Զրուցակիցս՝ Վիբքե Ցոլմանը, գերմանուհի բանաստեղծ, թարգմանիչ, լուսանկարիչ եւ արվեստի մենեջեր է: Ծնվել է Գերմանիայի Շթենդալ քաղաքում (Սաքսոն–Անհալթ երկրամաս), 2011-2014 թթ. ուսանել է Բիեն քաղաքի Շվեյցարիայի գրականության ինստիտուտում: 2014-2015 թվականներին դասավանդել է Երեւանի Բրյուսովի անվան պետական համալսարանում եւ աշխատել DAAD–ի (Գերմանական ակադեմիական փոխանակման ծառայություն) տեղեկատվական կենտրոնում: 2015 թվականից հայաստանյան «Նաղաշ» համույթի մենեջերն է: Բանաստեղծություններով եւ պատմվածքներով հանդես է եկել գրական ամսագրերում եւ ժողովածուներում, գերմաներեն է թարգմանել հայ հեղինակների (Կոստանդին Երզնկացի, Մկրտիչ Նաղաշ, Կոստան Զարյան, Եղիշե Չարենց, Գեւորգ Տեր–Գաբրիելյան, Շուշան Ավագյան, Արամ Պաչյան, Տաթեւ Չախյան, Գրիգ):
–Հարգելի՛ Վիբքե, քո բլոգում եւ այլուր հաճախ ես գրում Հայաստանի մասին: Ինչպե՞ս կբնութագրես Հայաստանում ապրելու փորձառությունդ:
-Ինձ դուր է գալիս Երեւանում ապրելը: Քաղաքը շատ է փոխվել վերջին տարիների ընթացքում, բայց շարունակում է մնալ ֆանտաստիկ վայր: Մարդիկ հյուրասեր են եւ օգնող, հեշտ է մուտք գործել մշակութային կյանք, քաղաքը հիանալի է քայլելու համար: (Թեեւ բոլորս պետք է խոստովանենք, որ երթեւեկությունն անտանելի է դարձել: Մեզ ավելի լավ հասարակական տրանսպորտի համակարգ է պետք՝ իրավիճակը մեղմելու համար: Եկեք հե՛տ բերենք տրամվայները): Հայաստանում որոշ ժամանակ ապրելուց հետո Երեւանի կենտրոնն արդեն գյուղ է թվում: Գնում ես զբոսնելու եւ միշտ հանդիպում ես ծանոթների, մի պահ կանգ ես առնում զրուցելու կամ ինքնաբուխ կերպով օրվա մնացած մասը նրանց հետ ես անցկացնում: Կարիք չկա որեւէ բան ծրագրել շաբաթներ առաջ: (Եվ նույնիսկ եթե փորձեք, հավանաբար չի ստացվի): Դրանք ինքնին են կատարվում, ինչը հիմնականում դրական է:
–Պատահակա՞ն էր քո հայտնվելն այս երկրում:
-Երբ 2009-ին առաջին անգամ եկա Հայաստան, ընդամենը 19 տարեկան էի: Ինձ «ուղարկողը» փիլիսոփայության իմ գերմանացի ուսուցչուհին էր: Նա հարցրեց, թե ինչ եմ ուզում անել միջնակարգ դպրոցից հետո, եւ ի պատասխան իմ կցկտուր արձագանքի՝ պարզապես ասաց. «Կարծում եմ՝ դու պիտի մեկնես Հայաստան ու աշխատես շրջակա միջավայրի պահպանության ոլորտում»: Իմ առաջին ռեակցիան էր. «Մի րոպե՛, ո՞ւր գնամ»: Պետք է խոստովանեմ, որ մինչեւ նրա ասելը ես երբեք չէի լսել Հայաստանի մասին: Բայց ես վստահեցի նրա խորհուրդներին, իսկ մնացածը իմ հայոց պատմությունն է: Ես, նախ որպես կամավոր, աշխատեցի «Արեւորդի» միջազգային բնապահպանական փառատոնում, նախ երեք ամիս, ապա՝ եւս մեկ տարի: Ես պաշտում էի մեր աշխատակազմը եւ բոլորի նվիրումը՝ Հայաստանի ապշեցուցիչ, բայց խիստ վտանգված բնությունը պահպանելու համար: Այդ պահից սկսած՝ պարբերաբար վերադառնում էի Հայաստան…
–Միշտ հետաքրքրական է իմանալ, թե ինչպես է ոչ հայը սովորել հայերեն եւ որոնք են եղել հիմնական մարտահրավերները:
-Հայերենը շատ բարդ է: Ձ, ց, ծ հնչյունների տարբերությունը գիտեմ կարդալիս կամ գրելիս: Բայց երբ լսեք, թե ինչպես եմ փորձում դրանք արտասանել, կտեսնեք, որ ջանք եմ թափում: Իմ ականջին դրանք միանգամայն նման են հնչում: Սովորաբար Հայաստանում մարդիկ շատ ներողամիտ են, երբ օտարազգին փորձում է հայերեն խոսել: Բայց հիշում եմ, մի անգամ ճանապարհորդեցի Ուրցաձոր, որտեղ «Արեւորդին» բազմաթիվ ծրագրեր է իրականացնում: Այնտեղ հանդիպեցի մի խումբ դպրոցականների, որոնք սկսեցին ինձ հարցնել, թե ինչ եմ անում իրենց գյուղում, եւ երբ ես հայերեն պատասխանեցի, նրանք բոլորը նայում էին ինձ, բայց ոչ մի բառ չէին հասկանում: Մի աղջիկ պահանջեց, որ կրկնեմ յուրաքանչյուր նախադասությունը, որպեսզի մյուսներն ինձ հասկանան: Այսպիսով, այո՛, քերականության հետ խնդիր չկա, բառապաշարը դժվար է անգիր անել, բայց հիմնական խնդիրն արտասանությունն է:
–Երբեւէ բանաստեղծություն գրե՞լ ես Հայաստանի մասին:
-Երբ առաջին անգամ եկա Հայաստան եւ աշխատեցի շրջակա միջավայրի պահպանության ոլորտում, գրեցի բազմաթիվ «բնապահպանական բանաստեղծություններ»՝ հաճախ ոգեշնչվելով աշխատավայրում մեր քննարկած նորություններից:
–Դու սովորաբար հայերենից գերմաներեն թարգմանում ես Անահիտ Ավագյանի հետ: Դրանք պատվերով են արվում, բայց կա՞ն հեղինակներ, որոնց պարզապես կցանկանայիր թարգմանել հենց բեզ համար կամ հայ գրականությունը գերմանացի ընթերցողներին ճանաչելի դարձնելու նպատակով:
-Երբ կարդում եմ հաճույքի համար, սովորաբար կարդում եմ գերմանական գրականություն, ուստի չեմ կարող պնդել, թե լայն պատկերացում ունեմ հայ գրականության մասին: Եղել են պատահական, բայց սրտանց բացահայտումներ: Չարենցից եւ Շուշան Ավագյանից մեր կատարած բոլոր թարգմանություններն իմ նախաձեռնությամբ էին: Ես իմ պատրաստվածությամբ բանաստեղծ եմ, եւ անցյալ տարի մենք աշխատել ենք Տաթեւ Չախյանի հրաշալի բանաստեղծությունների ժողովածուի վրա: Պատվիրված թարգմանություն էր, բայց ինձ համար` շատ սրտամոտ: Նաեւ մի քանի տարի առաջ պատահաբար ծանոթացա Վահրամ Մարտիրոսյանի «Սողանք» վեպի ֆրանսերեն տարբերակին եւ կցանկանայի, որ այն թարգմանվեր նաեւ գերմաներեն: Դրա մի մասը ես եւ Բրյուսովի համալսարանի իմ ուսանողներն արդեն համատեղ թարգմանել ենք հայերենից գերմաներեն: Այս վեպը փայլուն կերպով արտացոլում է ապրելու մի քանի խիստ հայկական տարրերը:
–Շատերը համոզված են, որ երաժշտությունը հայաստանյան կյանքի դրական կողմերից է: Դու մեծ երաժշտասեր ես…
-Երբ աշխատում էի DAAD-ում եւ դասավանդում Բրյուսովի համալսարանում, սովորություն դարձրի ամեն երեկո համերգի գնալ: Դա կարող է լինել ցանկացած բան՝ կոմիտասյան համերգ, եվրոպական դասական համերգ, ռոք շոու՝ «Վենյու»-ում, երգիչ-երգահանի մենահամերգ՝ «Կալումե»-ում. ես պարզապես հետաքրքրված էի եւ ուսումնասիրում էի այդ ամենը: Եվ հայ երաժշտությունն ինչ-որ կերպ իմ մեջ մեծ արձագանք գտավ: «Սփոթիֆայ»-ում ես կլսեմ Տիգրան Մանսուրյանից որեւէ գործ՝ տարբեր բաների հետ խառված, կասեմ՝ ի՜նչ զիլ է, հետո կհայտնաբերեմ հեղինակին ու կասեմ՝ դե ահա, հա՛յ է: Նույնը Կոմիտասի երգերի դեպքում, դրանք ինձ շատ հոգեհարազատ են: Ես տարիներ շարունակ հիացած էի կոմպոզիտոր Ջոն Հոդյանի ստեղծագործությամբ, սկսած 2009 թվականից, երբ առաջին անգամ եկա Հայաստան: Իրականում, հիշում եմ, որ 2012-ին Գերմանիայում նրա համերգին մասնակցելուց հետո հորս ասացի. «Մի օր ես կաշխատեմ նրանց հետ»: Ինչն էլ, տեսաք, իրականություն դարձավ:
–Ջոն Հոդյանի հիմնած «Նաղաշ» համույթը դարձավ Հայաստանի աչքի ընկնող երաժշտական կոլեկտիվներից մեկը, որը ներկայացնում է խիստ յուրահատուկ երաժշտություն: Քո ներդրումը՝ աշխարհում այն ճանաչելի դարձնելու գործում, շատ գնահատելի է:
-Դա իմ կյանքի ամենահաճելի բանն է: Ես պաշտո՛ւմ եմ «Նաղաշի» երաժշտությունը, սիրո՛ւմ եմ երաժիշտների այս խումբը: 2015 թվականից ի վեր, հավանաբար, ավելի քան 100 համերգ եմ լսել ու տակավին անհամբերությամբ եմ սպասում հաջորդին: Այդ երաժշտությունը խորապես հուզում է մարդու հոգին: Այն չի տեղավորվում որեւէ կատեգորիայի մեջ: Այն միջազգայի՞ն երաժշտություն է, նոր դասակա՞ն, հոգեւո՞ր երաժշտություն: Այն պետք է կատարել համերգասրահում նստած հանդիսատեսի՞ առջեւ, հնագույն ավերակների մե՞ջ՝ ինչ-որ տեղ Եվրոպայում, թե՞ օդակայանի անգարում: Հայկակա՞ն է: (Այո՛): Ամերիկյա՞ն է: (Հավանաբա՛ր): Այն հպարտությո՞ւն է ներշնչում որպես հայ կամ ABC (Armenian by choice՝ ընտրությամբ հայ): Այո՛: Լսե՛ք https://www.naghashensemble.com/music-video կայքէջում:
Երբ «Նաղաշը» ելույթ է ունենում Եվրոպայում, շատ հանդիսատեսների համար այս երաժշտությունն առաջին ծանոթությունն է հայ մշակույթի հետ: Ես միշտ հպարտանում եմ, երբ մարդիկ հետագայում որոշում են Հայաստանի մասին իմանալ, լսել, կարդալ, դիտել ավելին, ի վերջո՝ այցելել երկիր: Այս առումով համույթը շատ հզոր մշակութային դեսպան է: Սիրո՛ւմ եմ այն:
–Հայաստանում աշխատում են գերմանացի եւ գերմանախոս արտասահմանցիներ եւ «Տեւտոնիա» փոքր հասարակական կազմակերպությունը, որը միավորում է գերմանական ծագումով սակավաթիվ հայաստանցիներին: Երբեւէ շփվե՞լ ես նրանց հետ:
-Ո՛չ: Միայն մեկ գերմանացու հետ եմ պարբերաբար հանդիպում, գումարած մի քանի հայերի, որոնք խոսում են գերմաներեն: Բայց ինտերնետի եւ առցանց թերթերի ու էլեկտրոնային գրքերի հասանելիության շնորհիվ ես չեմ կարոտում գերմանական մշակույթը: Միակ բանը, որ կարոտում եմ, մայրենի լեզվով խոսելու հեշտությունն է. այն ճշգրտությունը, որ ունի մարդն իր մայրենի լեզվով:
–Վի՛բքե, 2020 թվականի ողբերգական պատերազմից հետո դու շարունակում ես ապրել եւ աշխատել Հայաստանում: Արտերկրում ապրող որոշ հայեր թերահավատորեն են վերաբերվում հայրենիք վերադառնալուն, թեեւ այսօր տեսնում ենք բազմաթիվ այլազգիների, որոնք ապրում, աշխատում եւ ստեղծագործում են մեր երկրում: Ի՞նչ կասես նրանց՝ հաշվի առնելով քո փորձը:
-Հայաստանը մեծապես շահում է իր հին ու նոր սփյուռքի, ինչպես նաեւ ոչ հայերի ներդրումից: Ես հանդիպում եմ արտերկրի բազմաթիվ հայերի, որոնք ցանկանում են Հայաստանը կրկին դարձնել իրենց մշտական կամ ժամանակավոր տունը: Իհարկե, 2018-2020 թվականներին հայրենադարձության շատ լավատեսական շարժում կար: Հայաստանի ապագան թվում էր լուսավոր, հուսադրող եւ գրեթե միամտորեն անփույթ: Ես հասկանում եմ բոլոր նրանց, որոնք տատանվում են 2020-ից հետո: Այո՛, վիճակն ահավոր է, բայց միեւնույն ժամանակ ես կասեմ բոլորին՝ ավելի, քան երբեւէ, Հայաստանն այսօր ունի քո՛ կարիքը: Եվ մենք պետք է շարունակենք գոյություն ունենալ, ստեղծագործել, բարգավաճել՝ լինի Հայաստանում թե դրսում: Ինչպես Սարոյանն է ասում իր հայտնի գրության մեջ…
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
Լուսանկարը՝ Դավիթ Գալստյանի
