Վերքերն ապաքինելու ժամանակը
Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտի համերգասրահում օրերս կայացավ սրնգահար, խմբավար, Արցախի եւ Բեյրութի մշակութային կյանքում երեւելի դերակատարություն ստանձնած, ներկայումս՝ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միության Լիբանանի կենտրոնական վարչության ատենապետ Զաքար Քեշիշյանի մենահամերգը: Զաքար Քեշիշյանն Այնճարի ծնունդ է, հասակ է առել Լիբանանում, շվիահար է ու խմբավար, դեռ 80-ականների վերջին վերականգնել ու ղեկավարել է Այնճարի «Կաքավիկ» մանկապատանեկան երգչախումբը, 1992-ին հիմնել լիբանանահայ Ազգ. վարժարանների «Ծիածան» երգչախումբը, 97-ից ի վեր գեղարվեստական ղեկավարն է Լիբանանի Համազգայինի «Կարկաչ» եւ 2006-ից՝ Կաթողիկոսարանի «Շնորհալի» երգչախմբերի: Իբրեւ շվիահար հանդես է եկել «Գորանի», «Կոմիտաս», «Նոր երգ» երաժշտախմբերի կազմում, դասախոսել Լիբանանի պետական երաժշտանոցում, «Բ. Կանաչյան» երաժշտական քոլեջում, լիբանանյան Հայկազյան համալսարանում: Պարգեւատրվել է «Վաչագան Բարեպաշտ» նախագահական շքանշանով, արժանացել «Եղիշե» համահայկական մշակութային մրցանակին, 2004-ից Արցախի պատվո քաղաքացին է:
«Այսօր ուզեցի հարազատ մարդկանց հավաքել Կոմիտասի տան մեջ»,- 2024-ի օգոստոսյան համերգի ներկաներին դիմելով՝ նա իր խոսքում առաջնահերթ հիշեց «բոլոր նրանց, որոնք անցյալ ավելի քան երեսնամյակին գերագույն զոհողությամբ» հավերժացան հանուն հայրենիքի: Նադեժդա Հակոբյանի դաշնամուրային նվագակցությամբ Զաքար Քեշիշյանը շվիով եւ դուդուկով կատարեց հայ ժողովրդական եղանակների մշակումներ եւ շվիի համար փոխադրումներ, ինչպես նաեւ՝ հայ կոմպոզիտորների՝ Գրիգոր Եղիազարյանի, Առնո Բաբաջանյանի, Խաչատուր Ավետիսյանի, Գեւորգ Մանասյանի, Ռոբերտ Պետրոսյանի եւ այլոց ստեղծագործությունները: Տպավորիչ էի «Լեռնականների պար»-ի, Մ. Մավիսակալյանի մշակմամբ Սայաթ-Նովայի, Գեւորգ Մանասյանի «Էրզրումի շորոր»-ի եւ «Տոնական նախերգանք»-ի, Խ. Ավետիսյանի «Տաղ հայտնության» կատարումները: Հատկապես կառանձնացնեի Ռ. Պետրասյանի՝ շվիի եւ դաշնամուրի համար գրված կոնցերտը, որ կոմպոզիտորը հեղինակել է 1990-ականների սկզբին՝ հատուկ Զաքար Քեշիշյանի առաջարկով՝ բեյրութահայ շվիահարի կոնսերվատորիական ավարտական քննությանը կատարելու համար: «Ինծի վիճակուեցաւ քննութիւն-համերգէս առաջ Քոնչերթօն կատարել Հայաստանի Երաժշտահաններու եւ Երաժշտագէտներու Միութեան կազմակերպած՝ նոր ստեղծագործութիւններ ներկայացնելու կալա-համերգին, ուր ամբողջ դահլիճը լեցուած էր բացառապէս վաւերական ու արհեստավարժ երաժշտական դէմքերով, որոնց առջեւ պէտք էր նուագէի… Եւ նուագեցի երիտասարդական աւիւնով ու ոգեւորութեամբ…»,- հանդիսականին իր հուշերը պատմեց Զաքար Քեշիշյանը: Պատահակա՞ն էր, թե՞ ոչ, բայց այս գործը դարձյալ հնչեց 2024-ի օգոստոսի 28-ին՝ կոմպոզիտորի ծննդյան օրը, մարդու, որ չորս տասնյակից ավելի մանկական երգեր է գրել Բեյրութի «Կարկաչ» եւ Շուշիի «Վարանդա» երգչախմբերի համար:
Վարանդ անունը լոկ հայոց գավառներից մեկի անվանումն էր այնքան ժամանակ, քանի դեռ մի խանդավառ երիտասարդ չէր եկել Արցախ աշխարհ ու պատերազմի հետեւանքների ծանրության տակ դեռեւս կքած Շուշիում չէր հիմնել «Վարանդա» երգչախումբը: Կոմիտասի անվ. երաժշտանոցի ուսանողն այնտեղ էր ոչ միայն ծանոթանալու Արցախ աշխարհին բաժին հասած աշխարհագրական գեղատեսիլ միջավայրը, որ լեռնաշղթաներով շրջապատված, բերդի տեսք ուներ: Եկավ այն ժամանակ, երբ հերթական անգամ, Լեոյի խոսքերով, «նվաճող ազգերի ահավոր հորձանքներ» գալիս, ընդհարվում էին Ղարաբաղի լեռնաստանին, փշրվում ու հետ դառնում:
1992-ն էր. լիբանանահայ երաժիշտ Զաքար Քեշիշյանը ստեղծեց պատերազմից ավերակված, բայց կյանքով շնչող Շուշիում «Վարանդա» մանկապատանեկան ու երիտասարդական երգչախումբը, որ գործում էր Արամ Մանուկյանի անվան վարժարանում: Հետագայում նրան տրվեց պետական կարգավիճակ, իսկ երգչախումբն իր ստեղծագործական կյանքը շարունակեց երեք՝ մանկական, պատանեկան եւ երիտասարդական կազմերով: Արցախը, Շուշին ու ազատության թարմ շնչի հետ ծնունդ առած «Վարանդան» Զաքարի համար դարձան սեր՝ ողջ կյանքի համար: Երգչախմբի հիմնադրմամբ նաեւ սկիզբ դրվեց կրթական ու մշակութային վաղեմի ավանդույթներ ունեցող քաղաքի հոգեւոր վերածննդին: Երաժիշտը հաջորդ բոլոր երեսուն տարիներին եղավ հավատարիմ եւ հետեւողական իր ծառայության մեջ, սերունդներ աճեցրեց, ծանրակշիռ ներդրում ունեցավ Արցախի մշակութային կյանքն աշխուժացնելու՝ իր նպատակն իրագործելու գործում: Իր խոսքերով, ներշնչվել էր քաղաքի մթնոլորտով, համակվել նրա էներգիայով եւ անվերջ վերադարձի մեջ էր, քանի որ չէր կարողանում պոկվել տեղի բնությունից, մարդկանցից, մտավորականությունից: «Հպարտ եմ, որ մեկ մասնիկն եմ դարձել այս երկրի,- հարցազրույցներից մեկում ասել էր Զաքար Քեշիշյանը,- որ Շուշիի գունապատկերի մեջ իմ ներկն ունեմ»:
Իրոք, երաժշտի բերած երաժշտական «գուներանգները» բազմաբղետ էին. նրա ղեկավարությամբ կատարվեցին 300-ից ավելի բազմաժանր ստեղծագործություններ (դասական, ժամանակակից, նաեւ օտարալեզու գործեր), որոնցից շուրջ 150-ը՝ նոր գրված: «Վարանդայի» տված համերգները հաշվվում էին հարյուրներով. նրան լսել են Արցախի եւ Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, զորամասերում, կրթօջախներում, նաեւ հյուրախաղերով երգչական կազմը եղել է Լիբանանում: Երգչախումբը հատուկ երգացանկով հանդես է եկել Մոցարտի, Շուբերտի հոբելյանների առթիվ, թողարկել խտասալիկ, «Վարանդայի» անցած ստեղծագործական ուղու մասին նկարահանվել են վավերագրական ֆիլմեր:
«Դժվարին ժամանակներում հիմնադրված «Վարանդան» նպատակ ուներ երգի միջոցով ժողովրդի մեջ նոր կյանք, ժպիտ եւ ոգեւորություն առաջացնելու,- սա մեջբերում է Զ. Քեշիշյանի խոսքից, որ ասել է «Վարանդա»-յի եւ Լիբանանի «Այգ» երիտասարդական երգչախմբերի՝ 2016 թ. օգոստոսի 6-ին՝ ապրիլյան քառօրյա պատերազմից ընդամենը մի քանի ամիս անց Երեւանում կայացած միացյալ համերգից առաջ:- Եվս մի առիթ. իսկ հիմա պետք է արցունք չորացնել»:
Զաքար Քեշիշյանն անկոտրում է: Այժմ Հայաստանում է՝ արցախցի մանկանց ձայներով դարձյալ «արցունք չորացնելու» եւ վերքերն ապաքինելու համար: Նրա կոչով եւ ջանքերով կարճ ընթացքում միախմբվել են Արցախից տեղահանված իր սաները եւ 80 հոգանոց կազմով պատրաստվում են «Երգող Արցախ» երգչախմբային համերգին, որը կկայանա սեպտեմբերի 13-ին, Կոմիտասի անվ. կամերային երաժշտության տանը:
ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ