ՎԱՐԿԵՐԸ ՄԱՐԵԼ ԽՈՍՏԱՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՎՍՏԱՀԵԼՈՒ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՎՏԱՆԳԱՎՈՐ ՀԵՏԵՎԱՆՔՆԵՐԸ

ԷԼԵՈՆՈՐԱ ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Ներկա ժամանակաշրջանումՙ վարկերի տարածման հետ մեկտեղ, ֆինանսական շուկաներում տարածվել է ֆինանսական զեղծարարության տարատեսակ, համաձայն որի որոշ անձինք կամ կազմակերպություններ որոշակի գումարի դիմաց խոստանում են քաղաքացիներին օգնել մարել կամ պակասեցնել իրենց վարկերը:

Վերջերս Հայաստանում եւս ի հայտ են եկել անձինք եւ կազմակերպություններ, որոնք խոստանում են քաղաքացիներին վարկի գումարի 20%-ի չափով վճարման դիմաց մարել բանկի կամ այլ վարկատուի առջեւ պարտքը: Կազմակերպություններն իրենց ծառայությունների գովազդները տեղադրում են հասարակության լայն շերտերին հասանելի, հեշտ տեսանելի վայրերում, մասնավորապեսՙ վերելակներում:

Նմանատիպ առաջարկները չափազանց գայթակղիչ եւ անհավանական են թվում: Եթե առաջարկը չափազանց անհավատալի է, ամենայն հավանականությամբ այն պարունակում է զեղծարարության տարրեր:

Մեր ժամանակաշրջանում վարկավորումը դարձել է կյանքի անբաժանելի մաս, ավելինՙ վիճակագրությունը վկայում է, որ վարկավորման միտումը միայն մեծանում է: Տարեց տարի հասարակության ավելի լայն շերտեր են օգտվում ֆինանսական այդ գործիքիցՙ սկսած ուսանողներից, վերջացրած հիփոթեքից օգտվող անձանցով:

Ինչպես ամեն տարածում ձեռք բերած ոլորտում, այնպես էլ այստեղ գտնվեցին անձինք, ովքեր փորձում են, չարաշահելով անձանց վստահությունը, անօրինականորեն գումար վաստակել: Ուստի տարածվեցին վարկավորման հետ կապված տարատեսակ ապօրինի սխեմաներ, համաձայն որոնցՙ այս կամ այն կերպ խոսք է տրվում որոշակի գումարի դիմաց վերացնել կամ պակասեցնել վարկատուների դիմած անձի պարտավորությունը, սակայն փաստացի այդ խոստումը չի կատարվում:

Այսպիսի զեղծարարության դեպքերը շատանում են հատկապես ճգնաժամային իրավիճակներում: Անձինք, օգտվելով վարկառուների խոցելիությունից, չարաշահում են վերջիններիս վստահությունը:

Ինչպես նշվեց, սխեմաները տարատեսակ են:

Միջազգային պրակտիկայում արձանագրվել են դեպքեր, երբ կազմակերպությունը պնդում էր, որ գործում է համաձայն պետության կողմից կամ պետության կենտրոնական բանկի կողմից լիազորված գործընթացի, որը կոչված է օգնել քաղաքացիներին մարել պարտքերը: Կազմակերպությունը սկզբի ժամանակահատվածում կատարում էր որոշակի մարումներ, իսկ բավարար չափով քաղաքացիների վստահությունը շահելուց եւ բավականին մեծ գումար ներգրավելուց հետո դադարեցնում էր վճարումները, գումարները դուրս բերում կազմակերպության ակտիվներից եւ ինքնալուծարվում:

Որոշ դեպքերում կազմակերպությունը ոչ թե խոստանում էր վճարումներ կատարել, այլ ներկայացնում էր կեղծ փաստաթուղթ. իբր պարտքը ներված է եւ անձն այլեւս պարտավոր չէ մարել իր վարկը:

Առկա էին դեպքեր, երբ կազմակերպությունները նույնիսկ պնդում էին, որ կարող են ապացուցել, որ վարկային պայմանագիրը անվավեր է, ուստի անձը ոչ մի պարտավորություն չպետք է կրի, սակայն, բնականաբար, իրենց ծառայության դիմաց պահանջում էին նախնական գումար:

Քաղաքացիները, ոչինչ չկասկածելով եւ կարծելով, որ իրենց պարտավորությունը վարկատուի առջեւ մարված է, որոշ ժամանակ անց հանկարծակի պարզում էին, որ երկար ժամանակ վճարումներ չեն կատարվել: Փաստորենՙ իրենք դեռ պարտավոր էին վարկատուին, ավելինՙ ունեին ժամկետանց պարտավորությունների նկատմամբ կուտակված տույժեր եւ տուգանքներ:

Վարկառուները նմանատիպ առաջարկներ ստանալիս պետք է զգոն լինեն եւ մինչեւ արձագանքելը ամենայն մանրամասնությամբ ուսումնասիրեն առաջարկի պայմանները եւ գնահատեն առաջարկի իրատեսական լինելը:

Սովորաբար զեղծարարությամբ զբաղվող կազմակերպությունների առաջարկվող պայմանագրի լեզուն հստակ չէ եւ տարընկալման եւ տարընթերցման հնարավորություն է տալիս: Նույնիսկ եթե պայմանագիրը հստակ եւ պարզ է գրված, միշտ պետք է հիշել, որ կազմակերպության ապագա փաստացի վարքագիծը անկանխատեսելի է: Այդ պատճառով պետք է գնահատել առաջարկի իրատեսականությունը:

Օրինակՙ անհավանական է վարկի գումարի 20%-ով ամբողջ պարտքը մարելու խոստումը. նույնիսկ եթե ամենագրագետ ձեւով այդ 20%-ը տեղադրեն արժեթղթերի շուկայում, անհավանական է օրինական կերպով կարճ ժամանակահատվածում ստանալ 500% շահույթ:

Ուշադրություն է պետք դարձնել պետական մարմինների հայտարարություններին: Տարիներ շարունակ պետական մարմիններ, կենտրոնական բանկեր, ֆինանսական ոլորտը կարգավորող հանրային այլ մարմիններ զգուշացրել են սպառողներին գործող այդպիսի սխեմաների մասին:

ԱՄՆ կենտրոնական բանկիՙ Ֆեդերալ Ռեզերվի Կառավարիչների խորհրդի 2004թ-ի գրություններից մեկում նշվում է տարածում գտած այսպիսի սխեմաների մասին, տեղեկացվում է, որ պետության կամ Ֆեդերալ Ռեզերվի կողմից ոչ մի այդպիսի ծրագիր չի իրականացվում, եւ ինչպես ֆինանսական կազմակերպությունները, այնպես էլ քաղաքացիները պետք է զգոն լինեն նմանատիպ զեղծարարության զոհ չդառնալու համար:

Վերջերսՙ 2014թ-ի հոկտեմբերի 13-ին եւ 2015թ-ի փետրվարի 10-ին, Ռուսաստանի կենտրոնական բանկը պաշտոնապես հայտարարել է իր նախազգուշացումըՙ Ռուսաստանի Դաշնությունում տարածում գտած պարտքի մարում խոստացող կազմակերպությունների առաջարկություններից զերծ մնալու եւ պայմանագրեր չկնքելու վերաբերյալ:

Հայտարարությունում նշվում է, որ այդպիսի կազմակերպությունները կարող են մոլորության մեջ գցել սպառողներին, իսկ նրանց գործողությունները կարող են հանգեցնել քաղաքացիների իրավունքների ոտնահարման: Նշվում է նաեւ, որ կազմակերպությունների վերաբերյալ տեղեկատվությունը փոխանցվել է ներքին գործերի նախարարություն:

ՀՀ կենտրոնական բանկը եւս 2015թ-ի մարտի 20-ին պաշտոնապես զգուշացրել է ՀՀ քաղաքացիներին Հայաստանում գործունեություն ծավալած «ՌոսսԳրուպպ» ՓԲԸ կազմակերպության ծառայությունների հնարավոր վտանգավոր հետեւանքների մասին եւ հորդորել զերծ մնալ կազմակերպության եւ նմանատիպ այլ կազմակերպությունների ծառայություններից օգտվելուց:

Օգտակար է հետեւել նաեւ լրատվական միջոցներում այսպիսի կազմակերպությունների վերաբերյալ տեղեկատվությանը, ինչպես նաեւ այլ պետություններում այսպիսի զեղծարարությունների վերաբերյալ իրադարձություններին: Օրինակՙ Հայաստանում գործունեություն ծավալած նմանատիպ կազմակերպությունների կողմից առաջարկվող պայմանագրի որոշ դրույթները հիմնականում կրկնօրինակում են Ռուսաստանում գործող մի շարք կազմակերպությունների («ԴրեվՊրոմ», «Բեսթֆոնդ» եւ այլ) կողմից առաջարկվող պայմանագրերի դրույթներին, որոնց գործունեության հետեւանքով տուժել են բազմաթիվ սպառողներ: Նշված կազմակերպությունների դեմ ՌԴ դատարաններ են ներկայացվել մի շարք հայցեր, որոնք վերջիններիս կողմից բավարարվել են: Ավելինՙ Ռուսաստանի Դաշնությունում «ԴրեվՊրոմ» կազմակերպությունը պաշտոնապես ճանաչվել է ֆինանսական բուրգ, հարուցվել է քրեական գործ:

Համաշխարհային մասշտաբով բազմաթիվ տուժած սպառողների ցանկում չհայտնվելու նպատակով վարկառուները, որոնց առաջարկվում է չափազանց գայթակղիչ պայմաններով անհավանական թվացող գործարք, պետք է զգոն լինեն եւ գնահատեն հնարավոր ռիսկերը. ամենայն հավանականությամբ առաջարկը պարունակում է զեղծարարության տարրեր եւ կբերի անբարենպաստ հետեւանքների վարկառուների համար: