Զաքար Քեշիշյանի «Ապրիլ կրկին» ստեղծագործությունը որոշ երգարաններում տեղադրված է՝ առանց հեղինակի անունը նշելու: Բայց դա չի խանգարում այն ճանաչելու եւ սիրելու: «Ապրիլ կրկին»-ը այն տասնվեց երգերից մեկն էր, որ ընդգրված էր բեյրութաբնակ, Շուշիի պատվավոր քաղաքացի շվիահարի եւ խմբավարի իրականացրած երեւանյան համերգի ծրագրում: Նա հերթական անգամ Հայաստանում էր Շուշիի «Վարանդա» երգչախմբի բեկորներին գտնելու, դարձյալ միավորելու եւ հանուն կյանքի ու վերընձյուղման հանդես գալու համար:
Երգչախմբի մանուկ սաները համերգը պատրաստեցին ընդամենը 19 փորձի ընթացքում: Երգացանկը կազմելիս՝ խմբավարը նկատի էր ունեցել կատակը, խաղն ու զվարթությունը, ինչպես նաեւ, ոնց ինքն է ասում, «ոչ ամբոխավարական» հայրենասիրական խմբերգեր՝ մտածելով, որ այս փուլում սա է մեզ անհրաժեշտ: Երգչախմբի փորձերն ուղեկցվում էին թատերական եւ համերգային ծրագրերի դիտումով, ականավոր երաժիշտների տուն-թանգարաններ այցերով, որտեղ եւ կատարվում էին հերթական փորձերը:
Համերգի երգացանկում ներառված էին հայ հեղինակների՝ մանկանց համար գրված գործեր. գերակշռողը հայկականն ու հայկականությունն էր: Համերգը սկսվեց Կոմիտասի «Հայր մեր»-ի կատարմամբ: Ապա հնչեցին Գեղունի Չթչյանի, Տիգրան Մանսուրանի, Երվանդ Երկանյանի, Ժիրայր Շահրիմանյանի, Արմենուհի Կարապետյանի, Ստեփան Բաբաթորոսյանի, Խաչատուր Մարտիրոսյանի, Սերգեյ Մարկոսյանի, Էդվարդ Ղազարյանցի, Կոնստանտին Պետրոսյանի ստեղծագործությունները: Բանաստեղծ Խաչիկ Մանուկյանի խոսքերով կոմպոզիտոր Ժ. Շահրիմանյանի «Արցախ» խմբերգի պրեմիերան կայացել էր դեռ անցյալ տարի, շրջափակված Արցախում, երբ Զ. Քեշիշյանի ղեկավարությամբ Ստեփանակերտում կայացավ «Վարանդայի» համերգը: Իսկ Յուրի Սահակյանի խոսքերով՝ Տիգրան Մանսուրյանի «Երկիր իմ Հայաստան» ստեղծագործությունը գրվել էր հատուկ այս համերգի համար: Այսպիսով, պահվեց նաեւ ամեն տարի նոր երգերով ներկայանալու ավանդույթը:
Հայոց կենսահաստատման եւ վերընձյուղման մասին էր Զաքար Քեշիշյանի «Ապրիլ կրկին» խմբերգը: Կատարվեցին նաեւ մանկական երգ-կատակներ, արցախյան բառուբանից քաղված խաղիկներ: «Վարանդայի» բեմելույթը եզրափակվեց Արցախի հիմներգով:
Զաքար Քեշիշյանի այս տարվա առաքելությունն իրականացվեց Արեւելյան Ամերիկայի Կիլիկյան թեմի առաջնորդարանի հովանավորությամբ: Երբ երաժիշտը կարճ այցով Նյու Յորքում էր եւ «Երգող Արցախ» ծրագիրը դեռեւս գաղափար էր, նոր էր սկսել հետաքրքրվել, թե ցեղասպանության սպառնալիքով Արցախից տեղահանված իր սաներից ո՛վ որտե՛ղ է: Տ. Անուշավան Սրբազանը, նախազգալով ծրագրի հաջողությունը, առաջարկեց իր հովանավորությունը: Այսպիսով, կորսված տարազները փոխարինվեցին նորերով, հարթվեցին ծախսատար ծրագրի բոլոր կազմակերպչական խոչընդոտները, գտնվեցին պարոն Զաքարի արցախյան առաքելությանը հավատացող եւ դրան աջակից այլ անձինք եւս:
Համերգին նախորդած օրերին, փորձերից դարձին, Զաքարն այսպիսի գրառում էր արել.
«Անտանելի էր ամեն փորձի զգալ, որ ինչքան էլ սիրով տրամադրված ու սիրելի, սակայն քո սովորական փորձասենյակում չես: Անտանելի է ամեն փորձի հիշել, որ Շուշիի սիրելի ու արդիական փորձասենյակը թիրախ է դարձել թշնամու ռմբակոծության, ցրիվ է եկել քո այնքան փայփայած ու տարիներով կուտակած արխիվը, ամբողջ համալիրը՝ արդիական համերգասրահով, Շուշիի ստեղծագործական խմբերի փորձասենյակներով…
Եվ ամեն փորձի ընթացքին անդրադառնալ, որ սիրասուն սաներդ իրենց ծնողների ու հարազատների հետ այժմ ցրված են Հայաստանի ամբողջ տարածքում եւ իրենց հայրենիքի մեջ իսկ տարագիր՝ ապրուստի ու կենցաղի լուրջ խնդիրներ ունեն, եւ դեռ ավելին…
Շուշիի անկումից հետո Ստեփանակերտում երկու հաջորդական տարիներ «Երգող Արցախ» ծրագիրը բեմ բարձրացավ 120 երգող սաներով: Հոշոտված Շուշիին նայելով՝ բայց դեռ Արցախի հողում: Այս տարի Երեւան, Աբովյան ու Մասիս քաղաքներից հնարավոր եղավ հավաքագրել այդ թվի ուղիղ կեսը: Մեծ ցավ ապրեցի Գյումրի, Գորիս կամ արտերկրի այլեւայլ քաղաքներում ապաստանած այն սաներիս համար, որոնց չկարողացա ընդգրկել այս համերգում …
Էսքանից հետո, պիտի ասեք, «հալա երգո՞ւմ եք»:
Այո՛, երգո՛ւմ ենք: Երգում ենք. եւ երգով միասին ենք:
Երգում ենք. եւ երգելուց լցվում հայի խենթ հույսով ու հավատով, ամրապնդում ապրելու մեր իրավունքն ու գիտելիքը, ապրեցնում բացականերին՝ երգելով նաեւ նրա՛նց փոխարեն:
Երգում ենք՝ լցվելու հնով եւ ավանդելու այն նորերին:
Երգում ենք, որ մեր երգի տատանումները հասնեն Արցախի հողին, եւ նա զգա, որ ուր էլ լինենք, մեր սրտերը տրոփում են իր շնչառության կշռույթով»:
Զաքար Քեշիշյանը մի ընծայում էլ ուներ. այս համերգը նա նվիրեց իր տիկնոջը՝ մի ամբողջ քսանամյակ արցախյան առաքելությունն իր հետ կիսած՝ դաշնակար եւ բանաստեղծ Կամիլա Երկանյան-Քեշիշյանին՝ Շուշիի սուրբ Ղազանչեցոցում իրենց պսակադրության 20-ամյակի առթիվ:
ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ