«Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության համոզմունքն է՝ պահպանել Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, ինչպես նաեւ շարունակել երկու երկրների ջերմ հարաբերությունները: Համատեղ սահմանների մոտ երրորդ երկրների ուժերի ներկայության հետ կապված մեր մտահոգությունները լիովին պետք է վերացվեն»:
ԻԻՀ նախագահ
ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի պաշտոնական այցը Հայաստան հետաձգվել էր 12-օրյա պատերազմի պատճառով: Եվ քանի որ Փեզեշքիանը այս տարվա ապրիլի 27-ին երկկողմ ձեւաչափով այցելել էր Բաքու եւ հուլիսի 4-ին՝ օկուպացված Արցախում, մասնակցել էր ՏՀԿ 17-րդ գագաթնաժողովին, ուստի իրանական արարողակարգով պիտի տեղի ունենար նաեւ ԻԻՀ նախագահի այցը Հայաստան:
Հաշվի առնելով Թեհրան-Բաքու եւ Թեհրան-Երեւան հարաբերությունների բալանսավորման հարցում Իրանում ավանդույթի ուժ ստացած քաղաքականությունը, ինչպես նաեւ հարեւան երկրների հետ հարաբերությունների առաջնահերթության մասին Փեզեշքիանի հռչակած քաղաքականությունը՝ Հայաստանը կարող էր ԻԻՀ նախագահին ավելի վաղ ժամկետներում Երեւանում հյուրընկալելու ակնկալիքներ ունենալ:
Ուշագրավն այն է, որ գերմանական Deutsche Welle միջազգային լրատվական գործակալությունը Փեզեշքիանի Հայաստան այցը գնահատել է որպես նրա նախագահ ընտրվելուց ի վեր կարեւորագույն արտասահմանյան այցելություններից մեկը:
Թեեւ ԻԻՀ նախագահի այցը Երեւան ուշացած էր, սակայն, նկատի ունենալով օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ԱՄՆ-ին հայկական տարածք արտապատվիրակելու ինտրիգը, այցելության պահն Իրանի համար կարելի էր ավելի քան արդարացված համարել:
Իրանական պատվիրակության այցի ծրագիրը բավականին հագեցած ու բազմաբովանդակ էր, ստորագրված փաստաթղթերը՝ նույնպես:
Իրանի եւ Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները ստորագրել են համատեղ հայտարարություն, ինչպես նաեւ տնտեսական, մշակութային եւ քաղաքական ոլորտներին վերաբերող ավելի քան 10 փաստաթուղթ:
Այցի շրջանակներում բիզնես ֆորումի անցկացումն էլ անհրաժեշտ էր երկու երկրների միջեւ տնտեսական համագործակցության առաջընթաց տեմպերին համապատասխան պայմաններ ստեղծելու համար: Նշենք, որ կողմերը մտադիր են ապրանքաշրջանառության տարեկան ծավալը հասցնել 3 մլրդ դոլարի:
Այնուամենայնիվ, հանդիպումների ընթացքում իրանական կողմի գլխավոր նպատակը Վաշինգտոնում օգոստոսի 8-ին Իրանին մտահոգող հարցերի մասին հայկական կողմից հավաստիացումներ ստանալն էր, որի շուրջ քննարկումներ են եղել բարձր մակարդակով առանձնազրույցների ժամանակ:
Մինչեւ Երեւան այցելելը Իրանի ԱԳ նախարարությունը «Թրամփի ճանապարհի» մասին զգուշավոր հայտարարություններ էր տարածում: ԻԻՀ արտգործնախարար Աբբաս Արաղչին նշել է. «Հայկական կողմից հավաստիացումներ կան, որ այդ ճանապարհին անվտանգային ուղղվածությամբ ամերիկյան մասնավոր ընկերություններ չեն տեղակայվելու», հավելելով, որ «աշխարհաքաղաքական փոփոխություններն անընդունելի են Իրանի համար»:
Արդյո՞ք իրանական կողմին հաջողվել է երեւանյան այցելության ընթացքում «Թրամփի ճանապարհի» մասին Թեհրանին բավարարող հավաստիացումներ ստանալ: Այդ հարցին փորձել են պատասխանել իրանական մամուլի մի շարք ներկայացուցիչներ:
2008 թվականից Իրանում լույս տեսնող khabaronline կայքը, որն Իրանի արմատական թեւի խոսնակը լինելով՝ ներկայացնում է բարեփոխականների դիրքորոշումները, անդրադարձել է ԻԻՀ նախագահ Փեզեշքիանի երեւանյան այցելությանը եւ օգոստոսի 8-ին «Թրամփի ճանապարհի» շուրջ Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավորվածությունների հնարավոր հետեւանքներին:
Կայքի կարծիքով, մի կողմից առկա են Իրանի ճանապարհը դեպի Եվրոպա փակելու վտանգները, մյուս կողմից՝ կան մոտեցումներ այդ սպառնալիքների չափազանցված լինելու մասին:
Հոդվածագիրը կարծում է, որ Իրանի նախագահն այս այցելության ժամանակ, ինչպես նաեւ երկկողմ համագործակցության այլ ծրագրերի շնորհիվ, կարող է Հայաստանում ուժեղացնել իր դիրքերը: Khabaronline-ը հավատացած է, որ միջանցքի ապագան կախված է լինելու բանակցություններից եւ ուժերի հավասարակշռությունից, պայմանով, որ Իրանը կարողանա անհրաժեշտ ներդրումներ կատարել այլընտրանքային երթուղիներում՝ ապահովելու իր շահերի անվտանգության վերահսկողությունը՝ միաժամանակ չանտեսելով հարեւանների հետ հարաբերությունների զարգացման հեռանկարը:
Khabaronline-ի հոդվածագիրը այն կարծիքին է, որ թեեւ ճանապարհը Թրամփի անունով է կոչվելու, սակայն այն անխուսափելիորեն ազդեցություն է ունենալու Հայաստանի հարեւանների՝ Ռուսաստանի եւ Իրանի անվտանգային հարցերի ու քաղաքաքաղաքական շահերի վրա, ուստի չի կարելի դրա նկատմամբ չեզոք դիրք ընդունել:
«Թրամփի ճանապարհի» թեման զբաղեցրել է նաեւ իրանական Masireqtesad կայքի ուշադրությունը, որը, հիմվելով Հռոմում հրապարակվող Specialeurasia կայքի գնահատականների վրա, փորձել է քննության առնել Փեզեշքիանի երեւանյան այցելության աշխարհաքաղաքական հետեւանքները:
Ըստ Masireqtesad կայքի, Հայաստանի վարչապետի եւ ԻԻՀ նախագահի միջեւ ստորագրված համաձայնագրերն ակնհայտ են դարձնում Հայաստանում Թեհրանի ներկայությունն ուժեղացնելու ձգտումը՝ ելնելով այն իրողությունից, որ տարածաշրջանը գտնվում է աշխարհաքաղաքական վերաձեւավորման կարեւոր փուլում:
Իրանական կայքի պատկերացմամբ, Իրանը, հատկապես Վաշինգտոնի միջնորդությամբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ «խաղաղության համաձայնագրի» ստորագրումից ու Հայաստանի տարածքում Ադրբեջանն ու Նախիջեւանը իրար կապող ճանապարհը ԱՄՆ-ին արտապատվիրակելուց հետո, Հարավային Կովկասում կտրուկ ավելանում է Արեւմուտքի ազդեցությունը: Այդ պատճառով էլ, նշված է կայքի հրապարակման մեջ, Սյունիքի վրա Հայաստանի վերահսկողության թուլացումը դիտարկվում է որպես սպառնալիք Իրանի սահմանային անվտանգության նկատմամբ:
Այդ հիմնավորմամբ էլ կայքը բացատրում է Երեւանում Իրանի ներգրավվածության անհրաժեշտությունը, որի նպատակը պետք է լինի ԱՄՆ-ի դեմ ռազմավարության հավասարակշռումը:
Իրանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Հաջի-Միրզային Փեզեշքիանի երեւանյան այցելության մասին ասել է. «Կովկասյան տարածաշրջանը չպետք է օտարերկրյա տերությունների մարտադաշտի վերածվի: Տարածաշրջանի երկրներն իրենք կարող են լուծել սեփական խնդիրները: Աստծո կամոք՝ տնտեսական եւ քաղաքական համագործակցության զարգացման հետ մեկտեղ մենք ականատես կլինենք տարածաշրջանային հարաբերությունների աճին եւ զարգացմանը»:
Իրանի նախագահը ՀՀ վարչապետի հետ հանդիպումից հետո «X» սոցիալական ցանցում հրապարակած գրառման մեջ գրել է.
«Հայաստանի վարչապետի հետ հանդիպման ժամանակ ասացի, որ Իրանի Իսլամական Հանրապետության կառավարության համոզմունքն է՝ պահպանել Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, ինչպես նաեւ շարունակել երկու երկրների ջերմ հարաբերությունները: Համատեղ սահմանների մոտ երրորդ երկրների ուժերի ներկայության հետ կապված մեր մտահոգությունները լիովին պետք է վերացվեն»:
ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
Իրանում ՀՀ նախկին դեսպան