Սարգիս Շահինյան. «Եթե Արցախի վրա խաչ քաշենք, որեւէ հնարավորություն այլեւս չենք ունենա՝ նաեւ իբրեւ քաղաքական եւ ռազմավարական լծակ»

Անցյալ շաբաթ հայաստանյան ԶԼՄ-ները բավական մանրամասն լուսաբանեցին շվեյցարական խորհրդարանական պատվիրակության՝ հոկտեմբերի 14-16-ը Հայաստան այցը, ինչպես նաեւ հրապարակեցին հոկտեմբերի 14-ին Ժնեւի կանտոնի բանաձեւը, որ խոսուն վերնագիր ունի՝ «Հայաստանի գոյատեւման համար» : Բանաձեւով մասնավորապես կոչ է արվում Դաշնային ժողովին (Շվեյցարիայի դաշնային խորհրդարանին) «դատապարտել Ադրբեջանի ՝ ՀՀ-ի դեմ իրականացրած ագրեսիան,  ձեռնարկել միջոցներ, որպեսզի Ադրբեջանի գործողությունները չֆինանսավորվեն Շվեյցարիայում ադրբեջանական հումքի վաճառքից ստացվող եկամուտներից, ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի/Արցախի հայերի ինքնորոշման իրավունքը, անել հնարավորը հայ ռազմագերիների հայրենադարձման համար»։ Այցից հետո զրուցում ենք Շվեյցարիա-Հայաստան բարեկամական խմբի գլխավոր քարտուղար Սարգիս Շահինյանի հետ:

 -Պարոն Շահինյան, 4 օրյա այցով Հայաստանում էիք՝ Շվեյցարիայի Համադաշնության Ազգային խորհրդի պատգամավոր, Շվեյցարիա-Հայաստան պատգամավորական խմբի համանախագահ Շտեֆան Մյուլեր-Ալտերմատի, Ազգային Խորհրդի պատգամավոր Միշել Մատերի հետ: Նկատել ենք, որ եվրոպացի պատգամավորները ադրբեջանական հարձակման ենթարկված Հայաստան գնալու առաջնահերթություն չունեն: Սա այդ պատգամավորների թերեւս առաջին այցն է: Ինչպե՞ս կարողացաք համոզել նրանց այս պահին Հայաստան այցելել:

-Սեպտեմբերի 13-ի հարձակումից հետո միտք ծագեց անպայման այց կազմակերպել՝ թե՛ Հայաստանի ժողովրդին, թե՛ Զվիցերիո Դաշնության հրապարակային դաշտին հստակ քաղաքական պատգամ հղելու, թե Հայաստանը մինակ չէ: Եւ՝ Ադրբեջանը, որպես հարձակվող, հստակ պետք է դատապարտվեր՝ միջազգային իրավունքի իր գործած խախտումների, ներխուժման ատեն բանակի գործած վայրագ ոճիրների համար: Մյուս համանախագահները չկարողացան մաս կազմել մեր այցին, քանի որ կարճ ժամանակամիջոցում եղավ պատրաստությունը, սակայն այս երկուսը ամենամեծ ցանկությամբ համաձայնեցան գալ: Պետք եղած կազմակերպչական գործերը գիծի մեջ դրի, Զվիցերիո նորանշանակ դեսպանի հետ կապվեցա, որը շատ օգնեց՝ կազմակերպչական, թե քաղաքական տեսակետեն: ՀՀ-ում Շվեյցարիայի դեսպան Լուկաս Ռոզենկրացը առաջիններեն եղած էր, որ հարձակումեն 3 օր վերջը Ջերմուկ գացած էր: Եվ մեզի հետ հոկտեմբերի 16-ինը իր երկրորդ այցն էր Ջերմուկ: Ինչպես Զվիցերիա, դժբախտաբար մյուս երկրներում էլ աշխատանքի ոչ մեթոդ, ոչ ալ ճիգ կա՝ բարեկամական խմբերի ներկայությունը չէ ապահովված: Ֆրանսայի մեջ կա, բայց, այսպես ասենք՝ լար քաշողները չկան: Տեղում գործող նորմալ քարտուղարների՝ մարդկանց հավաքելու, համոզելու գործունեությունը, խնդրին ուղղված ճշգրիտ ձեւով աշխատիլը կարեւոր է: Օրինակի համար Ժնեւի բանաձեւը նույն գործունեության արդյունք հանդիսացավ: Քանի որ մարտահրավերի հեղինակը նույն բարեկամական խումբն էր: Եւ պետք եղած դուռերը ծեծելով, ճիշտ մարդկանց գտնելով, քիչ ժամանակվա ընթացքին կարողացանք հասնել նրան, ինչը եղավ: Չկարծեք, թե ցանկացանք միմիայն զվիցերական պատվիրակություն բերել: Ես նաեւ Ֆրանսայի, Գերմանիո, Իտալիո հետ կապվեցա, բայց պետք եղած արձագանքը չեղավ:

 -Ինչո՞ւ: Շվեյցարիան համեմատած ձեր նշած երկրներից ավելի փոքր երկիր լինելով, փոքրաթիվ համայնք ունենալով, հաջողում է արագ գործել: Ի դեպ, Ջերմուկ գնացել էր ոչ միայն Շվեյցարիայի դեսպանը, այլեւ՝ Երեւանում պաշտոնավարող տարբեր երկրների դեսպաններ, որոնց թվում՝ նաեւ Գերմանիայի նորանշանակ փոխդեսպանը, գրառում կատարել, բայց՝ դրանից հետո որեւէ բան չի փոխվել…Այս արագ արձագանքը բացառապես ձեր նախաձեռնությունն է, ճի՞շտ եմ:

-Մի փոքր չափազանցություն է: Բարեկամական խումբը 2004-ի հունիսին հիմնվեց: Բավական երկար փորձ ունի, սա խմբի 6-րդ ճամփորդությունն է: Բայց  երեւակվում է նպատակասլացության եւ ճիշտ մարդկանց, իրենց գործունեությունը մատուցանելու պակասությունը:

 -Այստեղ նկատելի չէ՞ Հայաստանի իշխանությունների, Սփյուռքի հանձնակատարի պասիվությունը, որոնք, ենթադրում եմ, հայ համայնքի հետ պետք եղած աշխատանքը չեն կատարում: Ընդհանրապես բարձիթողի վիճակ է այն առումով, որ մեծաթիվ սփյուռքը՝ գերմանահայությունը, ֆրանսահայությունը չգիտի ինչ անի: Բոլորն էլ մտահոգ են Հայաստանի, Արցախի ճակատագրով, բայց մեկ- երկու տեղ ցույց անելով, կարծես բան չի փոխվում: Չենք կարող ասել,նաեւ, թե տեղի մամուլը չի գրում:

-Թե աս է ճիշտ, թե՝ ընդհանրապես քաղաքական տեսլականի պակասությունն է: Եւ նաեւ դեսպանատների պետք եղած քայլերը չառնելը, դեսպանատների ճիշտ ակնոցը չհագվիլը, որպեսզի իդենտիֆիկացվին ճիշտ անձինք, որոնք կարող են կարճ ժամանակվա մեջ արդյունավետ եւ համոզիչ ձեւով մարդկանց հրապուրել: Երեւակայացեք՝ անձամբ հրավիրեցի մի գերմանացի պատգամավորի, որի հետ պատահական ծանոթացել եմ 1,5 ամիս առաջ, կապ ունեմ: Գրեցի իրեն, պարզ է, որ մեկ օրեն մյուսը չեք կրնար մարդկանց հայերուս ընկերներ սարքել: Պիտի կարողանալ յուրաքանչյուր անձի բուն հետաքրքրական երակը գտնել: Իր լեզվով խոսիլ: Եւ ֆինանսական միջոցներ են պետք:

 Ճիշտ երակի, վերքին վրա պիտի դնեք ձեր մատը, որ հետաքրքրեք իրենց: Օրինակի համար՝ էներգետիկ խնդիրը, բռնատիրության շանտաժի տակ ըլլալը, կամ՝ Ադրբեջանը միտքի ազատության տեսակետեն ոչինչ է, իսկ Հայաստանը, ինչ որ ալ դժվարությունների տակ, բայց բարձր է նույնիսկ Ռուսիայից: Նաեւ արեւմտյան գործիչներին հիշեցնելով, որ միմիայն ժողովրդավարություն քարոզելով  եւ Հայաստանից ժողովրդավարություն պահանջելով,  իրենք որեւէ բան չեն փոխելու: Պիտի իրազեկվեն, տեղվույն վրա պիտի երթան եւ տեսնեն՝ ինչ է կատարվում: Մենք կարողացանք շատերու հետ՝ ՄԻՊ-ի, ԱԺ նախագահի, պատգամավորներու հետ,  Անվտանգության քարտուղարի, նույնիսկ ԱԳՆ կարեւորագույն անձանց հետ տեսնվել: Դժբախտաբար ընդդիմության հետ հանդիպում չկայացավ: Ամենայն հայոց կաթողիկոսի հետ մեր հանդիպումը երկրորդական կարեւորություն չուներ: Մեր հոգեւոր բարձրագույն առաջնորդն է եւ նրանից պատգամներ լսելը երկրորդական չէ: Հայաստանը չի կրնար մոռնալ, որ ինքն այն փոքրիկ լեզուն է քրիստոնեական, որը հենց իսլամական երկիրներուն սիրտին մեջը դեռ կշարունակե լինել: Բոլորն այդքան կուրացել են, որ այս իրողությունը չեն տեսնում:

 -Ի դեպ Նենսի Փելոսիի այցի օրակարգում հանդիպում չեղավ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի հետ:

– Շատ ափսոս, Փելոսին այն տեսակ կանալներ բացեց, ինքը բաց էր, եւ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի հետ հանդիպելն իհարկե պիտի ունենար իր արդյունքը: Ժամանակ էլ կար, հանդիպում կազմակերպել հնարավոր էր: Խիտ չէր ծրագիրը, ինչպես մեր այցի պարագայում էր, որ ԶԼՄ-ներովով դարձավ մեծ արձագանք ունեցող իրականություն: Սակայն այս բաները պիտի կազմակերպվին նախօրոք:

 -Շվեյցարացիների տպավորությունը Հայաստան այցից հետո փոխված կլինի: Բացի զգայական շերտից, այս այցը ի՞նչ հետագիծ կթողնի:

-Երբ իրազեկված եք, չեք կարող տեսության վրա կենտրոնացնել պատճառաբանությունները: Երբ իրենք Դաշնային Ժողովի հաջորդ նիստին հայց  ներկայացնեն, ականատեսի ուժով են խոսելու՝ ես եղա եւ տեսա, եղա եւ փաստերն ունեմ, դրանք անվիճարկելի փաստեր են: Եւ այս կետերի հիման վրա, հաշվի առնելով նաեւ, որ Ժնեւի կանտոնալ խորհրդարանը այս տեսակ կարեւոր բանաձեւ է ընդունել, չեմ կրնար զվիցերական գործադիրի հանդեպ պահանջ չունենալ: Փափուկ ուժի ազդեցությունը քիչ բան չէ: Պատգամավորական դիվանագիտությունը նույնքան կարեւոր է, որքան գործադիր դիվանագիտությունը: Ճամփորդելե առաջ մեր խումբը գործադիրի հետ չխոսեցավ, բայց նստաշրջանի ատեն սեպտեմբերի վերջավորության պետքարտուղարի տեղակալի հետ եւ ՀՀ-ի նախկին դեսպանի հետ, որ կշարունակե պաշտոնավարել արտգործնախարարության մեջ, հանդիպում ունեցանք, եւ այնքան կարեւոր պատգամներ անցկացնել տվինք, որ անտարբեր չմնացին գործադիրի մեր զրուցակիցները: Մի ծաղիկով գարուն դարձնելու նպատակ չունինք, բայց պիտի ծեծենք երկաթը, որքան որ տաք է: Եւ դրա համար է, որ զուգահեռ Ժնեւի բանաձեւի հնարավորությունը ստեղծեցինք: Միմիայն բախտի խնդիր է, որ վերջին ուրբաթ օրը՝ հոկտեմբերի 14-ին, այդ բանաձեւն ընդունվեց: Ինչ տեսակ դժվարությամբ կարողացանք օրակարգ մտցնել՝ իր հերթին, որ նիստի ամենավերջին կետն էր, քննարկման եւ անցնելու հնարավորություն չուներ, բայց վերջին 1,5 ժամվա ընթացքին փոփոխություն եղավ եւ…Աստված գիտե ինչպես հնարավոր դարձավ իրականացնել:

 – Բանաձեւին անդրադառնալուց առաջ նախ մի հարց՝ նկատի առնելով ժամանակին հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմանն ուղղված Շվեյցարիայի  ջանքերը, ի՞նչ առաքելություն է ստանձնել հիմա: Ներկայացվա՞ծ է լինելու սահմանին:

-Ոչ իհարկե, քանի որ եվրոպական երկրների առաքելություն է դա: Բայց Շվեյցարիան ընդգրկված է «Կարմիր խաչի» միջազգային կազմակերպության միջոցով: Համեստ եւ լուռ իր գործունեությունը տանում է, ոչ պակաս արդյունավետ: Սակայն ինչ կվերաբերի դիտորդական առաքելություններու մեջ ընդգրկվելուն, ուրիշ բանի պետք ունինք: Դրա համար ուրիշ տեսակ պետք է տաքացնենք մարդկանց թե՛ օրենսդիրում, թե՛ գործադիրում: Ժնեւի բանաձեւը կարող է օգնել այդ ուղղությամբ:

 – Պարոն Շահինյան, Ժնեւի կանտոնի բանաձեւի առիթով Միշել Մատերն ասել է՝ «Ընդունել ենք մի բանաձեւ, որով դատապարտում ենք ադրբեջանական ագրեսիան: Սա առաջին մակարդակն է: Այժմ պետք է առաջ գնանք՝ Դաշնային Ժողով: Սա վերաբերում է ոչ միայն Շվեյցարիային, այլեւ ամբողջ Եվրոպային, քանի որ ունենք նույն արժեքները՝ ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ, միջազգային իրավունք»: Կարելի՞ է ենթադրել, թե սա առաջին քայլն է, եւ հենց շվեյցարացի պատգամավորները պիտի բաց անեն Եվրոպայի աչքերը՝ ասելով, թե միայն Ուկրաինան չէ:

-Մասամբ իրավունք ունիք, գոնե ինչ կվերաբերի սեպտեմբերի 13-ին Հայաստանի վրա հարձակմանը: Իսկ ինչ կվերաբերի Արցախին, Ֆրանսիայի սենատը անցյալ տարի միաձայն ընդունել էր: Բայց այդ միաձայն ընդունելուց հետո՝ այսքան դատարկություն… որեւէ տրամաբանություն գոյություն չունի: Գործող անձ չիկա: Ամեն ինչ թողնված է զգայնության, մարդիկ մեկեն մեկ ուղղակի պատրասվում են մի ուղղությամբ երթալ, քանի որ մեկ կամ մյուս պատճառով նախագահը կամ որեւէ նախարար այդ բանն ասում, անում է, բայց՝ պիտի կենալ, չէ,՞ խնդրին ետեւը:

 – Սա չի՞ նշանակում, որ մենք, ինչպես միշտ, ծրագիր չունենք:

– Իհարկե: Միանգամայն այդպես է:

 -Իսկ ձեր հանդիպումների ժամանակ ուրվագծվե՞ց, որ ՀՀ իշխանությունները հիմա թղթի վրա, գրավոր որեւէ ծրագիր ունեն:

-Այո: Բայց լրիվ ուրիշ ուղղությամբ գնացող: Ես անձնապես այն հստակ տպավորությունն ունեցա, որ թե՛ պատգամավորները, թե՛ ԱԺ նախագահը, թե՛ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը պատրաստվում են ստորագրելու  խաղաղության պայմանագիրը: Եւ պատրաստ են այն տեսակ զոհողություններ անել, որ մեր աչքին առջեւ երբեք չէին դրվել: Հարց է ծագում՝ Ջերմուկում, հակառակորդին այդ տեսակ խոցելով, վնասներ հասցնելով, մեկեն մեկ զինադադար է հռչակվում, ո՞ր կողմից է գալիս հրամանը, թողնում եմ, որ դուք կռահեք: Մեր զինյալ ուժի հնարավորությունը տեսնելով, որ կարող ենք ոչ միայն կեցնել, այլեւ՝ հետ շպրտել, մեր ունեցած հաղթաթղթերը մեր ձեռքից ուղղակի առնվում են: Իսկ ձեր՝ «ինչո՞ւ»-ին չեմ կրնար եւ չեմ ուզում պատասխանել:

 -Կարծում եք, չե՞ն կարողանում ճիշտ մտածել:

-Ճիշտ եւ սխալի հարց չէ, չեն մտածում: Տեսլականի պակասությունը գերագույն կետն է:

– ՀՀ իշխանությունները Արցախի մասին էլ չեն խոսում: Շվեյցարացի պատգամավորները ձեզ գոնե հարց չէի՞ն ուղղում, թե ինչպե՞ս է, որ 30 տարի շարունակ խոսել եք դրա մասին, քաղաքական օրակարգում այդ հարցը միշտ գերակա է եղել ցեղասպանության ճանաչման կողքին, իսկ հիմա չենք խոսում:

-Իրենք այդ հարցը չտվին: Եթե այդ հարցը տային, ստիպված կլինեի  մերկացնելու ՀՀ կառավարությանը: Ես այդ բանը չէի կրնար ընել, բայց իրենք դրական ձեւով անդրադարձան, ասելով, թե միեւնույն է՝ Արցախի հայ ժողովուրդը, իրավունք ունի ինքնորոշվելու: Այս իրավունքը սրբազան է, հաշվի առնելով այն փաստը, որ ադրբեջանական իշխանության տակ լինեն, կվերանան, ինչպես Նախիջեւանի հայության պարագան եղավ: Մեկ կամ մյուս պատճառով քաղաքական որոշումը եղել է որքան կարելի է շուտ հասնիլ համաձայնության, որ պատերազմի վտանգն ընդհանրապես վերանա: Մոռանալով, որ ոչ միայն չպիտի վերանա, այլ մենք ունեցածնիս ալ պիտի կորսնցնենք, չպիտի մոռնանք՝ որքան ալ տկարացած ըլլանք. Ղարաբաղի հայաբնակ տարածքները դեռ հայկական են: Եթե անոր վրա խաչ կապենք, որեւէ հնարավորություն այլեւս չենք ունենա՝ նաեւ իբրեւ քաղաքական եւ ռազմավարական լծակ: Այսինքն մոռացնել տալ մարդկային իրավունքների դեմ Ադրբեջանի ոճիրները, որ գործվեցան ոչ միայն վերջին 30 տարվա ընթացքին, այլ 1920-ից հետո, նույն բանն է, թե ուզենաք այրել ձեր կարեւորագույն հաղթաթղթերը:

 -Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ խոսում էիք 86 երկրներում սփյուռքահայության մասին՝ ասելով, թե ոչ թե պիտի խոսենք, այլ մեր անելիքը հստակեցնենք: Հոկտեմբերի վերջին Երեւանում գումարվելու է սփյուռք -Հայաստան համաժողով, որ քննարկելու է 14 ոլորտ: Դուք նշել էիք, որ մենք մի՛ խնդիր ունենք՝ ազգային անվտանգության խնդիր: Սա իհարկե չի երեւում, եթե արտերկրից հետեւում ես Հանրային հեռուստատեսության «Լուրեր» ծրագրին, որից այն տպավորությունն է դրոշմվում, թե մեր երկիրը մի մեծ շինհրապարակ է: Չեմ կարծում, թե սփյուռքահայը բավարարվում է միայն այդ լրատվությամբ, բայց նա գա Երեւան, որ ի՞նչ անի:

-Ոչ մի բան: Որովհետեւ եթե սխալ կառուցված ժողովի եք մասնակցում, դուք Ֆուստրացիոնով լեցված պիտի վերադառնանք այնտեղ, որտեղից եկաք: Ես դրա համար ալ քաղաքավար, բայց հստակ ձեւով մերժեցի սփյուռքի հանձնակատարի հրավերը: Բայց գիտեմ՝ ինչ նախապատրաստական քայլեր եղան, ինչը չեղավ:  Հարցարաններ եմ ուղարկել պարոն Սինանյանին, որոնց պատասխանն ընդհանրապես չեմ ստացել, հարցարաններ եմ ուղարկել մեր հանրապետության նախագահին, հանդիպել եմ իրեն  Ցյուրիխում մայիսի վերջավորության, բացատրել՝ որոնք են գլխավոր կետերը, որ պիտի կարողանա միավորել ողջ սփյուռքը: Կամ առնվազն ի՞նչ ուղղությամբ պիտի աշխատանք տարվեր, որ սփյուռքը միանար: Ներկա կառավարությունը, ինչպես բոլոր անցյալ կառավարությունները որեւէ ձեւով հետաքրքրված չեն սփյուռքի  հետ համագործակցելու: Երկրորդ՝ փաստում է, որ սփյուռքը գաղափար չունի, թե ինքն ինչպես քաղաքական ձեւով պիտի կշռե՝ առանց սպասելու Հայաստանի կանաչ լույսին:

 -Այսինքն՝ մեր ուժը, ժամանակը փոշիացնում ենք:

-Այո։ Եվ ամենակարեւորը՝ մեր հակառակորդը այս ամենը տեսնելով՝ իր ձեռերն է շփում:

– Համաժողովին չեք գնալու, բայց ձեզ ճանաչելով այն համոզմունքն ունեմ, թե դուք պասիվ չեք մնալու: Ի՞նչ պիտի անենք հիմա:

-Յուրաքանչյուր երկրում փորձառու, որոշ պատրաստություն ունեցող մարդկանց համոզել եւ ասել, որ համադրված ձեւով պիտի աշխատինք:

 Հարցազրույցը՝ ԱՆԱՀԻՏ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆԻ

Գերմանիա