Փետրվարի 19-ին «Կոնգրես» հյուրանոցում newmag հրատարակչության հրավիրած ձմեռային տոնին (winterfest) ներկայացված 7 գրքերից մեկը Սուրեն Սարգսյանի «Հայաստանն ու Բուշն անձամբ» ժողովածուն էր, որ 1988-1992 թվականների գաղտնազերծված բացառիկ փաստաթղթերի հիման վրա պատմում է հայ–ամերիկյան առաջին շփումների մասին: Գրքի շնորհանդեսին ելույթ ունեցողները՝ ԱՄՆ–ում նախկին դեսպան Գրիգոր Հովհաննիսյանը, ՀՀ առաջին արտգործնախարար Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Գնել Նալբանդյանը, կարեւորելով Սուրեն Սարգսյանի գիրքը, արտոնություն ունեցան ավելի շատ խոսել, քան գրքի հեղինակը, մեզ՝ լրագրողներիս հրաշալի առիթ ընծայելով նրա հետ զրույցը հասանելի դարձնել հանրության լայն լսարանի:
Ուրախ էինք նկատել, որ ի հեճուկս մեր դժնի օրերի, հյուրանոցի սրահները լիքն էին, գիրքը դեռ կարեւորությունն իսպառ չի կորցրել, ընթերցող կա Երեւանում, Հայաստանում: Իսկ newmag –ն իր փորձառու թիմով գրքի հանդեպ հետաքրքրությունը բազմապատկում է՝ նախապատվությունն ու առաջնահերթությունը տալով դեռեւս չարծածված թեմաների, որպիսին նաեւ հայ–ամերիկյան հարաբերությունների մասին Սուրեն Սարգսյանի գիրքն է:
–Պարո՛ն Սարգսյան, գրքի շնորհանդեսին ներկայացրին կյանքում ձեր ձեռքբերումները: Ձեր հարուստ՝42-ամյա կենսագրության մեջ ինձ համար ամենահետաքրքրական, անսպասելի բացահայտումն այն է, որ ռոք եք սիրում, նվագում եք երաժշտական տարբեր գործիքներ:
– Սկսեմ նրանից, որ ռոքի սիրահար եմ 13-14 տարեկանից: Դեռահասի զարգացման պրոցես էր, սկսեցի սիրել «Բիթլզ», դրանից սկսվեց: Փորձելով նմանվել այդ խմբին, ունենալով նրանց ազդեցությունը, սովորեցի նվագել բոլոր այն գործիքները, որ նվագում էին իրենք՝ կիթառ, բաս կիթառ, դաշնամուր, հարվածային գործիքներ, Ջոն Լենոնը նվագում էր նաեւ շրթհարմոն: Այդ ազդեցության ուղիղ ցուցիչներից մեկն էլ այն էր, որ սկսեցի այդ երաժշտական գործիքները նվագել: Ընկերներ ունեի, որոնք նույնպես «Բիթլզ» էին սիրում, նվագում էին, խումբ ստեղծեցինք, միասին նվագում էինք: Հիմա էլ մեկումեջ հանդիպում, նվագում ենք: Սա հոբբի էր, որ դարձավ կիսով չափ մասնագիտություն: ԵՊՀ իրավաբանական ֆակուլտետն եմ ավարտել, հետո՝ Ամերիկյան համալսարանի իրավաբանականը, այնուհետ Միացյալ Նահանգներում եմ սովորել, Թաֆթս համալսարանի Ֆլեթչերի իրավունքի եւ դիվանագիտության դպրոցում սովորել եմ միջազգային իրավունք: Ինչ վերաբերում է ամերիկագիտությանը, ապա Ֆլեթչերում ուսանելու տարիներին ակտիվ զբաղվել եմ քաղաքագիտական եւ դիվանագիտական, ամերիկյան քաղաքականության ուսումնասիրմամբ: ԱՄՆ-ում բնակվելը հնարավորություն ընձեռեց այնտեղ ուսումնասիրել քաղաքագիտություն եւ ամերիկագիտություն, որով ավելի ակտիվ զբաղվում եմ մինչեւ օրս:
–Երաժշտությունն որեւէ ձեւով ազդե՞լ է, որ գիրք գրեք:
-Երաժշտությունն իմ սենյակում միշտ միացված է՝ թե՛ սովորելիս, թե ՛ուսումնասիրելիս, թե՛ գիրք կարդալիս: Բնականաբար՝ »րաժշտությունը եթե ոչ ուղղակի, ապա անուղղակի ազդեցություն ունեցել է:
–Շատերը կարող են երաժշտության հանդեպ սեր ունենալ, բայց տարբեր գործիքներ նվագելու ունակություն, այդքան մեծ սեր բոլորը չէ, որ ունեն: Հայաստանում քիչ մարդկանց եմ ճանաչում, որ մի քանի գործիք են նվագում: Գիրք գրելը եւ մի քանի գործիքի տիրապետելը որեւէ ձեւով կապվա՞ծ են:
– Կապված են այնքանով, որ ստեղծագործական պրոցես է: Երբ նվագում ես, նաեւ փորձում ես ստեղծել:
– Ձեր այս գիրքը ո՛ր գործիքի ուղեկցությամբ կարդանք՝ շրթհարմոնո՞վ:
-Հարվածային գործիքներով…
–Գրքի շնորհանդեսին անդրադառանանք: Շատերն էին հետաքրքվել հենց ձե՛ր գրքով, մարդաշատ էր սրահը: Բայց տարօրինակն այն էր, որ վերջում շատ աղմուկ կար, մի մասը եկել եւ խոսում էր: Մեկ ուրիշ տարօրինակ բան էլ նկատեցի. Գրքի շնորհանդեսի վարողը՝ Հովհաննես Նիկողոսյանը, փորձում էր հետաքրքրական, բազմաշերտ դարձնել՝ ընդգրկելով մարդկանց, պատմություններ, բայց իմ կարծիքով, ստվերվեց գիրքը, Ձեզ խոսելու քիչ առիթ տրվեց, հանիրավի: Պիտի հաստատեմ այդ օրը հնչած այն բացատրությունը, թե գիրքը հանրամատչելի է, բարդ շարադրանք չի հրամցվում, ինչը գովելի է: Գրքի մասին արտահայտվելիս տեղեկացանք, որ երկխոսությունները ստեղծվել են պատումն առավել գեղարվեստական դարձնելու նպատակով, բայց դրանք չեն աղավաղել իրականությունը, փաստականությունը: Խոսքը գաղտնազերծված փաստաթղթերի մասին է, եւ դուք նախընտրել եք պատմել մատչելի լեզվով, ձեր բառամթերքը ծանր չէ: Րաֆֆի Հովհաննիսյանն ասաց՝ «ռահվիրա աշխատանք է կատարվել, նոր էջ է բաց անում հայ –ամերիկյան հարաբերությունների մեջ»: Որքան գիտեմ, հայ– ամերիկյան հարաբերությունների գիրքն այդքան էլ բազմաէջ չէ, շատ չեն գրել, եւ ձեր գիրքը մեծ աղմուկ հանեց, քանի որ առաջինն է: Ձեր գնահատմամբ՝ ինչպիսի՞ն է այդ նոր էջը:
-Սա հայերենով առաջին աշխատությունն է, որ վերաբերում է հայ-ամերիկյան հարաբերություններին: Ավելին՝ այդ հարաբերություններին վերաբերող գրքեր չկան, շատ նեղ ուղղություն է, չի ուսումնասիրվել ո՛չ հայ եւ ո՛չ էլ ամերիկացի մասնագետների կողմից: Միգուցե հետաքրքրությունը պայմանավորված էր սրանով: Ծավալը կարող էր ավելի մեծ լինել, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գաղտնազերծված փաստաթղթերն ավելի շատ են: Խմբագրակազմը որոշեց, որ պետք է իրականացնեմ որոշակի կրճատումներ, ես համաձայնեցի: Ինչ վերաբերում է ծավալին, ապա գրքում արծածվում են հայ-ամերիկյան հարաբերությունների չորս տարիները՝ 1988-1992 թվականները: Հաջորդ գիրքը, որի վրա աշխատում եմ, վերաբերում է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության հաջորդ ութ տարիներին եւ համընկնում է Բիլ Քլինթոնի քաղաքականությանը, որի ժամանակ հայ-ամերիկյան հարաբերությունները հասնում են պատմական շփումների ամենաբարձր կետին՝ պիկին: Սա առաջին հատորն է՝ մի քանի գրքերից բաղկացած աշխատության:
–Այս գրքից դուրս մնացած հատվածները մտադրություն կա՞ հրատարակել առանձին կամ լրամշակված տարբերակով:
-Հնարավոր է: Ծրագրել եմ դա առաջիկայում հրատարակել՝ առավել գիտական՝ մենագրության ձեւով:
–Ո՞րն է պատճառը, որ ցարդ անտեսվել են հայ–ամերիկյան հարաբերությունները:
-Դժվարանում եմ ասել: Բայց փաստ է, որ Հայաստանի նկատմամբ ամերիկյան քաղաքականությունը շատ քիչ է ուսումնասիրված: Հայաստանում չկան մասնագետներ, որ ուսումնասիրեն ամերիկյան քաղաքականությունը, միգուցե հետաքրքիր ուղղություն չէ քաղաքագետների, տարբեր երկրներ ուսումնասիրողների համար: Կարծում եմ, որ այս գրքով փորձ եմ կատարում որոշակի ակտիվություն, հետաքրքրություն մտցնել ուսանողների մեջ:
– Գիրքը տպագրված է 500 օրինակով, որ իմ կարծիքով, ցանկալի նվազագույն տպաքանակ է: Ո՞ւմ է հասցեագրված, ուրախ կլինեիք, որ հատկապես ո՛վ կարդա այն:
-Ուրախ կլինեի, եթե կարդային քաղաքագետները, դիվանագետներն ու ուսանողները, որովհետեւ պրակտիկ կիրառելիության, պատմական ինստիտուցիոնալ հիշողության տեսանկյունից այս գիրքը կարեւոր է: Հատկապես՝ միջազգային հարաբերություններով զբաղվող պրակտիկ գործիչների համար:
–Այդ օրվա լսարանը բազմամարդ էր, բայց այսօրվա իշխանության որեւէ ներկայացուցիչ՝ լինի դիվանագետ, թե ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի անդամ, բացակայում էր:
-Ճիշտն ասած հանրային իրազեկում եղել է, միջոցառումը բաց էր: Ես էլ նրանց չեմ տեսել: Միգուցե որոշ դիվանագետներ եղել են, բայց բարձրաստիճան դիվանագետներ չեն եղել: Պետական այրեր չեն եղել: Անհանգստացնող որեւէ բան չեմ տեսնում: Իրենց որոշելիքն է:
–Բայց մե՛նք ենք տեսնում. Եթե նրանք ընթերցող չեն, եթե զբաղվում են դիվանագիտությամբ, հայ ժողովրդի անցնելիք ճանապարհն են գծում՝առանց տեղյակ լինելու անցած ճանապարհն ինչպես է կառուցվել, ընտրում են պոպուլիստական՝ ամբոխահաճ գիծ, մենք տուժում ենք:
-Մանավանդ որ գրքում նկարագրված է, թե ինչպես էին 90-ականների սկզբում ՀՀ արտաքին քաղաքականության հիմքերը դրվում, եւ սկզբունքային մոտեցումներն ամբողջովին կրկնվում են այսօր՝ թե՛ հայ-թուրքական հարաբերությունների, թե՛ ԼՂ հարցով, եւ 90-ականներին ձեւավորված սկզբունքներն ու մոտեցումները, որ ԱՄՆ-ն ուներ, հիմա նույն արդիականությունն ունեն, նույն սկզբունքների վրա են կառուցվում:
–Գրքի շնորհանդեսին ուշագրավ մի կարծիք արտահայտեց ԱՄՆ–ում պաշտոնավարած ՀՀ նախկին դիվանագետ Գրիգոր Հովհաննիսյանը՝ ասելով՝ թյուր կարծիք կա, որ ԱՄՆ–ում հայկական լոբբի կա: Անկեղծ ասած՝ առաջին անգամ ենք նման գնահատական լսում: Ձեր գիրքը կարդալով համոզվում ենք, որ այդպիսի լոբբի գոյություն ունի: Ինչպե՞ս է ձեւավորվել նման կարծիք:
-Չեմ կարող ասել, թե այդ կարծիքն ինչպես է ձեւավորվել, կանխատեսել, վերլուծել, որովհետեւ կարծում եմ, լոբբիստական գործունեության կազմակերպման տարբեր մեթոդներ եւ ձեւեր կան տարբեր արդյունքների հասնելու համար, այդ թվում՝ առաջնահերթությունների տեսանկյունից: Միգուցե դեսպանը հենց դրա մասին էր ակնարկում:
–Պարո՛ն Սարգսյան, Լեւոն Տեր –Պետրոսյանը կարդացե՞լ է ձեր գիրքը:
-Չեմ կարծում: Դեռ չեմ նվիրել այն:
–Մեր զրույցի ժամանակ դուք տեղեկացրիք, որ գիրքը, հավանական է, թարգմանվի անգլերեն:
-Այո: Շատ հավանական է, որ առաջիկայում թարգմանվի եւ ուղարկենք ԱՄՆ:
–Գրքի՝ հենց շապիկին տպագրված «գաղտնազերծված» բառը, որ արդարացված է անշուշտ 293 էջանոց բովանդակությանը ծանոթանալուց հետո, «կոտրվում է» փխրուն մի ընծայագրով. 7-րդ էջում գրված է՝ «Գիրքը նվիրում եմ որդուս՝ Արմենին»: Ինչու՞ հենց նրան: Ի՞նչ պատգամ եք փոխանցում 12-ամյա ձեր որդուն:
-Բացի պրակտիկ պատգամից, նաեւ հետաքրքիր մի դրվագ եղավ: Փոքր տղաս 7 տարեկան էր, համակարգչով խաղալիս, ֆայլերի հիմնական մասը ջնջել էր, եւ ես ստիպված եղա նորից աշխատանքի կեսը վերականգնել: Այնպես որ բացի պատգամ-խորհրդից, գրքի կենսագրության մեջ կա նաեւ այդ պատմությունը:
Զրույցը վարեց ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԸ
