Քրիստինե Չթչյանի մենահամերգը

Ամեն կայացած երաժշտի հատուկ է կատարման յուրատիպ ոճը, նվագելաձեւը, երաժշտական երկերի մեկնության սեփական կերպը, որոնք անձնական ապրումի եւ անհատի խառնվածքի դրսեւորման արտահայտություն են: Շուրջ տասը տարի հետեւելով ջութակահար Քրիստինե Չթչյանի կատարողական ընթացքին, ներկա լինելով նրա մենահամերգներին՝ քանիցս համոզվել եմ, որ հայ ջութակահարների դպրոցի լավագույն ավանդույթները շարունակողների շարքում է, եւ նրա՝ վերջերս կայացած երեւանյան մենահամերգը դրա ապացույցներից մեկն էր:

Հնագույն երաժշտության «Տաղարան» համույթի առաջին ջութակի եւ կոնցերտմայստերի հետ ծանոթությունս, որքան էլ զարմանալի թվա, եղել է «Երիտասարդ առաջնորդների» դպրոցում, որտեղ տարբեր հասարակական կառույցների երիտասարդ ներկայացուցիչներին առաջնորդության հմտություններ էին հաղորդում: Նրա արթուն միտքը եւ հուզական, ոչ անտարբեր բնույթը դրդել էին առավել ակտիվ մասնակցություն ունենալու հասարակական կյանքին, բայց դարձյալ իր երաժշտությամբ, երբ ներքին դրդումն այնքան հզոր էր եղել, որ այդ համեստ, զգայուն, զուսպ, բավական ներփակ մարդն արդարության ձայնը լսելի դարձնելու համար Ազատության հրապարակում հավաքված մարդկանց կողքով անցնելիս՝ քայլերը դանդաղեցրել, երկար կանգնել էր, ապա բացել էր ջութակի պատյանը, եւ գործիքն առնելով ձեռքը, նվագել՝ առավել խոսուն արտահայտելով այն, ինչը տեղ չի հասնում, երբ բառերով ես ձեւակերպում: Մի տասնամյակ առաջ Երեւանի սրտում այս ինքնաբուխ մենահամերգը Քրիստինեի, թերեւս, միակ նշանակալից քայլն է քաղաքականության մեջ: Տարիները Քրիստինեին համոզել են, որ յուրաքանչյուրն ի՛ր տեղում, ի՛ր մասնագիտության ոլորտում ազնվորեն ջանալով` ավելին է կարող անել, քան եթե ձեռք մեկնի իր բնույթին ոչ հատուկ ոլորտներին, ուստի գլխավորը, ավելին՝ միա՛կն իր կյանքում երաժշտությունն է, չմոռանանք նաեւ՝ դասավանդումը, նվիրումն իր մանկահասակ աշակերտներին:

Բավական է բեմ բարձրանա, կտրուկ վերափոխվում է. մենահամերգի ժամանակ ներփակվում է, ասես՝ անցնում իր ներսը, իմ տպավորությամբ, դառնում՝ կարծես ջութակի ձգված լար, ամբողջանալով իր կատարած երաժշտության հետ՝ վերանում իրականությունից: Այդպիսին է հանդիսականը տեսնել նրան նաեւ անցյալ տարվա հունիսին Վլադիկավկազում իր ելույթների ժամանակ: Այդ համերգներն անցան Ալանիայի՝ Քրիստոնեության ընդունման 1100-ամյակին նվիրված միջոցառումների շրջանակում: Վլադիկավկազի սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ (դիրիժոր՝ Վալերի Խլեբնիկով) տեղի Մարինյան թատրոնի դահլիճում Ք. Չթչյանը նվագեց Արամ Խաչատրյանի ջութակի կոնցերտը: Նույն դահլիճում, ապա եւ Կրասնոդարում, Նովոռոսիյսկում անվանի դաշնակահար Ալեքսանդր Յակովլեւի հետ կատարեց Բրամսի, Սարասատեի, Բաբաջանյանի, Կոմիտասի ստեղծագործությունները:

Քրիստինեի երեւանյան մենահամերգներից այս տարիներին առանձնապես տպավորվել են ելույթները Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանում, մաեստրո Սեդրակ Երկանյանի նվագակցությամբ համերգները, նվագը «Հայքրիս» եռյակի կազմում, 2021-ի աշնանն ու 2022-ի ձմռանը՝ զուգանվագները Հայաստան ժամանած Ալ. Յակովլեւի հետ: Վերջինիս հետ միջազգային մրցույթների դափնեկիր Քր. Չթչյանի ռուսաստանյան համերգները բարձր գնահատական ստացան թե՛ տեղի հանդիսականի, թե՛ երաժշտագետների կողմից: Ահա թե ինչու նա հրավիրվեց վարպետության դասեր տալու Կրասնոդարում: «Հպարտ եմ, որ հինավուրց երկրիս մի մասնիկն եմ եւ հնարավորություն ունեմ օտարներին ներկայացնելու մեր հայկական հարուստ մշակույթը,- այդ օրերին կարճ գրառում կատարեց Քրիստինեն:- Երաժշտությունն ազգություն չունի, եւ երաժշտության լեզուն բարությունն ու խաղաղությունն է: Լսելով մեր հանճարեղ Կոմիտասին` ամբողջ դահլիճը հուզվեց… Ինձ համար մեծ պատիվ է, որ կարող եմ երաժշտության միջոցով օտարներին լսելի դարձնել հայ ժողովրդի հազարամյակների պատմությունը»:

Հավելենք, որ անցյալ տարեվերջին Քրիստինե Չթչյանը Մեծ Բրիտանիայի եւ Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորությունում կայացած «Golden Time Talent» միջազգային մրցույթում արժանացել է պատվավոր առաջին մրցանակին՝ ոսկե մեդալի՝ լարային գործիքներ անվանակարգում:

Եվ ահա սպասված մենահամերգը՝ Կոմիտասի անվ. կամերային երաժշտության տանը: Նրանում ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Սեդրակ Երկանյանի դաշնամուրային նվագակցությամբ հնչեցին երկու հայաստանյան պրեմիերաներ՝ Պ. Սարասատեի՝ կոնցերտային ֆանտազիան՝ Շ. Գունոյի «Ռոմեո եւ Ջուլիետ» օպերայի թեմաներով եւ Սինժելեի ֆանտազիան՝ Ջ. Վերդիի «Տրավիատա» օպերայի թեմաներով: Այս համերգը, եթե երկու բառով գեղարվեստորեն նկարագրելու լինենք, կարելի է ձեւակերպել՝ իբրեւ զգացմունքների ալեկոծություն. տրամադրությունների ելեւէջումներ, վերելքներ ու վայրէջքներ՝ սուր դրամատիզմից մինչեւ հանդարտ մեղեդային անրջանք, ընդվզումից մինչեւ մենության դատապարտվածության խորը զգացում, ողբերգության խորխորատներից մինչեւ ցնծության բարձրակետեր, որոնք ունկնդրին ինքնաբերաբար համակում էին այդ տարամերժ տրամադրություններով: Կատարումից կատարում, հեղինակից հեղինակ, երկից երկ, դրանց ներդաշնակ՝ դահլիճը շնչում էր, տարուբերվում բազմաբղետ զգացմունքների ալեկոծությունում՝ մեղեդային, խորքային, լեցուն, բազմաշերտ:

Բեմին ու հանդիսասրահում նույն մթնոլորտն էր, նույն էներգետիկ դաշտը, եւ դա շնորհիվ Ֆ. Պուլենկի սոնատի, Ա. Շնիտկեի՝ հնագույն ոճով սյուիտի եւ Սարասատեի՝ իսպանական պարի թեմաներով «Պլայերա»-ի հուզական, արտիստիկ, կրքոտ, հոգեկան ուժերի գերլարում պահանջող կատարումների: Երաժշտական հանրահայտ երկերի կատարումներն ունկնդրելիս՝ դառնում ես ավելի բծախնդիր՝ հիշողությանդ մեջ իբրեւ չափորոշիչ ունենալով հայտնի ջութակահարների օրինակը: Սարասատեի, Պուլենկի, մյուսների ստեղծագործությունները Ք. Չթչյանը կատարեց մի շնչով, վերացած, զգացմունքների գերլարվածությամբ:

Հոգեկան ապրումների նկարագիրը տալ երաժշտության միջոցով այնպես, որ ուղղակի տառապանքի զգացումով համակես ունկնդրին,- դա հազվագյուտ արտիստներին է հաջողվում: Իմ տպավորությամբ, զգացմունքների խտացվածության իմաստով, համերգային ամենալեցուն պահերից մեկը Չիպրիան Պորումբեսկուի «Բալլադ»-ի կատարումն էր: 19-րդ դարի ռումինացի հանրաճանաչ կոմպոզիտոր Չ. Պորումբեսկուն՝ ուղղափառ եկեղեցու քահանայի որդին, հայտնի է եղել իր հանրային ակտիվ գործունեությամբ (համահիմնադիրն էր ազգային-հայրենասիրական կազմակերպության, ղեկավարել է ուսանողական եւ բանվորական երգչախմբեր, հրապարակել «Սոցիալական երգերի ժողովածու՝ ռումինացի ուսանողների համար»): Նրա ստեղծագործությունները՝ մեղեդային, վառ արտահայտված ազգային կոլորիտով, տոգորուն էին պայքարի ոգով, նաեւ խորը թախծությամբ, երբ երաժշտության լեզվով պատմում էր քաղաքական կալանավորների տանջանքի եւ անկոտրում ոգու մասին: Առանձին դրամատիզմ ունի «Բալլադը»: Այն նաեւ անձնական ողբերգության արտահայտություն է. կոմպոզիտորն ապրել է ընդամենը 29 տարի եւ վախճանվել ծանր հիվանդությունից՝ թոքախտից: Այդ երաժշտությունը կարոտ է ու ցավ, մենությանը շղթայված հոգու կանչ, բանտվածի տոչորում: Անելանելիությունից զարկ է պատեպատ, տարածությունից տարածություն, ընդվզում, հոգեմաշ տենչանք… Որպես այդ մեղեդուն համանվագ են ծնվել բանաստեղծական տողերս.

Հույսեր հանգչեցան խանձարուրներում,

Եվ թեւակոտոր թռչունքը անկան,

Եվ ես չեմ ուզում նույն շրջանն անցնել

Պատառված հոգով՝ ցնոր ու անհաշտ:

Ո՜հ, երանի՜ է միամիտներին,

Որ չեն համտեսել դավ ու մոռացում,

Հիասթափության խարանը կրծքին՝

Չեն խաչվել նորեն հուդայի ձեռքով:

Չեն իմաստնացել մինչ աքլորականչ՝

Ճաշակելով սուտ, դավ եւ ուրացում,

Եվ ամբոխների ետդարձի ճամփին

Ոտնակոխ եղած վերադարձել տուն…

Ես լուսումութին արմունկդ եմ փնտրում,

Որ չսայթաքեմ, չբեկվեմ, եւ արդ

Քո շնչին մոտիկ պահ մը լինելուց

Ոչինչ հրճվալի առավել չկա…

ՀԱՍՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ