Ուկրաինական պատերազմն ու Իրան-Ռուսաստան ռազմական համագործակցությունը

Պատերազմ, որ փոխեց խաղի ընթացքը

Iran Press-ի հաղորդած տեղեկատվության համաձայն, Իրանի օդուժը մինչեւ մայիսի վերջը ստանալու է ռուսական Su-35 կործանիչների առաջին խմբաքանակը:
Հիշեցնենք, որ վերջին անգամ Իրանն ամերիկյան Grumman F-14 Tomcat կործանիչներ  էր ձեռք բերել նախորդ դարի 70-ակաների կեսերին:

Իրանի մեջլիսի ազգային անվտանգության ու արտաքին քաղաքականության  հանձնաժողովի անդամ Շահրիար Հեյդարին, իրանական մամուլի ներկայացուցիչների հետ հարցազրույցի ժամանակ  ասել է, որ Իրանը ռուսական  Su-35 կործանիչներ է պատվիրել, եւ ըստ պայմանավորվածության, պատվերի առաջին խմբաքանակը իրանական կողմին է հանձնվելու 2023 թվականի  գարնանը: Հեյդարին նաեւ խոսել է Ռուսաստանից պատվիրված  օդային պաշտպանության համակարգերի, հրթիռային համակարգերի եւ ուղղաթիռների մասին, եւ հավաստիացրել, որ այդ ռազմատեխնիկայի առաքումը նույնպես տեղի կունենա մոտ ապագայում:

Ենթադրվում է, որ իրանական կողմին տրամադրվող 22 միավոր Su-35 տիպի կործանիչներն այն խմբաքանակն է, որ Ռուսաստանը պիտի հանձներ Եգիպտոսին, սակայն, Վաշինգտոնի ճնշման ներքո, Կահիրեն ստիպված է եղել հրաժարվել   իր պատվերից:

Ամերիկյան Forbes երկշաբաթաթերթը ռուսական արտադրության Su-35 կործանիչներով Իրանի օդուժը  համալրելու մասին տեղեկատվությունը խիստ կասկածելի է համարում, եւ իր թերահավատության համար հիմք ընդունում  այն փաստը, որ Իրանի պաշտոնական լրատվական գործակալությունն այդ լուրը հրապարակելուց անմիջապես հետո  հեռացրել էր իր կայքէջից:

Forbes երկշաբաթաթերթը հավելում է, որ եթե հաստատվի Իրանին ռուսասկան արտադրության կործանիչներ տրամադրելու լուրը, եւ ապացուցվի, որ ուկրաինական պատերազմի վճռորոշ փուլում Մոսկվան  պատրաստակամություն է հայտնում Իրանին Su-35  կործանիչներ տրամադրել, ապա կարեի է խոսել ռուս-իրանական ռազմական համագործակցության լուրջ վտանգների եւ հետեւանքների  մասին:

Ռուսասկան արտադրության կործանիչների ներկրումը, Իրանի տեսակետով, շրջադարձային փուլ կարող է լինել ԻԻՀ ռազմաօդային պաշտպանունակությունն ապահովելու առումով,  քանի որ վերջին 33 տարիների ընթացքում Իրանին չի հաջողվել հրթիռային կործանիչներ ներմուծել:
1976 թ. Իրանը ԱՄՆ-ից ստացել էր, նախապես պատվիրված 80 միավոր խմբաքանակից ընդամենը մեկ միավորը՝  F-14 Tomcat  տիպի առաջին կործանիչը: 1979 թվականին Իրանում տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո, ԱՄՆ-ից զենք գնելու պայմանագիրը խզվեց:

Այնուամենայնիվ, Իրան-Իրաք ութամյա պատերազմի տարիներին  Իրանը, հակառակ Թեհրանի նկատմամբ կիրառվող  ԱՄՆ պատժամիջոցների, կարողացավ նախորդ  վարչակարգից ժառանգություն մնացած Grumman F-14 Tomcat կործանիչների եւ իր զինանոցում եղած ամերիկյան զինտեխնիկայի  օգնությամբ լուրջ հարվածներ հասցնել Սադդամին:

Թեեւ չորրորդ սերնդի ժամանակակից կործանիչները ժամանակին կարողացան օգտակար լինել Իրանին, սակայն ժամանակի ընթացքում դրանք այլեւս բարոյապես մաշվել ու հնացել են: Իսկ Իրանի մրցակիցները վերջին տասնամյակների ընթացքում կարողացել են իրենց զինանոցը համալրել ավելի ժամանակակից հրթիռներով:

1990 թվականին Իրանը Խորհրդային Միությունից ձեռք է բերել MiG-29A Fulcrum տիպի կործանիչներ: Դրանով հանդերձ, նախկին F-14 կործանիչները Fulcrum-ի համեմատությամբ, ավելի կատարելագործված էին: Այդ պատճառով էլ,  Իրանը հրաժարվեց խորհրդային արտադրության հրթիռների մեծ խմբաքանակից:  

Նույն թվականին Իրանն իր ռազմաօդային բազան հարստացրեց Իրանի տարածքում  ապաստանած ֆրանսիական արտադրության Միրաժ F1 տիպի կործանիչների հաշվին, որոնք Պարսից ծոցի պատերազմի օրերին ԱՄՆ գլխավորությամբ բազմազգ կոալիցիայի հարվածներից զերծ մնալու համար, ապահովության համար Իրաքից Իրան էին տեղափոխվել: Իսկ Իրանը այդ բոլոր կործանիչները բռնագրավեց ու դրանցով համալրեց իր օդուժը:   

Շոշափելով Թեհրանի ու Մոսկվայի միջեւ ռազմական ոլորտում համագործակցության թեման,  իրանական ISNA լրատվական գործակալությունը անդրադարձել է   ԱՄՆ պետքարտուղարության փոխխոսնակ Վեդանտ Փաթելի խոսքերին, որ, խոսելով Թեհրան-Մոսկվա հարաբերությունների նեկա մակարդակի  եւ ուկրաինական պատերազմի ընթացքում ռազմական ոլորտում Ռուսաստանին ցուցաբերած Իրանի աջակցության մասին, կարծիք է հայտնել, որ Իրանը Ռուսաստանին զինտեխնիկա մատակարարող գլխավոր գործընկերներից է: Նա անդրադարձել է նաեւ  Մոսկվայի ու Թեհրանի միջեւ օրեցոր ընդլայնվող ռազմական համագործակցությանն ու Ռուսաստանին  իրանական արտադրության ԱԹՍ-ներ ու հրթիռներ մատակարարելու մասին  նախկինում ձեռք բերված պայմանավորվածություններին:  

Վեդանտ Փաթելի  խոսքերով, ԻԻՀ-ՌԴ համագործակցությունը վտանգ է ներկայացնում թե՛  Ուկրաինային, եւ թե՛ Ռուսաստանի մյուս հարեւաններին, ինչպես նաեւ՝  միջազգային հանրությանը:  

Փաթելը հավելել է, որ իր խոսքը վերաբերում է երկկողմ համագործակցությանը՝ թե՛ Ռուսաստանին ցուցաբերվող ռազմական օգնությունը, եւ թե՝ Իրանին տրամադրվող ռուսասկան զինտեխնիկային:

Վեդանտ Փաթելի հայտարարություններին նախորդել էր  Սպիտակ տան Ազգային անվտանգության խորհրդի ռազմավարական հաղորդակցությունների հարցերով համակարգող Ջոն Քիրբիի խոսքերն առ այն, որ Թեհրան-Մոսկվա ռազմական համագործակցության պատճառով երկարաձգվում է ուկրաինական պատերազմը, եւ այն վտանգ է ներկայացնում Իրանի հարեւաններին: Նրա խոսքերով, 2022 թվականի օգոստոս ամսից մինչեւ այս պահը Իրանը 400 միավոր ԱԹՍ է առաքել Ռուսաստան:

Դեռեւս 2016 թվականից լուրեր էին պտտվում, որ Թեհրանը ցանկություն է ունեցել համատեղ ջանքերով կործանիչներ արտադրել Ռուսաստանի հետ, սակայն հանգամանքների բերումով, այդ նախագիծը կյանքի չի կոչվել: Պատճառը, թերեւս ուկրաինական պատերազմն էր, որ փոխեց խաղի ընթացքը:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

Իրանագետ