ԵՐԵՎԱՆ – Արին Կարապետը (ծնված 1988-ին, Ստոկհոլմի շրջանի Սփոնգա բնակավայրում) շվեդ քաղաքական գործիչ է (Չափավորական կուսակցության անդամ), Շվեդիայի խորհրդարանի մշտական անդամ է 2018 թվականից: Ներկայանում է որպես շվեդահայ, որը մեծացել է Ռինքեբիում ու Հեսելբիում եւ պայքարել է հանուն 1915-1925 թթ. հայերի եւ ասորիների ցեղասպանության ճանաչման: Նախկինում եղել է Ստոկհոլմի շրջանի խորհրդի անդամ: 2021 թվականին պարգեւատրվել է Հայաստանի խորհրդարանի Պատվո մեդալով:
Արինի հետ իմ զրույցը տեղի ունեցավ հուլիսին, Հայաստան կատարած նրա այցելության ընթացքում, երեւանյան բարկ արեւի ներքո…
–Արի՛ն, ինչպե՞ս ներգրավվեցիր Շվեդիայի քաղաքական կյանքում:
-Եթե դուք ապրում եք մի հասարակության մեջ, որը ցանկանում եք փոխել, պետք է ներգրավվեք նրա քաղաքականության մեջ: Պարզապես հիասթափված նստելը ճիշտ ճանապարհ չէ: Ես մի ընտանիքից եմ, որտեղ շատ հաճախ քննարկումներ էին լինում հասարակության, աշխարհի, հակամարտությունների եւ այլնի մասին: Ես մեծացել եմ այդ միջավայրում եւ միշտ շահագրգռված եմ եղել՝ ջանքեր գործադրել հանուն հասարակության բոլոր անդամների: Երբեք չեմ վազել գեղեցիկ մեքենայի հետեւից՝ գիտակցելով, որ այն ձեռք բերելը չի փոխելու իմ կյանքը: 15-16 տարեկանում սկսեցի գիտակցել, թե ինչ է կատարվում մեր հասարակության մեջ, ինչն է լավ, ինչը՝ վատ: Մի անգամ մայրս ասաց. «Մի՛ արի տուն ու դժգոհիր. եթե ցանկանում ես որոշակի փոփոխություններ, մենք փոփոխությունների մի մասն ենք»: Շվեդիայում յուրաքանչյուր քաղաքական կուսակցություն ունի իր երիտասարդական մասնաճյուղը, ուստի ես սկսեցի կարդալ տարբեր գաղափարախոսությունների մասին եւ անդամագրվեցի Լիբերալ-պահպանողական կուսակցության երիտասարդական բաժանմունքին՝ համախոհ լինելով այդ գաղափարախոսությանը: Այսպիսով, 12 տարի ապահովագրական ոլորտում սովորելուց եւ աշխատելուց հետո մարդիկ սկսեցին ինձ հրավիրել կուսակցություն՝ հորդորելով մուտք գործել Շվեդիայի Ազգային ժողով: Կուսակցության մեր ներքին ընտրություններում վստահություն ձեռք բերեցի եւ հայտնվեցի ցուցակում: Ընտրվել եմ 2018-ին եւ վերընտրվել 2022-ին՝ առաջին տարիներին լինելով ընդդիմադիր, իսկ հիմա՝ խորհրդարանում: Այսպիսով, երկար ճանապարհ անցա:
–Դու ներկայացնում ես Շվեդիայի Չափավորական կուսակցությունը: Կարո՞ղ ես ընդհանուր պատկերացում տալ դրա մասին:
-Իմ կարծիքով՝ լիբերալ պահպանողական լինելը նման է երկու ոտքի վրա կանգնելուն: Պահպանողական լինելով՝ պահում ես այն, ինչը գործում է հասարակության մեջ եւ զարգացնում այն: Նույնը չէ, երբ լիբերալ ես: Յուրաքանչյուր հասարակություն բարեփոխումների կարիք ունի: Դու չես կարող դեմ լինել փոփոխություններին, կարող ես պարզապես վերահսկել եւ մաս կազմել դրանց: Միայն դիմադրելով՝ ոչ մի քայլ առաջ չես գնա: Իմ կարծիքով՝ սա շատ հայկական է: Միշտ ասում եմ, որ հայ լինել՝ նշանակում է դիմացկուն լինել: Բայց եթե նայենք մեր պատմությանը, մենք միշտ մաս ենք կազմել փոփոխությունների: Ես, լինելով պահպանողական, պետք է հոգամ ընտանիքիս, հարեւաններիս համար, ունենամ պատշաճ կրթական համակարգ. ես չեմ ուզում երեխա մեծացնել որպես աղքատ մեկը: Իմ պատասխանատվությունն է՝ կարողանալ իմ հարկային գումարներով կամ այլ միջոցներով նպաստել, որ իմ փոքրիկ տղան կամ աղջիկը լավ կրթություն ունենա, ինչը կհեշտացնի եւ կհարստացնի իմ կյանքը: Լիբերալ լինել՝ նշանակում է կատարել լիբերալ բարեփոխումներ, ազատության բարեփոխումներ, ինչպիսիք են ցածր հարկերը, ավելի շատ ձեռներեցությունը, տնտեսական շրջադարձերի ձեւավորումը, ինչը շվեդական մոդել է, բավական տարբեր եվրոպական կամ ամերիկյան մոդելներից:
–Դժվարություններ կա՞ն ոչ շվեդների համար շվեդական քաղաքականության մեջ ներգրավվելու համար, նույնիսկ եթե նրանք ծնվել են Շվեդիայում:
-Չէի ասի, թե խոչընդոտներ կան: Եթե երկու անգամ ընտրվել ես, ուրեմն, շատ աշխատելու եւ հանրության մեջ ներգրավված լինելու դեպքում կհասնես ինչ-որ դիրքի: Շատ շվեդներ փորձում են ընտրվել խորհրդարանում, բայց չի հաջողվում: Մեր խորհրդարանում ես միակ օտար ծագում ունեցողը չեմ: Կան նաեւ քուրդ, արաբախոս, լատինամերիկացի եւ աֆրիկացի պատգամավորներ: Միայն 12 հոգի իրանական ծագում ունեն, նույնիսկ ինձ են այդպիսին համարում, քանի որ ծնողներս Իրանից են: Նաեւ իրանական ծագումով երկու նախարար ունենք: Իհարկե, դժվար կլինի, երբ 25 տարեկանում ես նոր երկիր գալիս, չգիտես լեզուն, բայց եթե ծնվել ես Շվեդիայում կամ վաղ տարիքում ես եկել այստեղ, Շվեդիան քեզ տալիս է բոլոր հնարավորությունները: Համալսարանական կրթությունս պետությունն է վճարել (ասում են, որ այն անվճար է, բայց իրականում այն վճարում են քաղաքացիների հարկերի հաշվին), ապահովագրություն եմ ունեցել եւ այլն, այնպես որ Շվեդիան ինձ շատ բան է տվել:
Ես մասամբ քաղաքագիտություն եմ ուսանել, չեմ ավարտել, քանի որ ինձ համար շատ ձանձրալի էր: Գիտեի, որ չեմ կարող լավ բյուրոկրատ լինել. պետք է օրական տաս անգամ կարդալ, գրել եւ երբեք սեփական կարծիքը չունենալ: Այսպիսով, ես ապահովագրական բրոքերի մասնագիտություն ստացա Ստոկհոլմի համալսարանում՝ պահպանելով իմ քաղաքական ներգրավվածությունը: Շվեդիայի հրաշալի կողմերից մեկն էլ ներկայացուցչական ժողովրդավարության մեջ է: Պատգամավոր դառնալու համար պարտադիր չէ լինել իրավաբան կամ քաղաքագետ: Դու կարող ես ունենալ քո բիզնեսը, լինել բժիշկ կամ բուժքույր: Մենք նույնիսկ ունենք մի պատգամավոր, որը նախկինում տաքսու վարորդ է եղել, եւ նա բավականին հաջողակ է՝ ընտրված լինելով երեք անգամ:
–Շվեդիայի հայերը հանձին քեզ տեսնո՞ւմ են իրենց ներկայացուցչին:
-Այդ հարցը պետք է նրանց տալ: Ես պետք է շատ խոնարհ լինեմ: Նախ, մենք ունենք ութ տարբեր քաղաքական կուսակցություններ, ուստի ես նրանցից մեկի ձայնն եմ: Իհարկե, ես դառնում եմ շվեդահայ համայնքի ձայնը, երբ խոսքը վերաբերում է Հայաստանի խնդիրներին: Հայրս ձախակողմյան էր, ես լիբերալ պահպանողական եմ, ուստի հայրս իմ օգտին է քվեարկում, որովհետեւ ես նրա որդին եմ, բայց ես չեմ ակնկալում, որ հայերը պետք է ինձ իրենց ձայնը տան, քանի որ նույն ազգությունն ունենք: Նրանք պետք է իմ օգտին քվեարկեն, քանի որ իմ քաղաքականությունը ճիշտ է: Ընտրողների մեծամասնությունը շվեդներ կամ այլ ժողովուրդներ են. կան նաեւ շատ իրանցիներ, որոնք աջակցում են ինձ: Եվ ես միշտ հայ կլինեմ, նույնիսկ եթե ոչ մի հայ ինձ ձայն չտա:
–Ի՞նչ գործունեություն է ծավալում հայ-շվեդական պատգամավորական բարեկամության խումբը:
-Ես այդ խմբի նախագահն էի, հիմա փոխնախագահն եմ: Դա չի ազդում ինձ վրա կամ փոխում ինձ՝ լավ կամ վատ իմաստով: Մենք փորձում ենք ամրապնդել կապերը մեր երկու երկրների միջեւ, օրինակ, Շվեդիան կարող է իր գիտելիքներով կրթել հայկական դատարանը, բարեփոխել ոստիկանությունը, օգնել օրենսդրության հարցերում, երբ խոսքը վերաբերում է ընտանեկան բռնությանը: Հայաստանում, ցավոք, այս թեմայով շատ չեն խոսում: Եթե խնդիր կա, մենք պետք է բարձրացնենք այն եւ վստահություն ձեւավորենք դատական համակարգի եւ հասարակության միջեւ, որ կանայք (նաեւ՝ իրենց կանանցից ծեծվող տղամարդիկ) իմանան, որ կա մի տեղ, որտեղ կարող են գնալ եւ պաշտպանություն հայցել: Կարող են լինել նաեւ Հայաստանի բնապահպանական խնդիրները, սակայն այժմ ամենից հրատապը հումանիտար իրավիճակն է Արցախում, որտեղ տեղի են ունենում էթնիկ զտումներ: Կարո՞ղ է Շվեդիան խաղաղարարի դեր կատարել այս գործում: Անգամ եթե Հայաստանում կորցրել ենք վստահությունը դիվանագիտական գործիքների հանդեպ, չպետք է անտեսել դրանք: Հենց հիմա մենք հայտարարություն ենք գրում Շվեդիայի արտգործնախարարին եւ կառավարությանը Արցախի հումանիտար ճգնաժամի վերաբերյալ: Ժամանակակից աշխարհում մենք ականատես ենք լինում, թե ինչպես 120 հազար մարդ կարող է կորցնել իր կյանքը մարդկության աչքի առջեւ…
–Աշխարհի քարտեզի վրա Հայաստանը մի փոքր կաթիլ է, Արցախը՝ է՛լ ավելի փոքր մի կաթիլ, ուստի նա ոչ մի հետաքրքրություն չունի Արեւմուտքի համար, եւ այս, այսպես կոչված, քաղաքակիրթ աշխարհը թքած ունի դրա վրա: Թեեւ կարճ ժամանակ առաջ նույն աշխարհն իսկապես հոգ էր տանում եւս մեկ փոքր կաթիլների՝ Կոսովոյի եւ Էրիտրեայի համար: Այնպես որ՝ եւս մեկ անգամ՝ կեցցե՛ն երկակի ստանդարտները…
-Հենց ամենասկզբից, արդեն յոթ ամսից ավելի է՝ ահազանգում եմ Արցախի շրջափակման մասին, այն մասին, որ ադրբեջանցիները չեն պատրաստվում բացել սահմանները: Արեւմուտքում չեն գիտակցում, թե ինչ է կատարվում: Տասնամյակներ շարունակ նրանք մտածում էին, թե Բեռլինի պատի անկումից հետո Եվրոպայում այլեւս պատերազմներ չեն լինի: Այդ իսկ պատճառով ողջ Եվրոպան ցնցվեց Ուկրաինայի վրա Ռուսաստանի հարձակումից հետո: Ինչ վերաբերում է Արցախին, ապա ես չգիտեմ, թե Հայաստանի իշխանությունն այս պահին ի՛նչ բանակցություններ է վարում գործընկերների հետ, ի՛նչ է ասվում, ի՛նչ չի ասվում, բայց քաղաքականության մեջ երբեմն ամեն ինչ շատ ցինիկ է լինում: Շատերի համար շատ դժվար է հասկանալ իրավիճակը: Յուրաքանչյուր քաղաքական գործիչ վատ մտադրություններ չունի. մենք գտնվում ենք մի ռեժիմի մեջ, որը շատ զգայուն է: Անկեղծ ասած, Հայաստանն այս տարածաշրջանում միակ ժողովրդավարական երկիրն է (ցավոք սրտի, Վրաստանը սխալ ուղղությամբ է գնում), ուստի մենք պետք է փորձենք գոյատեւելու ճանապարհ գտնել: Մենք միշտ գոյատեւել ենք, բայց պատմությունը նորից կրկնվում է, եւ ես պատկերացում չունեմ, թե այժմ ինչ է կատարվում փակ սենյակներում: Ադրբեջանի բռնապետությունը փորձում է աշխարհի մնացած մասին հավաստիացնել, թե իբր ունի բազմամշակութային էթնիկ հասարակություն, սակայն արցախցի տարեցների, կանանց, երեխաների, բոլոր քաղաքացիական անձանց հանդեպ նրանց գործողությունները հակառակն են ցույց տալիս: Մենք՝ հայերս, ցավոք սրտի, չենք մտածել նման սցենարի մասին: Սա շատ ծայրահեղ վիճակ է, բայց ես շատ վստահ եմ, որ մենք այս կամ այն կերպ կգոյատեւենք, չգիտեմ ինչ գնով, բայց վստահ եմ, որ կդիմանանք: Պետք է դադարենք կարծել, թե ամեն ինչ գիտենք: Մենք երբեք չենք լսում միմյանց: Մենք շատ փոքր երկիր ենք, եւ պետք է դադարենք էգոիստ լինել: Ինձ դուր է գալիս Հայաստանի նոր սերունդը, երիտասարդությունը, հատկապես երիտասարդ աղջիկները, որոնք ավելի ինքնավստահ են, քան իրենց մայրերը: Եթե մայրս, որը շատ ուժեղ կին է՝ բազմաթիվ երազանքներով, մեծանար այնպիսի միջավայրում, որտեղ «ոչ»-ը «այո» էր, նա այլ տեղ կհասներ: Ես դեռ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչու բանակի յուրաքանչյուր գեներալ պետք է տղամարդ լինի: Օրինակ, Շվեդիայի բանակի 23 տոկոսը կանայք են: Եթե վերադառնանք մեր պատմությանը, ապա կտեսնենք, որ մենք միշտ ունեցել ենք կին մարտիկներ: Մի խնդիր ունեցանք անցյալ պատերազմի ժամանակ. կանանց մեծամասնությունը չգիտեր մեքենա վարել: Կարծում եք, որ կհաղթեք պատերազմում, բայց ի՞նչ կլինի, եթե նահանջելու կարիք լինի: Ինչպե՞ս կհեռանան կանայք, եթե չեն կարողանում մեքենա վարել: Կարծում եմ՝ այս երկրում յուրաքանչյուր կին պետք է մեքենա վարել իմանա, դա անվտանգության խնդիր է:
Մենք ընդամենը երեք միլիոն ենք: Միշտ խոսում են Սփյուռքի մասին, որի մաս եմ կազմում նաեւ ես, բայց մենք հեռու ենք: Երբ ինչ-որ վճռական բան է կատարվում, հույսը պետք է դնել տեղում գտնվողների, ոչ թե Լոս Անջելեսում, Բուենոս Այրեսում կամ Ավստրալիայում գտնվողների վրա:
–Դե իհա՛րկե… Արի՛ն, եւ վերջում, խնդրեմ, մի փոքր պատմի՛ր ընտանիքիդ մասին:
-Կարապետ ազգանունս հայրական պապիկս է ընտրել: Նրա եւ տատիկիս ընտանիքները եղել են Ցեղասպանությունից փրկվածներ Արեւմտյան Հայաստանից: Բայց տատիկս ու պապիկս այդ մասին գրեթե ոչինչ չեն պատմել հորս: Մայրական կողմս ապրել է Ուրմիա լճի մոտ, Ղարադաղի, Նախիջեւանի, Սալմաստի, Խոյի գավառներում: Մայրս խոսում է հայերեն, ասորերեն, պարսկերեն, ադրբեջաներեն: Նրա շնորհիվ է, որ ես սահուն խոսում եմ հայերեն: Նա կանոն սահմանեց՝ ինձ ճաշ չի տա, եթե դասերս չսովորեմ կամ տանը հայերեն չխոսեմ: Դրա համար ես շատ ուրախ եմ, քանի որ ինձ համար Հայաստան վերադառնալը խնդիր չէ, կարիք չեմ ունենում որեւէ մեկին օգնության դիմելու. միայն եթե հարկ է լինում կարդալ ֆիզիկական թղթի վրա գրվածը: Հայաստանի լավ կողմերից մեկն էլ այն է, որ բոլորը պատրաստ են օգնելու: Ցավոք, հայերեն գրել-կարդալ չգիտեմ, ու երբ այստեղ ասում եմ, որ հայերեն չեմ կարողանում կարդալ, բոլորը պատրաստակամորեն կարդում են ինձ համար: Բայց մի օր անպայման սովորելու եմ հայերեն կարդալ, հաստա՛տ… Այն օրը, երբ կունենամ իմ սեփական ընտանիքը եւ երբ երեխաներս կսկսեն հայերեն գրել-կարդալ, նույնպես իմ պարտքն է լինելու սովորել նրանց հետ:
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
