Մարիամ Կարապետյան. Եգիպտական բալետի առաջատար մենապարուհին

Անցյալ նոյեմբերին Եգիպտոս կատարածս ուղեւորության ժամանակ հաճելի հանդիպում ունեցա Կահիրեի օպերայի բալետային խմբի առաջատար մենապարուհի Մարիամ Կարապետյանի հետ: Գյումրիում ծնված Մարիամը 2009-ին ավարտել է Երեւանի պարարվեստի պետական քոլեջը: 2011 թվականից գլխավոր դերեր է կատարում եգիպտական բալետում («Դոն Կիխոտ», «Քնած գեղեցկուհին», «Կարապի լիճը», «Կարմինա Բուրանա», «Սպարտակ», «Զորբա», «Բոլերո», «Վալպուրգյան գիշեր», «Բախչիսարայի շատրվանը», «Կոպելիա», «Իշխան Իգոր» եւ այլն): Աշխատել է բալետմայստերներ Աբդել Մոնի Քամելի, Խոսե Պերեսի, Ռենե դե Կարդենասի, Վալենտին Բարտեսի եւ այլոց հետ, հանդես եկել միջազգային բալետի ականավոր դեմքեր Թիերի Մալանդենի, Ռենատո Գրեկոյի, Լորկա Մասինի բեմադրություններում: 2004-ից որոշ ժամանակ Մարիամ Կարապետյանը բնութագրական պար է դասավանդել Կահիրեի ժամանակակից պարի կենտրոնում: Կահիրեի օպերայի բալետի խմբի հետ ելույթներ է ունեցել տարբեր երկրներում, 2017-ին զուգապարերով մասնակցել է Հարավային Աֆրիկայի միջազգային բալետի գալայում. այդ առթիվ տեղի մամուլը նշել է նրա հայ լինելը:

Մենք ծանոթ էինք Դիմագրքից, եւ գնալով նրա հետ հանդիպման Կահիրեի օպերայի եւ բալետի թատրոնի մերձակա մի սրճարանում՝ մտապատկերում չունեի նրա դեմքը: Սակայն միշտ կես կատակ ասում եմ, որ կարողանում եմ մարդկանց մեջ անմիջապես տարբերել հայերին եւ բալետի արտիստներին: Այդպես էլ դժվար չեղավ անմիջապես ճանաչել դասական պարուհու արտաքինով եւ հայկական գեղեցիկ աչքերով օժտված Մարիամին, որի հետ զրուցեցինք վաղեմի մտերիմների պես…

-Գյումրիից՝ Կահիրե: Ինչպե՞ս եղավ այս ճանապարհը:

-1991-ին՝ իմ ծննդյան տարին, Գյումրիից նախ ընտանիքով տեղափոխվեցինք Ռուսաստան, հետո մորս պահանջով վերադարձանք Հայաստան, քանի որ մայրս չէր ուզում, որ ես ու քույրս Ռուսաստանում դպրոց գնանք: Երեւանում հայրս՝ Արշալույս (Աշիկ) Կարապետյանը, աշխատանքի անցավ պարարվեստի ուսումնարանում, որպես պարային կոշիկների ձեւավորող-կոշկակար, երբ ուսումնարանի տնօրենն էր լեգենդար Թերեզա Գրիգորյանը: Մենք նրան անչափ երախտապարտ ենք, քանի որ նրա շնորհիվ մեր ընտանիքը դուրս եկավ 90-ականների ճգնաժամից, եւ հենց նա ընդունեց ինձ ուսումնարան՝ բալետի բաժին: Բոլորն ուսումնարանում գիտեին հորս՝ Աշիկի արհեստանոցը, ինձ էլ կոչում էին «Աշիկի տղա», քանի որ շատ էի կռիվներ անում (ծիծաղում է): Միշտ սիրով եմ հիշում լուսահոգի ուսուցչուհուս՝ Լոլա Գյուրջյանին, որի մոտ սովորեցի մինչեւ յոթերորդ դասարանը: Հետո ավարտեցի մեր բալետի աստղ Էլվիրա Մնացականյանի դասարանը: Սիրահարվեցի պարին, ուսումնարանն ավարտելով՝ մտա մեր օպերային թատրոն, որտեղ քիչ մնացի, հետո երկու տարի դասավանդեցի Մալունցյանի անվան արվեստի դպրոցում: Այդ ընթացքում դեպրեսիայի մեջ էի, քանի որ չէի կարող չպարել: Սկսեցի պարապել բալետի ուսուցիչ Հայկ Ավագյանի հետ: 2010 թվականի նոյեմբերի վերջն էր: Պատրաստվում էի եկող հունվարին աշխատանքի համար դիմել՝ Թել-Ավիվի բալետի խումբ մտնելու: Քրոջս հետ Երեւանի «Գրիշկո» բալետային հագուստների խանութում էի, երբ մի մեծ խումբ ներս մտավ: Պարզվեց՝ պարողներ են Եգիպտոսից: Մենք չգիտեինք, որ Եգիպտոսում բալետ կա, մտածեցինք, որ տանուռա՝ պտտվող դերվիշների պարն են պարում: Քույրիկս, լինելով շատ շփվող, տղաներից մեկին հարցրեց՝ դուք տանուռա եք պարո՞ւմ: Տղան վիրավորված ասաց՝ ո՛չ, ես բալետի արտիստ եմ: Քույրիկս էլ հպարտությամբ ասաց՝ քույրս էլ է բալետ պարում: Եգիպտացին էլ ասաց, որ իրենց աղջիկներ են պետք եւ առաջարկեց աշխատանքի ընդունվելու համար դիմել իրենց խմբին: Երեք օր անց պարողներից մեկը, որը հիմա իմ կյանքի զուգընկերն է եւ որն ինձ արդեն նկատել էր, ինձ ուղեկցեց ընկեր Հայկի մոտ եւ իմ պարը նկարահանեց: Հետո նկարածը ցույց տվեց իրենց տնօրենին՝ Էրմինիա Քամելին, նա էլ ցանկացավ հանդիպել ինձ: «Անի» հյուրանոցի մարզասրահում պարեցի նրա համար, եւ ինձ միանգամից պայմանագիր առաջարկեց եկող հունվարի համար: Բայց երբ դուրս էինք գալիս սրահից, Էրմինիա Քամելը շրջվեց ու հարցրեց «Իսկ հիմա ազա՞տ ես»: Ստանալով դրական պատասխան՝ հարցրեց «Կարո՞ղ է հիմա գաս»: Ես համաձայնվեցի, բայց չէի պատկերացնում, որ այդ «հիմա»-ն կլինի վեց օրից: Դա ամենամեծ փորձությունն էր ոչ այնքան ինձ, որքան ծնողներիս համար: Երկու օրից պայմանագիրն ուղարկեցին, երրորդ օրը՝ տոմսս: Այդպես հայտնվեցի Եգիպտոսում:

-Եվ գո՞հ ես:

-Այո՛: Իդեալական տեղեր չկան: Բայց այստեղ կա մի բան, որն ինձ միշտ պահում է: Շատ բաների համար շնորհակալ եմ այս երկրին, այս թատրոնին, հատկապես երկացանկի համար, նաեւ շատ բաներ սովորեցրեց ինձ՝ որպես մարդու:

-Ինչո՞վ է առանձնահատուկ այսօրվա եգիպտական բալետը:

-Դժվար հարց է: Եգիպտոսում դպրոցից սկսած դասավանդում են Վագանովայի մեթոդով, այնպես որ՝ հիմքը ռուսական է: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո բալետի շատ արտիստներ եւ պարուսույցներ եկան այստեղ աշխատելու: Նրանք թատրոնը ոտքի կանգնեցրին ու դարձրին առաջատարներից մեկը: Այդ սերնդի շնորհիվ շատ եգիպտացի պարողներ այսօր դարձան աստղեր, գեղարվեստական ղեկավարներ տարբեր եվրոպական թատրոններում: Մեր թատրոնը բոլոր բալետային դպրոցների խառնուրդ է, դրանով էլ հետաքրքրական է: Երբ նոր էի եկել, առաջին օրը պարապում էինք ռուսական մեթոդով, երկրորդ օրը՝ կուբայական, երրորդ օրը՝ ֆրանսիական: Շատ խորեոգրաֆներ էին գալիս Եվրոպայից, ինչը նոր բաներ սովորելու, զարգանալու, աշխարհայացքը բացելու հնարավորություն էր տալիս: Անձամբ ես ֆրանսիական դպրոցի սիրահար եմ: Մեր թատրոնը պահում է դասական երկացանկն իր «մաքուր» ձեւով, ինչը, գիտենք, աշխարհում աստիճանաբար վերանում է, ամենուրեք նորարարական միջամտություններ են անում: Անշուշտ, պետք է զարգանալ, բայց դասական ժառանգությունն էլ պիտի իր նախնական ձեւով պահել:

-Օրինակ, «Մարդուկ-Ջարդուկի» ո՞ր տարբերակն եք ներկայացնում, Պետիպա-Իվանովի՞…

-Հիմնականում՝ այո, սակայն որոշ տեսարաններ Նուրեեւից են: «Կարապի լճի» երրորդ եւ չորրորդ գործողություններն, ինչպես միշտ, անփոփոխ են, «Բայադերան» բեմադրվեց ժամանակակից մոտեցմամբ, բայց ստվերների տեսարանը չփոխեցին: Այնպես որ, դասականը մնում է հիմքը, որի վրա հենվում եւ զարգանում ենք: Ունենք ժամանակակից բեմադրությունների, նոր դասական ներկայացումների պակաս, ինչի սիրահար այնքան էլ չեմ ես՝ լինելով մեծ մասամբ դասական պարի մեջ, սակայն, անկասկած, դա նույնպես անհրաժեշտ է:

-Հաշվե՞լ ես, թե քանի՞ բեմադրությունների ես մասնակցել:

-Ես մենապարուհի էի, հիմա պաշտոնական առաջատար մենապարուհին եմ: Առաջին մեծ ելույթս, որպես գլխավոր մենակատար, եղավ «Օսիրիս» բալետում, Իսիսի դերում՝ ըստ հին եգիպտական դիցաբանության, որ բեմադրեց Աբդել Մոնի Քամելը: Երաժշտությունը՝ իմպրեսիոնիստական ոճով, ականջի համար շատ դաժան էր, մարդիկ սովորաբար կեսից հեռանում էին, քանի որ գլխացավ էին ունենում: Պարողների ու նվագախմբի համար նույնպես դաժան էր, բայց գործը հետաքրքրական էր: Պարել եմ Ժիզել, Գամզատտի՝ «Բայադերա», Գյուլնարա՝ «Կորսար», Մաշա-Կլարա՝ «Մարդուկ-Ջարդուկը», Ջուլիետ՝ «Ռոմեո եւ Ջուլիետ», Մանուելա՝ «Կարմեն-սյուիտ»՝ բալետներում:

-Իսկ ինչո՞ւ ոչ Կարմեն:

-«Կարմենը» բեմադրվեց, երբ որ ես դեռ պրիմա չէի: Բնավորությանս մեջ չկա խնդրել, ես հպարտ գյումրեցի եմ, այդ պատճառով բավարարվեցի գնչուհի Մանուելայի դերով: Առաջին սեզոնի վերջում «Կարմեն-սյուիտի» բալետմայստեր Խոսե Պերեսը բեմադրեց «Կլեոպատրան»: Երբ ինձ առաջարկեցին Կլեոպատրայի դերը, շատ ուրախացա. դե ո՞վ չի ուզի թագուհու դեր պարել: Էրմինիա Քամելը բեմադրության մեջ որոշ տեսարաններ ավելացրեց՝ է՛լ ավելի շքեղացնելով ներկայացումը, ինչպես՝ Կլեոպատրայի մուտքը Հռոմ, հսկայական սֆինքսի արձանի վրա, ոսկեզօծ զգեստներով, նաեւ մահվան տեսարանը, երբ նա ընկնում է աղջիկների ձեռքերին, նրան բարձրացնում եւ դնում են ոսկե գահի վրա, ինչից հետո ոսկեգույն կտորն իջնում է բեմի վրա: Շատ գեղեցիկ եւ տպավորիչ էր…

-Եգիպտացի զուգընկերդ, որն ամեն ինչ արեց, որ գաս Կահիրե, նաեւ քեզ պարընկե՞ր է:

-Ո՛չ: Կյանքի զուգընկերոջ հետ միասին պարելը դժվար է, կոնֆլիկտները շատ են: Թվում է՝ թե պիտի իրար զգաք, հատկապես խաղարկային տեսարաններում, եւ ավելի լավ համագործակցենք, բայց թատրոնում աշխատող ամուսինները, զուգընկերները հրաժարվում են միասին պարել: Եթե քեզ ոչ այնքան մտերիմ մեկն ինչ-որ բան սխալ անի, դու տեղը տեղին կասես՝ գիտե՞ս, այսպես հարմար չէ, բայց եթե քոնն է՝ ուզում ես ամեն ինչ իդեալական անի, նրա հանդեպ ավելի պահանջկոտ ես լինում: Մի անգամ ենք միայն պարել, «Հատվող պարեր»-ում, որտեղ երկու դեր ունեի, եւ փորձի ժամանակ հերթականությունը խառնեցի: Ընկերս սկսեց վրաս գոռգոռալ, իսկ խեղճ փորձավարը կանգնած դիտում էր մեր վեճը: Երբ հանգստացանք, փորձավարն ասաց՝ վե՞րջ, հիմա կարո՞ղ ենք շարունակել (ծիծաղում է):

-Ի՞նչ լեզվով ես հաղորդակցվում թատրոնում:

-Իմ առաջին փորձավարն ուկրաինուհի Ալլա Գեորգիեւնա Շեւելյովան էր՝ լեգենդար մի անձնավորություն, այժմ լուսահոգի, որին միշտ երախտապարտ կլինեմ իմ արտիստական կայացման գործում ներդրած իր ջանքերի համար: Ի դեպ, Ալլա Գեորգիեւնան եղել է Վիկտոր Սմիռնով-Գոլովանովի ասիստենտը՝ Երեւանում բեմադրված «Դիմակահանդես» բալետում: Քանի որ պարողների ու փորձավարների մեծ մասն ուկրաինացիներ ու ռուսներ էին, եգիպտացի պարողների մի զգալի մասը սկսեց սովորել եւ խոսել ռուսերեն: Հիմնական հաղորդակցման լեզուն անգլերենն է, չնայած մի քիչ արաբերեն էլ գիտեմ:

-Ուրիշ հայեր աշխատե՞լ են Կահիրեի օպերայում:

-Իմ ուսուցիչներից Հայկ Ավագյանը, տաղանդավոր մի անձնավորություն, մեկ տարի հրավիրվեց աշխատելու որպես փորձավար: 1970-ականներին այստեղ Վիլեն Գալստյանը բեմադրել է «Գայանեն»՝ եգիպտահայ պարուհի Սոնիա Սարգիսի գլխավոր դերակատարմամբ: Իսկ 2004-ին «Գայանեից» հատվածներ են ներկայացրել: Բելառուս հայտնի բալետմայստեր Ելիզարովը Կահիրեում բեմադրել է նաեւ «Սպարտակը», որը մինչեւ հիմա ունենք երկացանկում: Ես այնտեղ հանդես եմ եկել նախ կուրտիզանուհու, ապա՝ Ֆրիգիայի դերով: Կահիրեի օպերայի եւ բալետի թատրոնում տարիներ առաջ Մարկ Մնացականյանը բեմադրել է «Լորկիանան», որը նույնպես մինչեւ հիմա ներկայացնում են, երկու տարին մեկ. սիրված ներկայացում է, միշտ լեցուն դահլիճներով:

-Իսկ կապ ունե՞ս Կահիրեի հայ համայնքի մշակութային կյանքի հետ:

-Ես 2014 թվականից Կահիրեի «Յուսաբեր» մշակութային ընկերակցության «Սարդարապատ» պարախմբի գեղարվեստական ղեկավարն եմ:

Երբ ինձ առաջարկեցին այդ պաշտոնը, ասացի, որ ժողովրդական պարող չեմ, չեմ կարող երեխաներին հայկական պարեր սովորեցնել, այդուհանդերձ, ինձ վերցրին: Բնականաբար, իմ բեմադրած պարային համարները տարբերվում են, դրանցում շատ են պլաստիկայի տարրերը: Դասականի սիրահար լինելով՝ գործածում եմ հայ մեծ երգահանների գործերը: Չնայած դժվարություններին՝ սիրում եմ մեր հայկական ակումբում աշխատել, ինքս ինձ այդպիսով ավելի մոտ եմ զգում հայ մշակույթին եւ Հայաստանին: Ու եթե գոնե մեկ հայ երեխա պարերի շնորհիվ վերադառնա իր արմատներին՝ դա ինձ մեծ հպարտություն կպատճառի:

-Քեզ Երեւանում բեմի վրա դեռ չենք տեսել…

-Ես ինքս էլ շատ կուզենամ: Եվ քանի որ Եգիպտոսի պետական թատրոնի առաջատար մենապարուհի եմ, ապա կուզեմ, որ իմ հանդես գալը Հայաստանում կազմակերպվի մեր երկրների բարձր մակարդակով: Կարծում եմ՝ մեծամիտ չի հնչում ասածս: Եթե կարողանամ ինչ-որ կերպ մերձեցնել երկու երկրների մշակույթները՝ մեծ պատիվ կլինի ինձ համար: Ես հպարտ եմ որպես հայ՝ օտար մի երկրում լինել նրա առաջատար պարուհին:

-Մենք՝ նո՛ւյնպես…

ԱՐԾՎԻ ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ