ԹԵՀՐԱՆԸ ՊԱՏԱՍԽԱՆԵՑ ՎԱՇԻՆԳՏՈՆԻՆ ԱՐԵՎԻԿ ՔԵՇԻՇՅԱՆ Միջուկային համաձայնագիրը վտանգված է Իրանի արտգործնախարա ր Մոհամմադ Ջավադ Զարիֆը հայտարարել է, որ Թեհրանը քննարկում է միջուկային զենքի չտարածման համաձայնագրից դուրս գալու հնարավորությունը: Այդ համաձայնագիրը ուժի մեջ է մտել 1970 թվականի մարտի 5-ին, 190 երկրի մասնակցությամբ, ըստ որում ԿԺԴՀ-ն, Հնդկաստանը, Պակիստանը, Հարավային Սուդանը չեն ստորագրել համաձայնագիրը: Զարիֆը հայտարարել է, որ համաձայնագրից դուրս գալը Իրանի համար տարբերակներից մեկն է ի պատասխան Վաշինգտոնի այն մտադրության, որ իրանական նավթը դուրս մղվի համաշխարհային շուկայից: Ավելին, Իրանի այդ քայլը հեշտությամբ կարելի էր կանխատեսել: Նույնիսկ համաձայնագրից դուրս գալու մտադրությունն ինքնին կարող է բարդ շղթայական ռեակցիա առաջացնել: Ուղերձը հասցեագրված է առաջին հերթին Մեծ Բրիտանիային եւ Եվրոմիության երկրներին, որոնք հավանություն չտվեցին իրանական միջուկային բազմակողմ համաձայնագրից ԱՄՆ-ի դուրս գալուն եւ ցանկություն հայտնեցին ԱՄՆ-ի բացակայության պայմաններում պահպանելու միջուկային համաձայնագիրը: Հիշեցնենք, որ 2018 թվականի աշնանը Եվրոմիության արտաքին քաղաքականության հարցերի գծով հանձնակատար Ֆեդերիկա Մոգերինին տեղեկացրեց ամերիկյան պատժամիջոցները շրջանցելով Իրանի հետ առեւտրական կապերը պահպանելու Բրյուսելի մտադրության մասին: Բայց այժմ Զարիֆը հայտարարում է, որ եվրոպացիները ի վիճակի չեն շարունակելու տնտեսական կապերը ի շրջանցումն ԱՄՆ-ի պատժամիջոցների: ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Եվրոմիությանը կանգնեցրել է ամերիկացիների եւ իրանցիների միջեւ ընտրություն կատարելու փաստի առջեւ: Եվրոպական ընկերությունները խոստովանում են, որ նման պայմաններում դժվար կամ անհնար կլինի պահպանել տնտեսական հարաբերությունները Թեհրանի հետ: Երկրորդ, միջազգային համաձայնագրից Իրանի դուրս գալը կարող է սպառազինությունների մրցավազքի պատճառ դառնալ Մերձավոր Արեւելքում: Տարածաշրջանում մեծ թիվ են կազմում նավթարդյունահանող երկրները, որոնցից մասնավորապես Սաուդյան Արաբիան ի վիճակի է նման մրցավազք ծավալել: Միակ խոչընդոտը միջուկային զենքի տարածումն արգելող միջազգային մի շարք պայմանագրերի գոյությունն է: Արաբ փորձագետներից մեկի խոսքերով, տարածաշրջանում վաղուց արդեն բախվում են տարբեր ժողովուրդների ու պետությունների էթնիկական ու կրոնական շահերը, ինչպես նաեւ այնպիսի գերտերություններ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը եւ Ռուսաստանը: Երրորդ, եթե մինչեւ օրս Իրանը կատարում էր միջուկային բազմակողմ համաձայնագրի բոլոր պայմանները, ինչը հաստատում են ՄԱԳԱՏԷ-ի տեսչական ստուգումները, եւ նման պայմանները զսպիչ դեր էին կատարում իրանցիների միջուկային օբյեկտների վրա Իսրայելի հարձակման համար, ապա այժմ, համենայն դեպս տեսականորեն, ի հայտ է գալիս նման հնարավորություն: Իսրայելցի քաղաքական գործիչները բազմիցս խոսել են միջուկային ռումբ ստեղծելու Իրանի հնարավորությունների մասին, իսկ վերջերս սկսել են դրանք շաղկապել նավթի վաճառքից իրանցիների ստացած շահույթների հետ: Այլ կերպ ասած, Զարիֆի հայտարարությունը տարածաշրջանի որոշ ուժերի համար օրախնդիր է դարձնում իրանական սպառնալիքի գոյության գործոնը, ինչը ինքնին անկայուն եւ չափազանց վտանգավոր իրավիճակ է ստեղծում: Վերջապես, Իրանի գործողություններում նկատվում է հյուսիսկորեական սցենարը գործի դնելու մտադրություն: Փենյան-Վաշինգտոն անմիջական բանակցությունները Թեհրանին հուշում են, որ հարկավոր է հենց այդ ձեւով գործել, որպեսզի ԱՄՆ-ը ընդունի իրանցիների պայմանները: Բայց խնդիրն այն է, որ ԿԺԴՀ-ն ցուցադրել է հենց միջուկային զենքի առկայության գործոնը, մինչդեռ Իրանը խոսում է միայն դրա ստեղծման հնարավորության մասին, ինչը թուլացնում է Թեհրանի բանակցային դիրքերը, կարծում է Կովկասի եւ Մերձավոր Արեւելքի հարցերի փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը : Եթե Դոնալդ Թրամփը անցյալում պատրաստ էր իրանցիների հետ հանդիպում ունենալ «առանց նախապայմանների», որպեսզի կնքի առանձին միջուկային համաձայնագիր, ապա ներկայումս այդ ուղղությամբ իրավիճակը սկսել է փոխվել: Ամերիկացիները Իրանին ներկայացնում են պահանջների փաթեթ, որի էությունը, ԱՄՆ պետքարտուղար Մայք Պոմպեոյի խոսքերով, Մերձավոր Արեւելքում եւ հենց սեփական ժողովրդի հանդեպ Թեհրանի քաղաքականության արմատական փոփոխության պահանջն է: Ամերիկացի հայտնի վերլուծաբան Ֆարիդ Զաքարիան CNN-ից հնչած իր վերլուծականում ընդգծել է, որ ամերիկյան «նոր քաղաքականությունը» բնութագրվում է Թեհրանի նոր վարչակազմի փոփոխման պահանջովՙ բացառելով հետագա բանակցությունների հնարավորությունը: Դժվար է ասել, թե որքանով արդյունավետ է նման ռազմավարությունը եւ գոյություն ունի՞ արդյոք «կարմիր գիծ», որը ոչ ոք չի համարձակվի հատել: Ակնհայտ է, որ ԱՄՆ-ը եւ Իրանը նախահարձակ քայլեր են անում միմյանց ընդառաջ, իսկ Իրանի վրա կախվում է իսրայելական հարձակման սպառնալիքը: Տարասովի կարծիքով, տեսանելի ապագայում դժվար թե հարված հասցվի Իրանին: Ամենայն հավանականությամբ ԱՄՆ-ը եւ Իսրայելը ընտրել են երկարատեւ ճնշումների միջոցով Իրանում ուժերի ներքին դասավորությունը փոխելու ռազմավարությունը: Ըստ ամենայնի, Եվրոմիությունը չի կարողանա ազդել տվյալ գործընթացի վրա, քանի որ ԱՄՆ-ը չափազանց բարձր նշաձող է ընտրել, ինչը կարող է միջուկային համաձայնագրից եվրոպական երկրների դուրս գալու հետեւանքով հանգեցնել այդ փաստաթղթի չեղարկմանը: Նման պայմաններում Իրանը չի կարող մեծ հաջողությունների հասնել բազմակողմ համաձայնագրից ԱՄՆ-ի դուրս գալու պատճառով միջազգային ասպարեզում վերջինիս դատապարտելու գործում: Իրանի գործողությունների առավել հավանական սցենարը, Տարասովի կարծիքով, նրա մերձեցումն է Ռուսաստանի, Չինաստանի, թերեւս նաեւ Թուրքիայի հետ: Վերջինս լուրջ տարաձայնություններ ունի ԱՄՆ-ի եւ Իսրայելի հետ: Բայց առայժմ հնարավոր է խոսել մերձավորարեւելյան աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների հետ կապված միայն ժամանակավոր տարբերակների մասին: |
