Գերմանիայի Բունդեսթագի «Ձախեր» խմբակցության պատգամավոր Ալեքսանդր Նոյը հանդես է եկել հետաքրքրաշարժ հայտարարությամբՙ ԱՄՆ-ը եւ Թուրքիան անվանելով «ՆԱՏՕ-ի գերեզմանափորներ»: Նրա խոսքերով, Հյուսիսատլանտյան դաշինքը մոտ է «ուղեղի մահվանը», ինչի մասին ավելի վաղ ասել էր Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը : «ՆԱՏՕ-ի գծով գործընկերները ավելի ու ավելի շատ են խոսում սեփական շահերի մասին: Բացի դրանից, մենք տեսնում ենք ՆԱՏՕ-ն սեփական շահերին ծառայեցնելու միտում»:
Արեւմուտքում արդեն մի քանի տասնամյակ է, ինչ խոսում են դաշինքի ճգնաժամի մասինՙ հիշեցնելով ՆԱՏՕ-ի ռազմական կառույցից դուրս գալու նախագահ Շառլ դե Գոլի 1966 թ. որոշման եւ դաշինքի կենտրոնակայանը Փարիզից Բրյուսել տեղափոխվելու մասին: Բայց ամեն անգամ ՆԱՏՕ-ին հաջողվել էր այս կամ այն հարցի առթիվ ընդունել բոլոր կողմերին բավարարող որոշումներ: Ներկայումս շատերը հենց այդ իմաստով են ընկալում դաշինքի հասցեին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի սուր դիտողությունները, որը մասնակից պետություններին կոչ է անում ավելացնել պաշտպանական ծախսերըՙ նույնիսկ սպառնալով, որ Վաշինգտոնը կարող է դուրս գալ ՆԱՏՕ-ից: Բայց թերեւս առաջին անգամն է, որ ԱՄՆ-ին եւ Թուրքիային սկսել են միասնաբար մատնանշել որպես «ՆԱՏՕ-ի գերեզմանափորներ», թեեւ անցյալում դրանում ավելի շատ մեղադրում էին Ռուսաստանինՙ նկատի ունենալով նրա ռազմաքաղաքական համագործակցության ընդլայնումը ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի հետ:
Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանյուել Մակրոնը The Economist հանդեսին տված հարցազրույցում դաշինքի ներկայիս վիճակը բնութագրել էր որպես «ուղեղի մահ» եւ հայտարարել էր ռազմավարական կարեւոր որոշումների ընդունման ժամանակ գործողությունների համակարգման բացակայության մասինՙ դրանց թվին դասելով Սիրիայից զորքերը դուրս բերելու ԱՄՆ-ի որոշման եւ առանց դաշնակիցների հետ խորհրդակցելու Սիրիայի հյուսիսում Թուրքիայի ռազմական գործողության ձեռնարկման մասին: Մակրոնի խոսքերովՙ դա ձախողեց ինչ-որ «եվրոպական նախագիծ»:
Սակայն հանուն արդարության նշենք, որ երբ 1919 թ. ամռանը ԱՄՆ-ը եվրոպացիներին խնդրեց զորքեր տրամադրել թուրք-սիրիական սահմանում անվտանգության գոտու ստեղծման համար, մերժում ստացավ: Իսկ վերջերս ֆրանսիացիները, ինչպես նաեւ բրիտանացիները, ստիպված եղան իրենց զորքերը դուրս բերել Սիրիայի հյուսիս-արեւելքից: Ավելի վաղ, ԱՄՆ-ը հայտարարել էր փոքր եւ միջին հեռահարության հրթիռների սահմանափակման պայմանագիրներից դուրս գալու մասին, ինչպես նաեւ առանց ՆԱՏՕ-ի հետ համաձայնեցնելու չեղարկեց Իրանի հետ կնքված բազմակողմ միջուկային համաձայնագիրը:
Ավելին, Ֆրանսիայի կառավարությունը օրերս հանդես եկավ Եվրոմիության պայմանագրի այն հոդվածն ուժեղացնելու օգտին, որը վերաբերում է փոխադարձ ռազմական օգնությանը: Գերմանական Welt am Sonntag թերթի կարծիքով, «Փարիզը կուզենար Եվրոմիության պաշտպանությունը դարձնել ՆԱՏՕ-ից բավական անկախ»: Եվ ոչ միայն դա: Ֆրանսիան իր եվրոպացի գործընկերներին նախազգուշացրել է, որ ԱՄՆ-ը եւ Թուրքիան կարող են շրջափակել հավաքական անվտանգության համակարգ ստեղծելու ԵՄ ջանքերը: Սա ինչ-որ նոր բան է, քանի որ Արեւմուտքի ԶԼՄ-ները լի են ռուսական հ-400 զենիթահրթիռային համակարգի գնման պատճառով Թուրքիայի եւ ԱՄՆ-ի սրված փոխհարաբերություններին վերաբերող հաղորդումներով: Դա հաճախ ընկալվում է որպես Անկարայի եւ Վաշինգտոնի «ամուսնալուծության սկիզբ»: Իսկ հիմա պարզվում է, որ հ-400-ը ՆԱՏՕ-ի դեմ ուղղված այն ինտրիգի մի մասն է, որին մասնակցում են ԱՄՆ-ը, Թուրքիան եւ Ռուսաստանը: Սրանով է բացատրվում Անկարայի քաղաքականությունը, որը չի ուզում խզել կապերը ո՛չ Վաշինգտոնի, ո՛չ էլ Մոսկվայի հետ:
Կովկասի եւ Մերձավոր Արեւելքի հարցերի փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովի կարծիքով, պատճառն ակնհայտ է: Անցյալում ՆԱՏՕ-ին անդամակցության հիմքը կազմում էին երկու գլխավոր գաղափարներՙ այդ երկրի պատկանելությունը Արեւմուտքին (այսինքն նրա հավատարմությունը ժողովրդավարության սկզբունքներին) եւ ընդհանուր սպառնալիքը (Ռուսաստանը): Ներկայումս այդ հիմքը սկսել է քայքայվել: Անկարային դուրս են բերել եվրոպական նախագծից, իսկ Մոսկվան նրա համար հիմա գործընկեր է ու դաշնակից: Բացի դրանից, ինչպես գրում են թուրք փորձագետները, այժմ Թուրքիան հնարավորություն է ստացել մասնակից դառնալու Ռուսաստանի եւ Իրանի նման տերությունների համատեղ գործողություններին: Ներկայումս գլխավոր հարցն այն է, թե կխորանա՞ արդյոք Վաշինգտոնի եւ Անկարայի հակամարտությունը, թե՞ աստիճանաբար կմեղմանա Ռուսաստանի ջանքերով: Ըստ որում, որեւէ մեկը Թուրքիայից չի պահանջում հրաժարվել արեւմտամետ որոշումից կամ դուրս գալ ՆԱՏՕ-ից:
Տրոյական ձիով իրականացվող այդ խաղը մտահոգում է Փարիզին եւ Բեռլինին, քանզի նրանք հասկանում են, որ Անկարան իրենց չի ընկալում որպես աշխարհաքաղաքական գործընկերներ: Ամերիկացիների հետ վարվող երկխոսության մեջ Թուրքիան սկսել է առաջ անցնել Բրյուսելիցՙ հրաժարվելով վերջինիս միջնորդական ծառայություններից, հավասարը հավասարի պես երկխոսություն է վարում Մոսկվայի հետ, սկսել է իրականացնել սեփական ռազմական ներուժի պահպանմանն ուղղված ինքնուրույն քաղաքականություն: Անկարան հույս չի դնում ՆԱՏՕ-ի կանոնադրության հինգերորդ հոդվածի իրականացման վրա, որի համաձայն դաշինքի բոլոր անդամները պարտավոր են միմյանց օգնել: Նույն ձեւով էլ ՆԱՏՕ-ի գծով Թուրքիայի գործընկերները չեն ակնկալում, թե հակամարտության ծագման դեպքում Անկարան կօգնի իրենց: Բացառված չէ նաեւ, որ Վաշինգտոնը Թուրքիայի հետ ընդհանուր լեզու գտնի սիրիացի քրդերի առնչությամբ եւ աչք փակի Թուրքիայում տեղի ունեցող շատ բաների վրա:
Ինչպես գրում է ֆրանսիական Le Monde թերթը, ըստ երեւույթին, «հնացած ՆԱՏՕ-ի պիտանիության ժամկետը սպառվել է», իսկ նոր դաշինք դեռ չկա: Իր հերթին, ԱՄՆ-ը սեփական խաղն է խաղումՙ թույլ չտալով, որ Եվրոպան ստեղծի պաշտպանության ինքնուրույն համակարգ: Այս իրավիճակը նոր չի ծագել, բայց եվրոպական ուղղությամբ Վաշինգտոնի եւ Անկարայի մարտավարական շահերը կարող են համընկնել: Ամերիկյան The Wall Street Journal թերթը գտնում է, որ ՆԱՏՕ-ն քանդում են ոչ թե Թրամփն ու Էրդողանը, այլ հենց եվրոպացիները:
