Մայիսի 11-ին, Россия 24 հեռուստաընկերությունն ուղիղ եթերում հարցազրույց է անցկացրել Ռուսաստանի հրեական համայնքների ֆեդերացիայի նախագահ Ալեքսանդր Բորոդայի հետ, նվիրված Մայիսի 9-ի` Մեծ հաղթանակի օրվան: Հարցազրույցի ժամանակ ռուսաստանյան հեռուստաընկերության լրագրողուհի Տատյանա Ստոլյարովան հարց է ուղղել նաեւ այլ ժողովուրդների, մասնավորապես Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ հրեական համայնքի ղեկավարի տեսակետն իմանալու համար: Վերջինիս պատասխաններին կանդրադառնանք քիչ հետո: Այժմ թարգմանաբար ներկայացնենք հարցազրույցի այդ հատվածը:
– Կան ժողովուրդներ, որոնք նույնպես ենթարկվել են հալածանքների եւ զանգվածային սպանությունների, այդ թվում հայերը, եւ նրանք պահանջում են, որ իրենց հետ կատարվածը եւս կոչվի ցեղասպանություն: Դուք դա համարո՞ւմ եք անհրաժեշտ, կարեւոր եւ ճիշտ: Ձեր կարծիքն այդ մասին: Որպեսզի ստեղծվի մի միջազգային կազմակերպություն, որը զբաղվի դրանով, քանի որ օրինակ Թուրքիան միշտ յուրօրինակ մեկնաբանություններ է տալիս դրան:
– Ես կողմ եմ նման միջազգային կառույցին, քանի որ տարբեր ժողովուրդների մոտ տարբեր պատմություններ են եղել, հարկ է պարզել, թե ի՞նչ է տեղի ունեցել կոնկրետ դեպքում: Օրինակ` Հոլոքոսթի օրը նշվում է նաեւ գնչուների Հոլոքոսթը, քանի որ Հիտլերը ցանկանում էր ոչնչացնել ինչպես հրեաներին, այնպես էլ գնչուներին: Դա նույն պատմությունն է: Հայերի դեպքում այլ է, թուրքերը նպատակ չունեին բնաջնջել բոլոր հայերին: Դա տեղային պատմություն էր: Հոլոքոսթ ես դա չէի անվանի:
– Իսկ ցեղասպանությո՞ւն:
– Որպես բնակչության այս կամ այն մասի բնաջնջման ձեւ … ես ուշադիր կուսումնասիրեի:
– Հայերը հիմա կասեին` այդ ինչպե՞ս, իսկ ո՞րն է չափանիշը` սպանվածների քանա՞կը, պատճառնե՞րը:
– Ես հաշվի կառնեի սպանվածների քանակը եւ պատճառը: Այսինքն, եթե մարդկանց սպանում են միայն նրա համար, որ նրանք այլ մարդիկ են, որոնք չպետք է գոյություն ունենան այս երկրի վրա, դա ցեղասպանություն է, որը զանգվածային բնույթ ունենալու դեպքում կարելի է համեմատել Հոլոքոսթի հետ: Եթե դրանք ինչ-որ տարածքային, ազգային, մշակութային պատերազմներ են, ապա դա, այնուամենայնիվ, ցեղասպանություն չէ: Կարեւոր է` նրանք սպանվել են ռազմական գործողությունների ընթացքում, թե՞ խաղաղ բնակչություն է: Եթե դա խաղաղ բնակչություն է, ապա ցեղասպանություն է:
– Աշխարհում հիմա չկա՞ սահմանում, որն ասում է, թե ի՞նչն է հանդիսանում ցեղասպանություն:
– Եթե մենք խոսում ենք հայերի ցեղասպանության մասին, ապա դա խիստ քաղքականացված է, որովհետեւ այն երկրները, որոնք ցանկություն ունեն լավ հարաբերություններ պահպանել Թուրքիայի հետ, չեն ճանաչում հայերի ցեղասպանությունը: Նրանք ովքեր հայերին են մոտ, ճանաչում են հայերի ցեղասպանությունը: Եթե խոսենք այն էթնիկ զտումների մասին, որ տեղի են ունեցել հայերի հետ, դա նման է ցեղասպանության, շատ մոտ է ցեղասպանության: Սակայն քանի որ հարցը քաղաքականացված է, մեկը ճանաչում է, մյուսը չի ճանաչում, մեկ ուրիշը չեզոք է, որպեսզի չմտնի բանավեճի մեջ` խնդիրներ առաջացնելով այս կամ այն կողմի հետ իր հարաբերություններում …:
Ի՞նչ կարելի է ասել Ռուսաստանի հրեական համայնքների ֆեդերացիայի նախագահի տեսակետի վեաբերյալ: Նախ` այն շատ տիպական է հրեական մտածողության համար` Հոլոքոսթը բացառիկ է աշխարհում, մնացածների հետ տեղի ունեցածը անհամեմատելի է իրենց հետ տեղի ունեցածին: Գնչուների հիշատակումն էլ պարզապես այդ մտածելակերպի թողած տհաճ տպավորությունը մեղմացնելու նպատակն ուներ, միաժամանակ ցույց տալը, որ միայն հրեաներին է պատկանում իրավասությունը ճշտելու, թե ո՞ւմ հետ պատահածը ի՞նչ պետք է որակել: «Հայերի դեպքում այլ է, թուրքերը նպատակ չունեին բնաջնջել բոլոր հայերին: Դա տեղային պատմություն էր» արտահայտությունը, բացի զայրացուցիչ լինելուց, դարձյալ այդ նույն մտածողության արգասիքն է:
Հաջորդը` ի՞նչ է նշանակում «ես ուշադիր կուսումնասիրեի» կամ «հաշվի կառնեի սպանվածների թիվը եւ պատճառները»: Ռուսաստանի հրեական համայնքների ֆեդերացիայի նախագահը տեղյակ չէ՞ հրեա ամենահայտնի ցեղասպանագետների եւ պատմաբանների` հայերի հետ կատարվածը միանշանակ որպես ցեղասպանություն բնութագրելու մոտեցմանը կամ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային` Ցեղասպանության արգելման մասին, որի հեղինակ Ռաֆայել Լեմկինը հենց հայերի հետ 1915-ին կատարվածն է համարել որպես ցեղասպանության ցայտուն օրինակ: Ընդ որում, որպես ցեղասպանության ենթարկված ժողովրդի ներկայացուցիչ, Ալեքսանդր Բորոդան պետք է նաեւ իմանար, որ ցեղասպանություն կարող է տեղի ունենալ նաեւ «տարածքային, ազգային, մշակութային պատերազմների», «ռազմական գործողությունների» ընթացքում, ինչպես դա եղել է հայերի հետ առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, կամ ինչպես դա եղավ բալկանյան ժողովուրդների հետ` Հարավսլավիայի տրոհմանը հաջորդած պատերազմում: Ամենայն հավանականությամբ, հրեա առաջնորդը ցեղասպանության հարցում գիտելիքների համալրման կարիք ունի:
Այնուհետեւ` հայերս երբեք էլ չենք ցանկացել 1915-ը հոլոքոստ համարել, որի անհրաժեշտությունը չի եղել եւ չկա: Դա հրեական ցեղասպանության անվանումն է, այնպես ինչպես մեր ցեղասպանությունը անվանում ենք Մեծ եղեռն:
Հարցազրույցում, Ալեքսանդր Բորոդան, այնուամենայնիվ, լրագրողուհու օբյեկտիվ հարցադրումների արդյունքում ասես ճարահատյալ անվանում է «հայերի ցեղասպանություն» տերմինը, նախ հակասելով քիչ առաջ այն կասկածի ենթարկող իր ասածին, ապա կրկին հակասում արդեն վերջին ասածին, այս անգամ էլ ասելով, որ «դա նման է ցեղասպանության, շատ մոտ է ցեղասպանության»: Թեման էլ ավարտում է անհասկանալի նախադասությամբ` հայերի ցեղասպանության ճանաչման քաղաքականացված լինելու վերաբերյալ: Դա ակհայտորեն վկայում է, որ հենց իրենք` հրեաները, այդ թվում Ռուսաստանի հրեական համայնքների ֆեդերացիայի նախագահը, քաղաքականացված մոտեցում են ցուցաբերում Հայոց ցեղասպանության հարցում, նույն` Թուրքիայի հետ բարդություններ չունենալու պատճառաբանությամբ եւ ընկնում հակասությունների եւ տարատեսակ մեկնաբանություններ մեջ:
Բացի այդ պետք է հարց տալ հրեա ղեկավարին, որ եթե պատերազմում Հիտլերն ու նրա Գերմանիան ջախջախված չլինեին ու չլիներ Նյուրնբերգ, ապա Հոլոքոսթի ճանաչումը չէ՞ր լինի «քաղաքականացված հարց»։
Ամեն դեպքում, անհրաժետ է, որպեսզի հայկական շրջանակները Հայաստանում, Ռուսաստանում եւ այլ երկրներում հանդես գան Ալեքսանդր Բորոդայի` Հայոց ցեղասպանությունը կասկածի ենթարկելու տեսակետը դատապարտող հայտարարություններով եւ պահանջեն Ռուսաստանի հրեաների ղեկավարից ներողություն խնդրել դրա համար:
