Մկրտիչ Խրիմյան կաթողիկոսին նվիրված ժողովրդական ձոներգից մինչեւ ութնամյա սրնգահար Մենուայի նվագ, գեղջկական սիրերգերից մինչեւ հայրենիքին ընծայումներ, Մխիթար Այրիվանեցու, Գարեգին Սրվանձտյանի եւ Գաբրիել Երանյանի ստեղծագործություններից մինչեւ նորօրյա արարումներ,- նման հարուստ ծրագրով հանդես եկավ Հնագույն երաժշտության «Տաղարան» համույթն ամառային համերգաշրջանի ավարտին: Մենակատարումներով հանդես եկան մեցցո-սոպրանո Լուսինե Մարկոսյանը, սոպրանո Գայանե Ղամբարյանը, բարիտոն Հովսեփ Նշանյանը, տենոր Պերճ Քարազյանը, բլուլահար Հասմիկ Հարությունյանը, դուդուկահար Արտակ Ասատրյանը: «Հա՜, յար» ժողովրդական սիրերգի տողով խորագրված համերգին, ենթադրվում էր, շեշտադրվելու է սիրո թեման, բայց դրան համահունչ կատարվեցին Գ. Երանյանի «Կիլիկիան» եւ Հովհ. Թումանյանի խոսքերով գրված «Հեռու՜, հեռու՜» երգը (հեղինակ՝ Արեգնազ Թորոյան), «Պարերգ Մուսա լեռան» քառահունչ խմբերգն ու «Հայրիկին» քաղաքային երգը:
Խրիմյան Հայրիկի դերակատարությունը հայ ժողովրդի կյանքում հաճախ լեգենդներ ստեղծելու առիթ է տվել. նրա կյանքի, գործի շատ դրվագներ պատմվել, բերնեբերան են անցել, անձը մեծարվել է, իր հերոսագործությունը՝ գնահատվել, իմաստնությունը՝ ուղենիշ եղել: Հայրենիքը ոչ միայն աղոթքով եւ խաչի զորությամբ, այլեւ զենքով պաշտպանելու իր՝ Վասպուրականի արծվի տված օրինակը հույս է ներշնչել հայրենազուրկներին եւ կեղեքվածներին, Մկրտիչ Խրիմյան կաթողիկոսի հետ հույս են կապել՝ որպես բուժարարի, փրկչի եւ ավետարարի: Եվ պատահական չէ, որ ստեղծվել են նրան մեծարող երգեր, որոնցից է «Հայրիկին» քաղաքային երգը: Սա երաժշտական ֆոլկլորի օրինակ է, որը, մեծ հավանականությամբ, ստեղծվել է 19-րդ դարավերջին – 20-րդ դարասկզբին. բառերից հասկացվում է, որ Վասպուրականից գաղթյալ հայ երիտասարդների շուրթերից է ելել, հեղինակը կամ հեղինակներն անհայտ են: Ժամանակին, ենթադրում եմ, բավական տարածված քաղաքային երգը, քիչ առ քիչ մոռացվել է եւ մնացել բանահավաքների գրառումներում, մինչեւ որ մեկուկես-երկու տասնամյակ առաջ Սեդրակ Երկանյանը «պեղել», մշակել եւ գործիքավորել է եղանակը: Երգի՝ «Տաղարանի» կողմից առաջին կատարումից անցել է շուրջ տասնհինգ տարի, եւ ահա նորից համույթի՝ 2024-ի ամառային համերգաշրջանի ավարտին այն հնչեց բեմից՝ Լուսինե Մարկոսյանի կատարմամբ:
Երաժշտության հաղորդած տրամադրությունը՝ Ս. Երկանյանի մշակմամբ եւ Լ. Մարկոսյանի երգչական մեկնաբանմամբ, նկուն չէ, առավել հուսո եւ սիրո շեշտադրումներ ունի: Երգի առաջին պատկերը գարունն է, վարդի թփի վրա սոխակի երգը, ծիծեռնակ – բազե թռչունների թռիչքը, որ, իբրեւ հիշողություններ, օտարության մեջ տոչորվողներին ձգում են դեպի հարազատ ափեր.
«Եկել է գարուն, սոխակը սիրուն
վարդի թուփ գտել, Հայրի՛կ ջան,
կ՝ երգե հայրենիք.
Ծիծեռնակ բազե
թռչունք համորեն
քաշում են միշտ, ա՜խ, Հայրի՛կ ջան,
օտարած երկրեն»:
Վասպուրականի երիտասարդներ եւ օրիորդներ, վարդավառ մոռացած, «սեւեր են հագեր»: Եվ ոնց սրբապատկերի առջեւ կխնդրեն, կխոկան, նույն զգացումով Հայրիկին են դիմում՝ հուսո դուռ բացելու համար.
«Լաց ու տրտմությամբ
Մոռցան ծաղկազարդ
Ինչպես մի սոխակ, Հայրի՛կ ջան,
իմ սիրելի վարդ:
Խրիմյան Հայրիկ,
անուն Մկրտիչ
Դու պետք է լինես, Հայրի՛կ ջան,
խեղճ հայոց փրկիչ»:
Եվ ես խորհում եմ, որ երգը ստեղծվելուց հարյուր տարի անց էլ ոչ միայն նրա երաժշտական նյութն է ընկալելի եւ հարազատ հունչ ունի, այլ որ բանաստեղծական տեքստի իմաստը նորից, ավա՜ղ, դարձել է արդիական. 21-րդ դարասկզբին՝ դարձյալ հայրենազրկություն եւ գաղթ, դարձյալ՝ անդառնալի կորուստներ եւ կարոտ, դարձյալ անհայտություն եւ հուսո ափերին կառանելու երազ:
Սիրո երգերի շարքում, մաեստրո Ս. Երկանյանի մշակած եւ գործիքավորած ստեղծագործությունների կողքին իր հեղինակած գործն էլ հնչեց: Այն բանաստեղծուհի Հասմիկ Սարգսյանի խոսքերով գրված՝ շուրջ մեկուկես տասնյակի հասնող գեղջկական նոր տաղիկներից մեկն է: «Կլոր լուսնյակ»-ը սիրո պատկեր է, որ ամենայն գեղեցկությամբ եւ հույզով կատարեց Հովսեփ Նշանյանը.
«Աստղը՝ դարձ-դարձ, երկնային բարձ,
մեջ քո աչուկ՝ քաղցր երազ,
քո վարսերը՝ կողքի փռված,
ալիք-ալիք՝ անծայր ծովակ:
Սարսուռ գիշեր, կլոր լուսնյակ,
տաքուկ շնչիկ, բրդե վերմակ,
չըլնի հանկարծ, որ վեր կենաս,
մինչեւ շաքար շուրթդ չտաս»:
Այս համերգի ամենահիշարժան, լուսառատ պահերից մեկն էլ ութնամյա սրնգահար Մենուա Հունանյանի նվագն էր հանրահայտ համույթի հետ, մեծանուն դիրիժորի ղեկավարությամբ, Հայաստանի ամենաճանաչված բեմերից մեկին՝ Կոմիտասի անվ. կամերային երաժշտության տանը: Մենուան ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ սովորում է հայկական այս նվագարանի վրա նվագել, բայց եղեգնափողն արդեն նրա շուրթերին հնչում է ոնց փորձառու երաժշտի մոտ: Սովորում է Հրազդան քաղաքի Ա. Խաչատրյանի անվ. երաժշտական դպրոցում, դասատուն Կարեն Ստեփանյանն է: Նա բեմ բարձրացավ համարձակ. բեմն իրեն խորթ չէ. արդեն փորձ ունի. փոքրիկ դերով հանդես է եկել Հրազդանի թատրոնում, իսկ «Տաղարան»-ի համերգին այս մանչն այնպես էր համահունչ նվագում նվագախմբի հետ, ասես սա իր առաջին բեմելը չէր նման բարձրակարգ հարթակում: Նվագի ժամանակ հաճախ հայացքը հեռացնում էր նոտակալից. երեւում էր՝ առանց նոտաների էլ շատ լավ է տիրապետում նյութին, նվագում էր խորը հույզով, հասկանալով երաժշտական թեման: Իսկ կատարեց ժողովրդական երաժշտության ոգուն հարազատ մի նվագ՝ Գեւորգ Մանասյանի «Էրզրումի շորոր»-ը՝ դարձյալ Ս. Երկանյանի մշակմամբ եւ գործիքավորմամբ… Մաեստրոն, այսպիսով, իր հովանու տակ առավ փոքրիկ երաժշտի հետագա ընթացքը: Կհետեւի, կուղղորդի, ճիշտ ուղին ցույց կտա… Սկիզբը շատ խոստումնալից է…
ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
