Սումգայիթ՝ դաժան սպանդ…

Անցել է 37 տարի…

Սումգայիթի հայ բնակչության ցեղասպանությունը կանխավ ծրագրված էր… Գազանությունները մի խումբ խուլիգանների տարերային արարք չէր, ինչպես փորձում էին այն ներկայացնել խորհրդային իշխանություններն ու դատական մարմինները: Ասվածի վկայությունն են հետեւյալ անհերքելի փաստերը.

Ջարդերի համար նախատեսված սառը զենքերը պատրաստվել էին քաղաքի արդյունաբերական ձեռնարկություններում: 

Սումգայիթ քաղաքում ապրող հայերի ֆիզիկական բնաջնջման նպատակով, կազմվել են նրանց ցուցակները:

Հանրահավաքներում ելույթ են ունեցել ամբոխին  քաջալերող հատուկ պատրաստված սադրիչներ: Տեղական ոստիկանությունը աջակցել է ջարդարարներին: Անջատվել են հայերին պատկանող բնակարանների հեռախոսները, եւ այն թաղամասերի լոսավորող լապտերները, որտեղ ընթանում էին ջարդերը: Հստակ համակարգվել են ավազակախմբերի գործողությունները, ջարդարարներին բաժանվել են երկաթե ձողեր, կտրված խողովակներ, գետաքարեր, բենզինով լցված շշեր եւ ալկոհոլային խմիչքներ…

Զինյալ խմբերի կողմից փակվել են  քաղաքի մատույցները:  Բուժաշխատողների կողմից տուժածներին օգնություն չի ցուցաբերվել : Վերացվել են հանցագործությունների հետքերը (ջարդված խանութներ, բնակարաններ եւ այլ տարածքներ հապճեպ նորոգվել են) եւ արդարադատությունից թաքցվել են ցեղասպանության կազմակերպիչներն ու վայրագ գործողություններն իրագործողները:

Սումգայիթյան սպանդի օրերին, մոսկվացի մի խումբ ռուս գիտնականներ Գորբաչովին ուղղված իրենց բաց նամակում գրել էին.«Ստալինյան գազանություններից հետո, մեր երկրում  չի եղել մի այնպիսի բան, որն  այսչափ հետ շպրտեր մեզ քաղաքակրթությունից դեպի վայրենություն»:
Այո, Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության սահմանադրական պահանջներին ազերիները հակադրեցին բիրտ ուժի եւ բռնության քաղաքականությունը:

Ռուս ականավոր գիտնական, հայ ժողովրդի մեծ բարեկամ Անդրեյ Սախարովը ցավով ու ցասումով գրել է. «… Ոչ մի խոսք ժողովուրդների բարեկամության մասին, եթե մինչեւ սումգայիթյան դեպքերը որեւէ մեկի մոտ կասկած կար, ապա այդ ողբերգությունից հետո ոչ ոք բարոյական իրավունք չունի պարտադրելու, որ Լեռնային Ղարաբաղը մնա Ադրբեջանի կազմում»: (1988թ., Մոսկվա):

Պահոցային փաստաթղթերից ու հրապարակված նյութերից տեղեկանում ենք, որ 1988 թ. փետրվարի 27-29-ը Ադրբեջանի իշխանությունները կազմակերպեցին Սումգայիթում բնակվող 18 հազար հայերի ցեղասպանությունն ու տեղահանությունը, որ Սումգայիթում սպանվել է ոչ թե 26, այլ ավելի քան 400 հայ, տուժել եւ խեղվել են առնվազն 1000 հոգի, այդ թվում՝ երեխաներ, կանայք, տարեց մամիկներ ու պապիկներ:(*)

37 տարի շարունակ հայ ժողովուրդն իր արդարացի ձայնով պահանջում է, որ Սումգայիթի հայերի դեմ ցեղասպանության կազմակերպիչներն ստանան իրենց արժանի պատիժը, սակայն ոչ միայն չպատժվեցին, ավելին՝ չպատժված եղեռնը շարունակվեց մեզ պարտադրված Արցախի ազատագրական պայքարով, ապա՝ շրջափակումով ու բռնի տեղահանությամբ:

Այո՛, 37 տարի շարունակ ներքաշված ենք պատերազմի մեջ: Աշխարհագրական դիրքի եւ բնակչության թվաքանակի համեմատ, 1988 թվականի փետրվարի 20- ից սկիզբ առած Արցախի ազատագրական պայքարից   մինչեւ այսօր ոչ մի երկրի մասին այնքան չի խոսվել ու գրվել, որքան Արցախի հիմնախնդրի  մասին, որի հիմքում առկա է ՀԱՅ- ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ  ՀԱԿԱՄԱՐՏՈՒԹՈՒՆ բառն իր լիարժեք իմաստով:

Մենք մեր դարավոր պատմությանն ամրագրում ենք նոր արյունալի էջեր:

Հայոց ցեղասպանության, Արցախի հիմնախնդրի մասին հազարավոր գրքեր, գեղարվեստական կինոնկարներ ու փաստավավերագրական տեսանյութեր են տարածվել աշխարհով մեկ, սակայն, ցավոք, ոչ մի արդյունք:           

Ճիշտ է, աշխարհը խոսում է մեր մասին, սակայն, ինչպես որ բազմիցս համոզվեցինք, միայն խոսում է, եւ առանց խորանալու հավատում Ադրբեջանի կեղծ, շինծու պատմությանը:
Ավելին՝ գերության մեջ պահելով Արցախի ղեկավար անձանց, շինծու դատավարություններ սարքելով նրանց դեմ, Ալիեւը  համառորեն փորձում է աշխարհին համոզել, որ ագրեսորը մենք ենք:

Ցավ ի սիրտ, մենք լուռ հանդուժում ենք այս ամենը:

Հարց է ծագում, մինչեւ ե՞րբ:

ԱՆԺԵԼԱ ՍԱՀԱԿՅԱՆ

Փարիզ

*) 90-ականների սկզբում ՀՀ գլխավոր դատախազությունը հայտարարեց ու կազմակերպեց Սումգայիթյան եւ մյուս ջարդարարությունների, կալանավորված, կտտանքների ու խոշտանգված հայերի լուսանկարների եւ տեսանյութերի հավաքում, որին մասնակցեց նաեւ մեր թերթը՝ տրամադրելով ավելի քան 50 բացառիկ լուսանկարներ, Ադրբեջանի դեմ միջազգային դատական գործ հարուցելու նպատակով, որը այդպես էլ չհարուցվեց եւ չենք կարծում, որ առավել եւս հիմա՛ կհարուցվի, նկատի ունենալով 1,5 միլիոն մեր նահատակներին անգամ ուրացող իշխանության «խաղաղասիրական» խոնարհումները Բաքվին եւ Անկարային միաժամանակ:

Սակայն հույս ունենք, որ դատախազության նկուղներում դեռեւս կան այդ նյութերը, որոնց դասակարգված ցուցադրումը պիտի լիներ լավագույն պատասխանը ադրբեջանական իմիտացիոն արդարադատությանը, որն այս օրերին դատում է Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը, Հայաստանին, հայ ժողովրդին: