Չեխիայում լույս տեսնող «Օրեր» ամսագիրը մայիսի 25-ին հարցազրույց է անցկացրել Եվրապայում Ռուսաստանի առեւտրական միսիայի ղեկավար, Անաստաս Միկոյանի թոռանՙ Սերգո Միկոյանի որդուՙ Վլադիմիր Միկոյանի հետ: Հայտնի լրագրող, «Օրերի» կայքէջի խմբագիր Աննա Կարապետյանի ընդարձակ, բայց խիստ հետաքրքրական հարցազրույցը, որի ամբողջական բնագրին կարելի է ծանոթանալ ամսագրի կայքէջում (www.orer.eu), տեղի է ունեցել բանավիճային «տաք» մթնոլորտումՙ Ա. Միկոյանի ապազգային գործունեության պաշտպանության (անշուշտՙ թոռան կողմից) եւ նրա համաշխարհային մեծության պետական գործիչ լինելու համապատկերում: Ստորեւՙ հարցազրույցի վերջին հատվածը: Ավելացնենք միայն, որ Վլադիմիր Միկոյանը Երեւանի ավագանու որոշմամբ տեղադրվելիք արձանի կառուցման հիմնական նախաձեռնողն է:
ՕՐԵՐ. – Ստացվում է, որ Միկոյանը կապ չունի՞ ոչնչի հետ:
Վլ.ՄԻԿՈՅԱՆ. – Ոչ ոք չի փորձում եւ չի կարող Միկոյանից հեռացնել քաղաքական պատասխանատվության բեռը լռության համար, ստալինյան ահաբեկչությանը հարկադիր միջնորդության համար: Նա էլ երբեք իր վրայից չհանեց այդ բեռը ու ողջ կյանքում կքած մնաց ամենաթողությանը մասնակից լինելու եւ հարկադրված սեփական խղճի հետ գործարքի մեջ մտնելու համար: Հայտնի է նրա հրապարակային արտասանած արտահայտությունը «Все мы тогда были мерзавцами !», «Մենք այն ժամանակ բոլորս սրիկաներ էինք»: Ստալինի մահից հետո այն ժամանակվա բոլոր ղեկավարների համար ընտրության հնարավորություն ընձեռվեցՙ ինչ փիլիսոփայությամբ ապրել եւ ով լինել քաղաքական դաշտում: Միկոյանն ընտրեց զղջումը, արդարությունն ու մարդկայնությունը: Նա հակաստալինյան ողջ արշավի հիմնական դեմքը դարձավ:
Միկոյանը շատ բարդ կերպար է, նա ապրեց շատ դժվար, անկանխատեսելի ու վտանգավոր ժամանակ: Այնպես որ, պետք չէ պարզեցնել ու նրա քաղաքական դիմանկարը գծել բացառապես սեւ գույներով: Ելակետն այն է, որ Միկոյանը չի եղել բռնությունների, ռեպրեսիաների նախաձեռնող, բայց եւ հրապարակավ դրանց դեմ հանդես չի եկել: Նման բանաձեւ նա իր համար ձեւավորել էր անելանելիությունից:
Միկոյանին հաջողվել է ոմանց փրկել, սեփական երեխաները սակայն բանտարկվեցին ու աքսորվեցին
Միկոյանն ընտրեց աշխատանքով ծանրաբեռնվելու ուղինՙ փորձելով հեռու մնալ բռնություններից: Դա Միկոյանից հսկայական զգացական լարվածություն էր պահանջում, երկաթե ինքնատիրապետում, խորամանկություն, կանխատեսման կարողություն, քաղաքական հոտառություն, իրադրությունից օգտվելու կարողություն, որպեսզի եզակի փորձեր կատարի փրկելու առանձին մարդկանց: Այդպես եղավ 1937 թվականին մարշալ Բաղրամյանի պարագայում, որի դեմ նրա դաշնակցական անցյալի համար ՆԿՎԴ-ն արդեն թղթածրար էր պատրաստել: Նա փրկվեց Միկոյանի միջնորդությամբ: Նման պատմություն էլ կա նավաշինության նախարար, հետագայում Խորհրդային Միության ծանր մետալուրգիայի նախարար Թեւոսյանի պարագայում: Հաջողվել է փրկել նաեւ Մոսկվայի գլխավոր ճարտարապետ Կարո Հալաբյանին, նրան Երեւան ուղարկելով: Ավետիք Իսահակյանի ընտանքում հիմա էլ պատմում են, թե ինչպես լինելով Երեւանում Միկոյանը կարողացել է նրբորեն հեռացնել վտանգն Իսահակյանից:
– Մինչդեռ ո՛չ Չարենցը, ո՛չ Բակունցը, ո՛չ Թումանյանի որդիները չփրկվեցին նրա կողմից:
– Իսկ ինչպե՞ս պետք է նրանց փրկեր: Նա մարդկանց դատապարտելու եւ ազատելու իշխանություն չուներ: Նա զբաղվում էր բացառապես տնտեսավարման ու տնտեսական հարցերով: Դա ակնհայտ է նրա պարտականությունների շրջանակից: Կար անգամ Քաղբյուրոյի հատուկ որոշումը, որով դրա անդամներին արգելվում էր խառնվել ՆԿՎԴ-ի գործերի մեջ: Ինչպես պետք է Միկոյանը փրկեր ուրիշների որդիներին, երբ սեփական պատանի տղաներին չկարողացավ ազատել: Վանոնՙ 16 տարեկան եւ Սերգոնՙ 14 տարեկան, վեց ամսով բանտ նետվեցին Լյուբլյանկայում, ապա նաեւ աքսորվեցին Տաջիկստան ֆանտաստիկ մի մեղադրանքովՙ «անդամություն մանկական հակախորհրդային կազմակերպության, որ ծրագրում էր պետական հեղաշրջում»: Ըստ որում, նրանց ստիպել էին ստորագրել մեղադրանքը: Միկոյանը հասկանում էր, որ դա իրեն ուղղված նախազգուշացում էր, ու որ երեխաները չէին թիրախը: (Առանց Ստալինի թույլատրության Քաղբյուրոյի անդամի երեխային չէին համարձակվի աքսորել ):
Լավ էՙ 37 թիվը չէ. ՕՐԵՐ-ը կարող էր բռնադատվել սադրելու մեղադրանքով
– Հայտնի է, որ Միկոյանը Հայաստանի կոմունիստական վերնախավից պահանջել է հրաժարվել Հայոց ցեղասպանության 50-ամյակը նշելու ծրագրից:
– Որտեղի՞ց է դա հայտնի: Ինչ է, ինչ-որ փաստաթուղթ կա՞, թե դրա աղբյուրը ՄԿԱ-ն է (Մի կին ասաց):
– Ոչ, մի կին չասաց, Զարուբյանի որդին է պատմել: Ուստի օրինաչափ չէ՞ արդյոք, որ ցեղասպանության ու բռնությունների զոհերի ժառանգներն այժմ սպառնում են պղծել Միկոյանի այս նկարում պատկերված հուշարձանը, եթե այն դրվի Երեւանում:
– Անձամբ ես փաստական որեւէ նման վկայություն չեմ տեսել: 1965 թվականին Միկոյանը դեռեւս ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահ էր, ու Հայաստանի կոմկուսին Մոսկվայից չէր ղեկավարում ու չէր ուղղորդում: Եվ ընդհանրապես, դա այն ժամանակն էր, երբ նա որոշեց արդեն հեռանալ, ու այդպես էլ արեց նույն տարի:
Հուշարձանների պղծումը բոլոր նորմալ պետություններում, ներառյալ Հայաստանում, համարվում է նողկալի ու պատժելի իրավախախտում: Վաղը որեւէ մեկը կորոշի պղծել Երեւանի բոլշեւիկների արձաններըՙ Ստեփան Շահումյանի, Մյասնիկյանի, կամ օրինակ, Բաղրամյանի, որ իր զինվորական փայլուն կարիերայի սկզբին դաշնակցականների հետ է եղել, կամ Ռուսաստանի հետ բարեկամական կապերի հակառակորդներին կարող է դուր չգալ Սողոյանի «Միասնական խաչ» երկու ժողովուրդների բարեկամության արձանը: Եթե այս դիրքերից ելնենք, ապա Եվրոպայի բոլոր պետությունների բնակիչներին կարտոնվի պղծել Նապոլեոնի դամբարանը: Ձեր թափանցիկ ակնարկից (կամ գուցե խորհրդից) բարբարոսության, ամենաթողության ու վատ բարքերի անվերահսկելիության քամի է փչում: Մեղմ ասած, Հայաստանիՙ իբրեւ զարգացած ու հանդուրժող պետության, ոչ այնքան գրավիչ կերպար է հառնում արտասահմանում ու մասնավորաբար սփյուռքում:
– Լավ է, որ 37 թիվը չէ, այլապես ՕՐԵՐ-ի դեմ գործ կհարուցեիք: Ես չեմ ակնարկում ու խորհուրդ չեմ տալիս: Ես Ձեզ փոխանցում եմ Երեւանում տիրող տրամադրությունները, ինչից Դուք շատ հեռու եք: Ասացեք խնդրեմ, ավելի լավ չէ՞ հիմա գոնե որոշ ժամանակով սառեցնել հուշարձանի տեղադրումը: Մի՞թե Դուք ցանկանում եք այսքան աղմուկից ու սկանդալներից հետո այդուհանդերձ տեղադրել Երեւանում Ձեր պապի արձանը, որը ժողովուրդը չի ուզում տեսնել կամ ունենալ իր քաղաքում:
– Ո՜չ, չեմ մտածել: Ինչո՞ւ: Ո՞վ հետո հանդես կգա նման նախաձեռնությամբ, ասենք 5 տարի անց: Հայրս արդեն չկա, ես էլ կարող եմ չլինել:
– Գուցե տարիներ անց ժողովուրդը հանդես գա նման նախաձեռնությամբ: Չէ՞ որ Սարոյանի թոռները չէ, որ իրենց պապի արձանը տեղադրեցին Երեւանում:
– Հայ ժողովուրդը գործնականում ոչինչ չգիտի այն ժամանակների մասին, երբ ապրել է Միկոյանը, չի հասկանում նրա դերը: Հինգ տարուց ավելի վատ կլինի, ուստի քանի դեռ ես ողջ եմ, չպետք է կորցնել ժամանակը:
– Մեր ողջ հարցազրույցի ժամանակ Դուք արդարացնում եք Միկոյանին. Այն ժամանակ շատ երիտասարդ էր ու անփորձ, այն տարիներին ղեկավարում էր Ստալինը, ու Միկոյանը ոչինչ չէր կարող անել: Ուրեմն, ինչո՞ւ է դրվում հուշարձան, եթե նա քվեարկել է անելանելիությունից, կամ ուրիշներն են նրա անունից ելույթ ունեցել, ինչո՞ւ, եթե նա չի՛ կարողացել ու չի՛ արել:
– Իսկ ինչ է, այլ մեկը պաշտպանե՞ց Արեւմտյան Հայաստանը:
– Բայց այլ մեկի արձանը չի դրվում հիմա: Մարդիկ, ովքեր մեղադրում են Միկոյանին, իրենց տեսակետը փաստում են նաեւ շատ պարզ փաստարկներով: Շատ հայորդիներ իրենց արյունով նվաճեցին Արցախի ազատ ապրելու իրավունքը: Նրանք հուշարձան չունեն Երեւանում, իսկ Դուք ուզում եք մռայլ օրերի ոչ միանշանակ մի քաղաքական գործչի բրոնզաձույլը դնել:
– Սա հուշարձան է ոչ թե քաղաքական գործչին, այլ անհատին, ով հեռավոր Սանահին գյուղից իր աշխատանքի ու տաղանդի շնորհիվ հասավ ամեն ինչի:
Իսկ ինչո՞ւ Ղարաբաղյան պատերազմի հերոսների հուշարձաննեը չեն դրվում:
– Գուցե, որովհետեւ Ձեր նման ակտիվ նախաձեռնողներ չունեն: Ասացեք խնդրեմ, ինչո՞ւ Դուք հանդես չեկաք գոնե Միկոյան եղբայրներին Երեւանում անմահացնելու նախաձեռնությամբ: Արտեմ Միկոյանը մեծ հարգանք է վայելում, ու հավանաբար աղմուկն ու հակադարձումն այսքան հզոր չէր լինի:
– Դուք Ճիշտ եք: Մեր շատ մեծ ընտանիքում դժվար թե որեւէ մեկը դեմ լիներ դրան: Հավանաբար չմտածեցինք, քանի որ Արտեմ Միկոյանի հիշատակն ինչ-որ կերպ արդեն իսկ հավերժացվել է Հայաստանում, իսկ Անաստասինըՙ ոչ: (Ճիշտ չէ, ասենք, որ Անաստաս Միկոյանի արձան Հայաստանում եւս կա: Խմբ.)
– Ի՞նչ եք կարծում, եթե Անաստաս Միկոյանը ողջ լիներ, կհամաձայներ արդյոք հուշարձան ունենալ Երեւանում:
– Անմիջապես երեւում է, որ Դուք խեղված պատկերացում ունեք Միկոյանի կյանքի փիլիսոփայության ու ներքնաշխարհի մասին:
– Այսինքն, չէ՞ր համաձայնի:
– Նա մարդ էր բացառիկ անձնական համեստությամբ: Հիշում եմ, երբ մեր բարեկամներից մեկը, որ Հայաստանից հյուր էր եկել, սեղանի շուրջ կենաց սկսեց ասել գովերգելով Միկոյանին, ի պատասխան կտրուկ լսվեց «Սո՛ւս»: Նա հաճոյախոսություններ տանել չէր կարողանում: Նկատեք, նրան երբեք չեք տեսնի շքանշանների ողջ հավաքածուով, իսկ նա միայն Լենինյան 6 շքանշան ուներ: Միակ պարգեւը, որ կրում էր, սոցիալիստական հերոսի շքանշանն էր: Նա այն շատ էր գնահատում, քանի որ պարգեւատրվել էր Կուրսկի ճակատում 1943 թվականի հաղթանակից հետոՙ ռազմաճակատին մատակարարումների համար: Դա տիտանական աշխատանք էր: Բրոզե մարմինը մարդ-անհատի հիշողության խորհրդանիշն է, ոչ թե նրան փառաբանելու միջոց:
