Ճիշտն ասած` ուզում էի ոչ մի բառ չգրել Նիկոլ Փաշինյանի ասուլիսի մասին, քանի որ հրավիրված չէինք դրան: Հավանաբար այն պատճառով, որ մեր սթափ գնահատականները հաճախ տարբերվում են վարչապետ-ընդդիմություն դիմակայության` երկու կողմին էլ հարմար ձեւաչափի սխեմայից, որն, ի դեպ, լավագույնս դրսեւորվեց այս` վերջին ասուլիսին եւս , քանի որ ընդդիմությունն, ի դեմս լրագրողների իննսուն տոկոսի, այդ ասուլիսին ներկա էր իր հարցերով: Դե հա` իշխանություն-ընդդիմություն ասում-խոսում են, մինչեւ անցնի վտանգը, գա հերթական ընտրությունն ու նորից վերարտադրվեն` ընդդիմութունն իր կորպուսում (իմպիչմենտի գնդակը գլորելով իմիտացիայի դաշտում), իշխանությունն` իր (հետապնդումներով, բռնել-բաց թողնելով, ահաբեկիչ ու հեղաշրջում անող հայտնաբերերելով):
Բայց ամբողջ խնդիրն այն է, որ այս իդիլիային խանգարում են արտաքին ֆոնը, արտաքին գործընթացները: Ահա, օրինակ, Փաշինյանի ասուլիսում Սյունիքով միջանցքը կամ ճանապարհը հարյուր տարով վարձակալության ԱՄՆ առաջարկի մասին` նախ Թուրքիայում ԱՄՆ-ի դեսպանի արած արտահոսքը, Փաշինյանի ասուլիսում էլ վերջինիս կողմից դրա անուղղակի հաստատումն իրար է խառնել տարածաշրջանի երկրներին, եւ առաջին հերթին` Իրանին: Վերջինս արդեն զորաշարժեր է անում, փորձում հասկանալ` իր դեմ ի՞նչ դավադրություն է, Սյունիքի ճանապարհը վարձակալության տալու առաջարկի չժխտումը նրա անհանգստությունը տասնապատկել է:
Ա՛յս մի հարցին որոշեցի անդրադառնալ` Սյունիքի միջանցքի արտապատվիրակմանը, որի մասին Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Թոմաս Բարաքն էր նախ խոսել` հայ-ադրբեջանական բանակցութունների փակուղային վիճակից որպես ելքերից մեկը հնչեցնելով ամերիկյան առաջարկի մասին` Սյունիքի միջանցքը 100 հարյուր տարով վարձակալելու: Միջանցքի տրամաբանությունը ճանապարհի տրամաբանությունից տարբեվում է նրանով, որ անցուդարձի վերահսկոությունը տրանզիտ երկրինը չէ, այլ վարձակալողինը: Ի՞նչ է թաքնված այս առաջարկի հնչեցման տակ, արդյոք ԱՄՆ-ի ներկայության ցանկություն միայն մեր տարածաշրջանում` ընդդեմ Իրանի եւ Ռուսաստանի, հետագայում վտանգավոր նախադեպային իրավիճակներով Հայաստանի համար, թե՞ տարածաշրջանային ուժերի դասավորվածությունը փոխելու աշխարհաքաղաքական խորամանկ քայլ: Դրա մեջ կա՞ն ենթաշեշտեր` օգնելու Հայաստանին, պահպանելու դեմքը Ադրբեջանի անզիջում պահանջների դիմաց, այդ թվում` ճանապարհը վերահսկելու: Թե՞ տարածաշրջանի նոր լարվածության նպատակ կա : Փոխարտգործնախարար Մնացական Սաֆարյանի` հաջորդած հայտարարութունը, որ Հայաստանի համար թույլատրելի է «ճանապարհի արտապատվիրակումը» միջազգային կազմակերպությանը, թեժացրեց ներքաղաքական դիմակայությունը` ընդդիմադիրները սա համարում են Սյունիքի հանձնում, համենայնդեպս` վտանգ երկրի ինքնիշխանությանը:
Նիկոլ Փաշինյանը փաստորեն հաստատեց, որ այդպիսի առաջարկ կա, նշելով, որ Հայաստանի իրավազորությունից դուրս որեւէ ճանապարհ չի լինելու: Ընդ որում` նա միջանցքի ու ճանապարհի հասկացություններն իրար մերձեցնելու փորձ արեց` միջազգային տերմինին հղում անելով: Դեռ պարզ չէ` ամերիկյան կողմի ի՞նչ մասնավոր ընկերության վարձակալության տալու մասին է խոսքը, այն էլ` հարյուր տարով:
Նորից քչփորենք` արդյոք ի՞նչ կա դրա մեջ. ԱՄՆ-ը հետագայում իր դաշնակից Թուրքիային կարո՞ղ է հանձնել ճանապարհի վերահսկողությունը, ինչպես որ ընդդիմադիր շատ գործիչներ են ենթադրում, թե՞ հաշվարկն այլ է` ամերիկյան ներկայությամբ Ռուսաստանի դուրս մղում տարածաշրջանից, ավելի գլոբալ նշանակության ճանապա՞րհ, քան Ադրբեջանն ու Նախիջեւանը միացնելն է (Նախիջեւանը որպես տնտեսական միավոր ոչինչ է)` նաեւ Հայաստանի շահով ու վերահսկողությամբ, թե՞ ընդհակառակը` ճանապարհի գլոբալ անվտանգություն, առանց Հայաստանի, քանի միջազգային նշանակության ճանապարհի անվտանգությունը հազիվ թե վստահվի Հայաստանի իրավազորությանն ու վերահսկողությանը, որպես անվտանգության երաշխավորի:
Կամ ի՞նչ է նշանակում 100 տարով վարձակալություն, հարյուր տարի հետո ո՞վ ողջ, ով` մեռած, որ ողջ Սյունիքով անցնող միջազգային ստանդարտներով ենթակառուցվածքներ կառուցած ընկերությունից (երկրից) ճանապարհ-միջանցք հետ պահանջես պայմանագրի լրանալուց հետո: Ժամանակին Նախիջեւանն էլ լրիվ անօրինական, դրա իրավասութունը չունեցող երկրներ Թուրքիան եւ Ռուսաստանը խնամակալության հանձնեցին Ադրբեջանին 1921 թվականի Մոսկվայի պայմանագրով, հարյուր տարով, հետ ստացա՞ք հարյուր տարի հետո: Հակառակը` հարյուր տարին լրանալուց հետո Ադրբեջանը դանդաղ սկսեց վերացնել ինքնավարության ատրիբուտ կառույցները` Նախիջեւանը լիովին իրենը համարելով եւ դարձնելով:
Ու ոչ մի երաշխիք, որ ինչ-որ մի պահի պայմանագիր կնքողները չեն հեռանա տարածաշրջանից, եւ պատրաստի ենթակառուցվածքներով միջանցքը կամ ճանապարհը չի խլի նա, ով միշտ խլել է` կա՛մ Թուրքիան, կա՛մ Ադրբեջանը: Թե բա` հարյուր տարով վարձակալություն: Վայ մեզ, եթե Հայաստանը չկարողանա, ուժը չպատի մերժել չհաշվարկված առաջարկները, չպնդի իր իրավազորությունն ու վերահսկելու իրավունքը:
Փաստորեն արտապատվիրակման հայտարարությունները, Նիկոլ Փաշինյանի` այդպիսի առաջարկների ստացումը չհերքելու հայտարարությունն ասուլիսում ակամա նոր լարված իրավիճակ են ստեղծել տարածաշրջանում, կամ այդպես էր պլանավորված:
ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Հ.Գ.– Վերնագիրը հայտածել ենք Փաշինյանի «Ապագան արդեն ներկա է» խոսույթից…
Հեղինակի յութուբյան հրապարակումներն` այս հղումով.
