամբ Հայաստանի գերբով երկաթբետոնյա սյուներ էինք թաղում: Հայ-ադրբեջանական շփման գծի ողջ երկայնքով սահմանների մանրակրկիտ ճշգրտման արդյունքում Հայաստանին վերադարձվեց ադրբեջանցիների կողմից ապօրինաբար օգտագործվող 15 000 հեկտար հող, միայն Դովեղին 1850 հա: Հողերի հանձնման-ընդունման ակտը կից քարտեզով ստորագրվեցին ու հաստատվեցին երկու սահմանային գյուղերի սովխոզների տնօրենների եւ վարչական շրջանների հողաշինարարների կողմից: Այդ պատմական ու հաճելի արարողությանը անձամբ եմ ներկա գտնվել: Հաջորդ օրն եւեթ ձեռնամուխ եղանք վերադարձված հողերի յուրացման աշխատանքներին. այդ նպատակով Դովեղ տեղափոխվեց Գուգարքի մելիորատիվ ջոկատը եւ մացառներից ու թփերից մաքրվեց ու վարելահող դարձվեց 150 հեկտար հող, կառուցվեցին անասնապահական ֆերմաներ, ճանապարհներ եւ ջրագծեր, հիմնվեցին այգիներ»,- ներկայացնում է Ղազարյանը:
Ըստ նրա, ինչպես 90-ականներին, այնպես էլ այսօր պետության համար պայքարի, զարթոնքի կարիք կա: Մեր զրուցակիցը վստահ է, որ այսօրվա ստեղծված իրավիճակի պատճառն արժեքների ոչնչացումն է, որն իրականացվում է դրսից:
ՍԵՎԱԿ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆ