Զրուցակիցս՝ Կարեն Համադան, ճապոնուհի աստվածաբան է: Սովորել է Տոկիոյի համալսարանի տարածաշրջանային հետազոտությունների բաժնում, Արվեստի եւ գիտությունների բարձրագույն դպրոցում, այժմ աշխատում է Տոկիոյի համալսարանում (Կոմաբա կամպուս): Հետաքրքրված լինելով քրիստոնյա Արեւելքում աստվածաբանական եւ գրական փոխազդեցություններով՝ նա սովորել է հայերեն, ասորերեն եւ վրացերեն: Այս տարի Կարեն Համադան հրատարակեց «Մեկ Քրիստոս, մեկ եկեղեցի. Հայ եկեղեցու աստվածաբանությունը բյուզանդացիների եւ խաչակիրների միջեւ» աշխատությունը, որն առավելապես վերաբերում է 12-րդ դարի հայ եկեղեցական գործիչ, աստվածաբան, բանաստեղծ, երաժշտաստեղծ, պատմաբան, Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, Հայ եկեղեցու սուրբ Ներսես Շնորհալիին…
–Սիրելի՛ Կարեն, նախ թույլ տուր շնորհավորել Ներսես Շնորհալու մասին ուսումնասիրությանդ հրատարակման կապակցությամբ: Այն փաստորեն Հայ առաքելական եկեղեցու վերաբերյալ առաջին գիրքն է, որը մուտք է գործել ճապոնախոս աշխարհ:
-Շատ շնորհակալ եմ, Արծվի՛: Բարեբախտաբար, այն պահից, երբ ես գրքիս հրատարակման մասին լուրը տեղադրեցի Ֆեյսբուքում, շատ բարի հաղորդագրություններ ստացա իմ ընկերներից եւ անծանոթներից: Եթե ավելի ճշգրիտ լինենք՝ մի խումբ ճապոնացի գիտնականներ, որոնք ուսումնասիրել են հայ եկեղեցական ճարտարապետությունը, 2019 թվականին արդեն հրատարակել են մի քանի գիրք՝ հայկական եկեղեցիների շատ գեղեցիկ լուսանկարներով, օրինակ, Շիրո Սասանոյի «Ուխտագնացություն Հայաստան» հատորը: Սակայն, որքան գիտեմ, իմ աշխատությունն առաջին ճապոներեն գիրքն է Հայ եկեղեցու մասին ոչ թե որպես շինության, այլ որպես հայ ժողովրդի կրոնական ավանդույթի:
–Ավելի կոնկրետ ի՞նչ արձագանքներ են եղել ուսումնասիրությանդ վերաբերյալ:
-Որոշ արձագանքներ եղել են համացանցում, դրական մեկնաբանություններ: Քանի որ դրանք պարզապես անձնական կարծիքներ են, այժմ սպասում եմ գիտական ամսագրերի քննադատների կարծիքներին եւ գրախոսությունների, որոնք ժամանակ են պահանջում: Գիրքս թեեւ բեսթսելեր չէ, բայց կարող եմ ասել, որ որոշակի հնչեղություն ունի այս թեմայով գրքի լույսընծայումը ճապոներեն:
–Դու անդրադարձել ես նաեւ մի բավական անհայտ թեմայի՝ «Ներսես Շնորհալին ռուս աստվածաբանական գրականության մեջ»:
-Այո՛, այդ թեման ուսումնասիրեցի, երբ սովորում էի Մոսկվայի Ռուսաստանի պետական հումանիտար համալսարանում (2009-2010 թթ.): Որոշ ժամանակ անց հասկացա, որ Ներսես Շնորհալին առաջին հայ աստվածաբանն է, որի աշխատությունն ամբողջությամբ թարգմանվել է ռուսերեն: Հայ դիվանագետ եւ թարգմանիչ Ալեքսանդր Խուդաբաշեւը 1847 թվականին թարգմանել է նրա «Թուղթք ընդհանրականը», ինչը կարեւոր դեր է ունեցել ապացուցելու Հայ եկեղեցու ուղղափառությունը, քանի որ այն ժամանակ ռուս աստվածաբանները հայ քրիստոնեությունը համարում էին հերետիկոսություն: Այդ ժամանակվանից ես սկսեցի հետաքրքրվել Ներսես Շնորհալիով եւ փորձեցի կարդալ նրա ստեղծագործությունները՝ սկզբում թարգմանաբար, ապա գրաբար բնագրերը: Հատկապես ինձ տպավորեց նրա «Յաղագս երկնի եւ զարդուց նորա» ստեղծագործությունը: Դրանից միայն որոշ տողեր են թարգմանվել ռուսերեն խորհրդային տարիներին, դրանք ես պատահաբար գտա գրադարանում: Թեեւ թարգմանությունը ճշգրիտ չէր, բայց ես հիացած էի այդ ստեղծագործության յուրահատուկ ոճով, որ երկինքն առաջին դեմքով խոսում է իր մասին եւ բացատրում, թե ինչպես է Աստծված ստեղծել աշխարհը:
–Մտադի՞ր ես Շնորհալուն եւ միջնադարյան մյուս հայ հեղինակներին թարգմանել ճապոներեն:
-Մտադիր եմ: Իմ գրքի հրատարակչությունը՝ «Չիսեն Շոկանը» (ճապոներեն «շոկան» նշանակում է գրատուն), արդեն առաջարկել է թարգմանել Ներսես Շնորհալու աստվածաբանական նամակները: Մտադիր եմ թարգմանել նաեւ միջնադարյան այլ հայ հեղինակների՝ Գրիգոր Նարեկացու եւ Հովհաննես Երզնկացու գործերը ճապոներեն: Սա երկարաժամկետ նախագիծ է լինելու:
–Ի՞նչը կարող է այսօր ճապոնացիներին հետաքրքրել հայ միջնադարյան գրականության մեջ:
– Դա կախված է մարդկանց հետաքրքրություններից: Իմ գրքի ընթերցողների մեծ մասը գիտնականներ են՝ բյուզանդագետներ կամ միջնադարագետներ: Նրանք հետաքրքրված են միջնադարյան հայ գրականությամբ, քանի որ այն իրենց ուսումնասիրության առարկաների համար հարուստ աղբյուր է: Այնուամենայնիվ, կարծում եմ, որ այն կհետաքրքրի անգամ ոչ գիտնական ընթերցողներին՝ պարունակելով հույզեր եւ փորձառություններ, որոնք կարելի է կապել ներկա իրավիճակի հետ: Օրինակ, Ներսես Շնորհալին գրել է «Ողբ Եդեսիոյ» երկը՝ մարդկանց խոր վիշտը սփոփելու համար, երբ 1144 թվականին Եդեսիան գրավել են մահմեդական զորքերը, եւ բազմաթիվ քաղաքացիներ, որոնց մեջ՝ հայեր, սպանվել են կամ գերեվարվել: Ավելին, Ներսեսն ինքը փախստական է դարձել՝ պատերազմի պատճառով փախչելով սեփական հայրենիքից Հռոմկլա: Երբ պատերազմ սկսվեց Արցախում, ավելի ուշ՝ Ուկրաինայում, ես այնքա՛ն խորն էի ընկճվել, շա՛տ էի ցավում, բայց Ներսես Շնորհալու տողերն ինձ համար դարման եղան:
–Քո Կարեն անունը կապ չունի ո՛չ հայկական–պարսկական արական անվան, ո՛չ էլ անգլո–սաքսոնական Քարեն իգանվան հետ: Ուրեմն, ի՞նչ անուն է սա:
-Բարդ հարց է: Իմ անունը վերցված է Թայվանի Հուալիեն քաղաքից: Ճապոնացիներն այդ քաղաքի անունը գրելու համար օգտագործում են նույն չինական հիերոգլիֆը, ինչ որ թայվաներենում է, բայց արտասանությունը տարբեր է: «Հուալիեն» ճապոներեն արտասանվում է «Կարեն»: Հայրս Հուալիենում գործուղման է եղել, երբ ես ծնվել եմ Ճապոնիայում: Նա հեռախոսազանգ է ստացել իր երեխայի ծնվելու մասին, եւ նրա թայվանցի գործընկերները մեծ խնջույք են կազմակերպել՝ նշելու իմ ծնունդը: Հայրս շատ տպավորվել է նրանց հյուրասիրությունից եւ մի քիչ գինովցած լինելով՝ խոստացել է աղջկան անվանակոչել քաղաքի անունով: Միգուցե հատուկ առնչություն կա իմ եւ թայվանցիների ու հայերի պես հյուրասեր ժողովուրդների միջեւ:
–Մենք ծանոթացանք տասը տարի առաջ՝ նախ Երեւանում, այնուհետեւ Վենետիկում, որտեղ մասնակցեցիր «Պո–Արաքս» ընկերակցության կազմակերպած հայոց լեզվի եւ մշակույթի ամառային խտացյալ դասընթացին: Որո՞նք են քո ամենաուշագրավ հիշողությունները:
-«Ժամանելով Վենետիկ 1816 թվականին՝ իմ միտքը մի այնպիսի վիճակում էր, որը ուսումնասիրություն կատարելու պահանջ ուներ», գրել է լորդ Բայրոնը: Ես նույնպես Վենետիկում անցկացրածս ամառային շաբաթների ընթացքում որոշեցի ավելի շատ ուսումնասիրել հայկական մշակույթն ու պատմությունը: Ինձ՝ ոչ հայ հայագետիս համար իսկապես արժեքավոր հնարավորություն էր՝ հմուտ ուսուցիչների հետ սովորել արեւմտահայերեն, այցելել քաղաքի հայկական ժառանգությունը կրող վայրերը: Ինձ ամենաշատը խթանեցին այնտեղ հանդիպածս մարդիկ՝ ուսուցիչները, անձնակազմը, մասնակիցները եւ Սուրբ Ղազարի վանականները: Շատ հետաքրքրական հիշողություններ ունեմ, եւ դժվար է ընտրել լավագույնը, բայց պետք է ասեմ, որ ինձ տպավորել է Վենետիկի Սուրբ Ղազար վանքում ունեցածս փորձառությունը: Ես խնդրեցի գրադարանավար վանականին մի քանի գիրք տրամադրել ինձ իրենց գրադարանից: Ինձ մեծահոգաբար թույլ տվեցին ոչ միայն գրքեր կարդալ, այլեւ ընթերցանության համար իրենց վանքի այգին օգտագործել: Շատ լուռ ու խաղաղ պահ էր. լսվում էր միայն ալիքների ձայնը, եւ կար դեպի կապույտ ծովը բացվող չքնաղ տեսարան: Եվ ես պատկերացնում էի, որ շատ մեծ հայ գիտնականներ նույնն են արել այստեղ: Դա անմոռանալի փորձառություն էր:
–Ճապոնիայում հայագիտության հետագա զարգացման հեռանկար տեսնու՞մ ես:
-Ցավալի է ասել, որ հումանիտար գիտությունները Ճապոնիայում այժմ շատ ծանր վիճակում են: Շատ բուհերում կրճատում են հումանիտար գիտությունների բյուջեն, եւ իմ համալսարանը բացառություն չէ: Սակայն, ինչպես արդեն նշեցի, մենք շատ բան կարող ենք սովորել հայ ժողովրդի երկար ու ալեկոծ պատմությունից: Դա երկար գործընթաց է, իսկ հետազոտական դաշտը ծաղկեցնելը երբեք հնարավոր չի լինի մի քանի մարդկանց ջանքերով: Սակայն, համենայնդեպս, ես արդեն մի սերմնահատիկ ցանել եմ ու կխնամեմ, մինչեւ որ կծլարձակի…
ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ
