ՀՀ ԳԱԱ Մ. ՔՈԹԱՆՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ՏՆՏԵՍԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏԻ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐՆ ՈՒ ԱԿՆԿԱԼՎՈՂ ԱՊԱԳԱՆ

Ինստիտուտի տնօրեն, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից-անդամ, տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր` ՎԼԱԴԻՄԻՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

ՀՀ ԳԱԱ Մ.Քոթանյանի անվան տնտեսագիտության ինստիտուտում գործում են բազային ֆինանսավորմամբ հետեւյալ 4 գիտական ուղղությունները.

1. Մակրոտնտեսական հիմնախնդիրներ եւ ֆինանսներ:

2. Ծառայությունների ոլորտի զարգացում եւ սոցիալ-ժողովրդագրական հիմնախնդիրներ:

3. Տնտեսության իրական հատվածի հիմնախնդիրներ:

4. Տեսական հետազոտությունների եւ տնտեսագիտական մտքի պատմություն:

ՀՀ ԳԱԱ Մ.Քոթանյանի անվան տնտեսագիտության ինստիտուտի գործունեության առանձնահատկությունն է դարձել գիտական հետազոտություններին գործնական ուղղվածություն հաղորդելը: Եվ պատահական չէ, որ ինստիտուտի կողմից հրապարակված գրքերն ու գիտական հոդվածները, հիմնականում, նվիրված են եղել հանրապետության սոցիալ-տնտեսական զարգացման մի շարք գործնական հարցերի լուսաբանմանն ու վերլուծությանը, ինչպես նաեւ համապատասխան առաջարկությունների մշակմանը, որոնք յուրաքանչյուր տարի ներկայացվել են ՀՀ կառավարություն: Նախորդող 10 տարիների ընթացքում ինստիտուտում հրատարակվել է գիտական հոդվածների 16 ժողովածու, 88 մենագրություն եւ 1294 հոդված (այդ թվում 82-ըՙ միջազգային): Ինստիտուտի 2 գիտաշխատողներ պաշտպանել են դոկտորական, իսկ բազմաթիվ հայցորդներ եւ ասպիրանտներ` թեկնածուական ատենախոսություններ, որոնցից 7-ըՙ Իրանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքացիներ են: Ինստիտուտի հրատարակած աշխատանքներից մեկը հեղինակավոր հանձնաժողովի կողմից ճանաչվել է 2013թ. լավագույն գիտական աշխատանք, իսկ մենագրության հեղինակն արժանացել է Մ.Գոշի անվան I կարգի մրցանակի: Կատարված գիտահետազոտական աշխատանքների հիման վրա ՀՀ Գիտական պետական կոմիտեի կողմից 2014 եւ 2016 թթ. «Արդյունավետ գիտական աշխատող» մրցույթի հաղթողներ են դարձել Վ.Լ.Հարությունյանը եւ Ա.Հ.Բայադյանը:

Ինստիտուտի կողմից ներկայացված առաջարկությունների արդյունքում էր, որ Տիգրան Սարգսյանի վարչապետության օրոք ուժը կորցրած ճանաչվեցին «Պարզեցված հարկի մասին» եւ «Հաստատագրված վճարների մասին» ՀՀ օրենքները: Ինստիտուտի կողմից կատարված առաջարկությունները վերաբերել են բազմաթիվ հիմնախնդիրների, որոնք բոլոր տարիներին համակողմանիորեն քննարկվել են համապատասխան նախարարությունների, գերատեսչությունների եւ մասնագետների հետ, իսկ այնուհետ հետագա ընթացք են ստացել: Միաժամանակ ինստիտուտի կողմից իրականացվող աշխատանքներից հիշատակության արժանի է նաեւ այն, որ սկսած 2012թ.-ից անցկացնում են ՊԵԿ-ի կողմից կազմված ստուգման ակտերի ճշտության փորձաքննություններ: Փորձաքննական ծառայությունները ներառում են համապատասխան տնտեսվարողների գծով հաշվապահական եւ ֆինանսատնտեսագիտական ուսումնասիրություններ եւ վերլուծություններ: Վերջիններիս շրջանակում իրականացվում են հարկային եւ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված այլ պարտադիր վճարումների գծով պարտավորությունների չափի ճշտության եւ դրանց առաջացման պատճառների հետազոտություններ, լրացուցիչ պարտավորությունների չափի որոշում` այդպիսիք առկա լինելու դեպքում, օրենսդրության պահանջների համապատասխան խախտումների արձանագրում, հարկային եւ մաքսային մարմինների կողմից իրականացված ստուգումների արդյունքում կազմված ստուգման ակտերի, դրանցում արձանագրված խախտումների դրվագների, պարտավորությունների չափի ու վերջիններիս հաշվարկման մեթոդաբանության ճշտության եւ հիմնավորվածության գնահատում:

Ստորեւ ներկայացվում է 2016թ. գիտական խորհրդի կողմից հաստատված հետազոտվող թեմաների շրջանակը եւ յուրաքանչյուրի գծով ստացված կիրառական գիտական արդյունքները:

1. «Հայ ժողովրդի ժողովրդագրական եւ նյութական կորուստները ցեղասպանության ընթացքում եւ դրանց փոխհատուցման հիմնախնդիրները» (գիտ. ղեկ.ՙ ՀՀ ԳԱԱ թղթ. անդամ, տ.գ.դ., պրոֆեսոր Վ.Լ.Հարությունյան) թեմայի շրջանակներում ներկայացվել են Բուրսայի եւ Ադանայի նահանգների հայերի սեփականության, ինչպես նաեւ եկեղեցու տնօրինության տակ գտնվող անշարժ գույքի նկարագիրը նախքան 1915 թ., ինչպես նաեւ կորուստները Հայոց ցեղասպանության տարիներին: Բուրսայի նահանգի դեպքում ներկայացվել է շերամաբուծության եւ թեթեւ արդյունաբերության մեջ հայ գործարարների դերը, Ադանայի եւ Բուրսայի նահանգի պարագայումՙ հանքերի մասին տեղեկատվություն: Տրվել է Բուրսայի եւ Ադանայի նահանգները` որպես հարեւան նահանգների համար արտագնա աշխատանքի վայր (150,000) եւ վերջիններիս զբաղվածության հնարավորությունները տարբեր ոլորտներում: Բուրսայի նահանգի դեպքում ներկայացվել է տարբեր եկեղեցիների ունեցվածքի եւ/կամ անշարժ գույքի նկարագիրը: Ադանայի նահանգում նշվել է նահանգում որոշ բնակավայրերում բնակվող հայերի ունեցվածքի վերականգնման համար անհրաժեշտ գումարի չափըՙ 39.5 մլն. ԱՄՆ դոլար (2016թ. գներով):

Վերոնշյալ թեմայի շրջանակներում անց է կացվել հանրապետական 2 գիտաժողով, որոնց նյութերը հրապարակվել են: Այս թեմայի շրջանակներում 2017թ. I եռամսյակում հրապարակվելու են եւս 2 մենագրություն: Նշված 2 մենագրությունների եւ այս թեմայով հրատարակված 2 գիտական հոդվածների ժողովածուների մասնագետ խմբագիրն էՙ ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի «Հայկական հարցի եւ Հայոց ցեղասպանության պատմության» բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Արմեն Մարուքյանը:

2. «Տնտեսվարող սուբյեկտների ֆինանսատնտեսական գործունեության գնահատման հիմնահարցերը եւ դրանց լուծման ուղիները ՀՀ-ում» (գիտ. ղեկ.ՙ տ.գ.դ., պրոֆեսոր Ա.Հ.Բայադյան) թեմայի շրջանակներում կատարված վերլուծությունների արդյունքում առաջարկվել են տարբեր ճյուղերում ներդրումային ծրագրերի խթանում, բյուջետային ծախսերի կրճատում, կազմակերպությունների մրցունակության համակողմանի քանակական գնահատման միասնական մեթոդիկայի կիրառում:

3. «Միգրացիոն գործընթացների կարգավորման հիմնախնդիրները ՀՀ-ում» (գիտ. ղեկ. տնտ.թեկն. Ա.Զատիկյան) թեմայի շրջանակներում ներկայացվել են ինչպես ՀՀ-ի միգրացիոն տեղաշարժերի ներկայիս վիճակը, այլ երկիր օտարերկրյա աշխատուժի ներգրավման հետ կապված խնդիրները: Առանձնացվել են այն գործոնները, որոնք նպաստում եւ զսպում են աշխատանքային միգրացիան: Ցույց է տրվել, որ աշխատանքային միգրանտների դրամական փոխանցումները լրջորեն ազդում են ՀՀ սոցիալ-տնտեսական զարգացման վրա:

4.«Հարկաբյուջետային քաղաքականության բարելավման արդի հիմնախնդիրները ՀՀ-ում» (գիտ.ղեկ.ՙ տնտ.թեկն. Կ.Սարգսյան) թեմայի շրջանակներում մեծ նշանակություն է տրվել հարկային բեռի կրճատմանը եւ հարկման բազայի ընդլայնմանը: Որպես հարկային ոլորտի բարեփոխումներ` առաջարկվել է կիրառել ԱԱՀ-ի տարբերակված դրույքաչափեր, շահութահարկի գծով արագացված ամորտիզացիան եւ ֆիզիկական անձանց հարկային բեռի կրճատում:

5. «Հայ-իրանական տնտեսական հարաբերությունների հեռանկարներն ու ուղղությունները ժամանակակից աշխարհաքաղաքական պայմաններում» (գիտ. ղեկ.` տնտ.թեկն. Հ.Մարկոսյան) թեմայի շրջանակներում կարեւորվել է ֆինանսական ռեսուրսների կոնսոլիդացմամբ հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղու շինարարությունը հրատապ ավարտին հասցնելը եւ հետո միայն այլ տրանսպորտային ենթակառուցվածքների նպատակահարմարության քննարկումն ու իրականացումը, ԵՏՄ տարածք վերամշակված գյուղմթերքի անխափան մատակարարման իրականացումը, հայրենական վերամշակող արդյունաբերության սեզոնային ծանրաբեռնվածության հարթեցման նպատակով իրանական ծագմամբ գյուղմթերքի ներկրման, վերամշակման եւ արտահանման աջակցության մեխանիզմների կազմակերպումը, ինչպես նաեւ զբոսաշրջության խթանման նպատակով առեւտրի եւ սպասարկման կետերում արտարժույթով վճարումներ կատարելու թույլատրումը:

6. «Հայ տնտեսագիտական մտքի արդի ընթացքի ուրվագծեր. գիտական հետագիծ» (գիտ. ղեկ.ՙ տ.գ.դ., պրոֆեսոր Ռ.Ն.Սարինյան) թեմայի շրջանակներում կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքները զետեղվել են Վ.Լ.Հարությունյան, Ռ.Ն.Սարինյան, «Տնտեսագիտության ինստիտուտը 10 տարում. 2006-2016թթ. (հետազոտական արդյունքների ուրվագիծ)» մենագրությունում: Աշխատությունում ամփոփվում է տնտեսագիտության ինստիտուտի տասնամյա (2006-2016թթ.) հետազոտական գործունեության հետագիծը:

Հանրության հետ կայուն կապերի պահպանման եւ ինստիտուտում կատարված հետազոտությունների հրապարակայնացման նպատակով գործարկվել է նոր եռալեզու կայք (www.economics.sci.am), որի դիզայնը իրականացվել է ինտերնետ միջավայրի ժամանակակից պատկերացումների եւ պահանջների ընկալումներին համահունչ:

Հատկանշական է, որ կայքում բաց մատչելիությամբ ներկայացված են վերջին տարիներին ինստիտուտի կողմից հրապարակված շուրջ 500 հոդվածների եւ ավելի քան 40 գրքերի էլեկտրոնային տարբերակներ, ինչը ոչ միայն խորը պատկերացում է տալիս կատարված եւ կատարվող գիտական հետազոտությունների ուղղվածությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն, այլեւ նաեւ դրանք լուրջ տեղեկատվական հիմք կարող են հանդիսանալ ուսանողների եւ տնտեսագետների համար: Կայքի շարունակական զարգացման վերջնական նպատակն այն է, որ այն վերածվի հայ տնտեսագիտական հանրության համար տեղեկատվության ստացման եւ մտքերի փոխանակման միասնական հարթակ:

Ինստիտուտի գիտական հետազոտությունների եզրակացություններն ու արվելիք առաջարկությունների օգտակար գործողության գործակիցը բարձրացնելու եւ առավել արդյունավետ գիտական ու կիրառական գործունեություն ծավալելու նպատակով վերանայվել է 2017թ. բազային թեմաների ընտրության մոտեցումը, այսինքն` դրանք բոլորն էլ բխեցվել են ՀՀ ԱԺ-ի կողմից ընդունված ՀՀ կառավարության ծրագրի ելակետային դրույթներից: Մասնավորապես, 2017թ. բազային ֆինանսավորմամբ նախատեսվում է իրականացնել հետեւյալ հետազոտական թեմաները:

1. Հարկային եւ մաքսային մարմինների գործունեության կատարելագործման հիմնախնդիրները ՀՀ-ում,

2. ՀՀ տնտեսության կայուն աճի ապահովման հիմնախնդիրները եւ լուծման ուղիները,

3. ՀՀ-ում սոցիալ-ժողովրդագրական վիճակի բարելավմանն ուղղված նորովի մոտեցումների մշակում եւ ներդրում,

4. Վերականգնվող էներգետիկայի զարգացման խթանման հիմնախնդիրները Հայաստանի Հանրապետությունում,

5. Հարկային վարչարարության բարելավման հիմնախնդիրները կոռուպցիոն ռիսկերի նվազեցման եւ հարկային հաշվետվությունների էլեկտրոնային համակարգի ներդրման համատեքստում,

6. Հարկային ստուգումների արդյունավետության բարձրացման եւ հարկատուների ռիսկայնության գնահատման չափանիշների ձեւավորման հիմնախնդիրները ՀՀ-ում,

7. Ներքին եւ օտարերկրյա ներդրումային ակտիվության խրախուսումը, որպես ՀՀ կայուն տնտեսական աճի ապահովման գործիք,

8. Ռազմաարդյունաբերության, նորարարությունների եւ տնտեսական աճի միջեւ փոխկապվածությունները փոքր եւ բաց տնտեսությունում (ՀՀ օրինակ),

9. Հայկական կազմակերպությունների դիրքավորման հնարավորությունների բացահայտումն ու իրացումը վերազգային կորպորացիաների արժեթղթային ինտեգրման համատեքստում:

2017թ. ընթացքում շարունակվելու են հանրապետական եւ միջազգային ամսագրերում, գիտաժողովներում, ինչպես նաեւ հանրապետական մամուլում հրապարակվել հոդվածներ եւ զեկույցներ, իսկ այնուհետեւ հետազոտության արդյունքները վերածվելու են մենագրությունների, իսկ հետազոտությունների ամփոփ եզրակացություններն ու առաջարկությունները, ինչպես նախկին տարիներին, հասցեագրվելու են ՀՀ վարչապետին` համապատասխան նախարարություններին ու գերատեսչություններին գործնական աջակցություն ցուցաբերելու նպատակադրվածությամբ: