ՌԱԶՄԻԿ ԴԱՎՈՅԱՆ

Իր մահկանացուն կնքեց հայոց լեզվի վերջին մեծատաղանդ բանաստեղծըՙ Ռազմիկ Դավոյանը: Նա հայոց լեզվի իրոք վերջին բանաստեղծն էր, մեր գրական լեզուն նոր թարմությամբ ու նոր հմայքով փողփողաց, ծավալվեց ու շողաց իր բանաստեղծություններում, մեզ բոլորիս ծանոթ պարզ բառերը նոր գույներ ու երանգներ ստացան: Թվում էր, թե Վահան Տերյանից, Եղիշե Չարենցից, Պարույր Սեւակից հետո այլեւս անկարելի եւ անհնարին էր նորովի հնչեցնել հայոց լեզուն, հասնել նոր պատկերավորության, բանաստեղծական խոսքի այդքան տպավորիչ արտահայտչականության, այդքան քնարական հուզականության: Ռազմիկ Դավոյանը կարողացավ: Նա մեր նոր ժամանակների եզակի բանաստեղծն էր, որ իր բանաստեղծությամբ խորապես կապված էր հայ դասական պոեզիայի մեծ եւ հարուստ ավանդներին եւ միաժամանակ իր բանաստեղծական մտածողությամբ արդիական ու ժամանակակից էր, ավելի քան որեւէ այլ մեկը արդի հայ գրականության մեջ:

Ես Ռազմիկ Դավոյանի բանաստեղծություններ գիտեմ իմ ուսանողության տարիներից: Եվ իր տասնյակ ու տասնյակ բանասեղծություններից անգիր գիտեմ:

Երբ «Գրական թերթում» լույս տեսան «Ռեքվիեմ»ի հայտնի հատվածները, այդ օրը «Գրական թերթ»ը բոլորիս ձեռքին էր, բանաստեղծական հայտնի տողերըՙ բոլորիս շուրթերին.

Չգիտեմ ե՜րբ, չեմ հիշում ո՜վ

Անցնում էր լուռ այս աշխարհով:

Ցավերն ամենՙ առած ուսին,

Գլխի վերեւՙ մեռած լուսին,

Ոտքերի տակՙ աշխարհը սին,

Չգտեմՙ ե՜րբ, չեմ հիշում ո՜վ,

Անցնում էր լուռ այս աշխարհով:

Աչքերից կախՙ սրսուռ երգեր,

Ուսերից կախՙ թմրած ձեռքեր,

Թույլ կողերին մեռնող մեղքեր,

Չգիտեմ երբ, չեմ հիշում ով

Հողածնունդ իր ցավերով

Մեխվեց երկրի ամեն անկյուն,

Խեղդեց բոլոր ցավերն անքուն,

Ցավ-դիակներ առած ուսին,

Գլխի վերեւ մեռած լուսին,

Ոտքերի մեջ աշխարհը սին,

Իր մեղապարտ կյանքի կեսին

Մեխվեց կյանքի կոկորդն ահով.-

Չգիտեմ ե՜րբ, չեմ հիշում ո՜վ…

Երբ «Հայրենիքի ձայն»ում կարդացի իր «Անտուն ուղեւորներ» բանաստեղծությունը, հիացմունքից շունչս կտրվեց. բանաստեղծությունը կատարյալ էր ամեն ինչովՙ գեղեցկությամբ, խոսքով, մարդասիրությամբ ու դրամատիկական խորքով, արվեստով, ներքին երաժշտականությամբ, հայերեն խոսքի մաքրագույն հոսումով:

Մի սրտամաշ կանչով օրորվելով

անվերջ,

Հետեւելով իրենց սարսափահար

ներուն,

Սեւ ցուլերի նման, մթին

գիշերվա մեջ,

Վագոնները փութով իրար

պոզահարում

Ու գնում են առաջ անիրական

ձայնով,

Ասես պիտի կորչեն անհայտ այս

աշխարհում:

Եթե Ռազմիկ Դավոյանը միայն այս մեկ բանաստեղծությունը գրած լիներ, դարձյալ կլիներ մեծ բանաստեղծ: Բայց այդպիսի բանաստեղծությունները իր գրքերում տասնյակ, տասնյակ ու տասնյակ են:

Եթե կատարյալ բանաստեղծությունը խոսքի վերին մոգությունն է, մարդկային գոյության առեղծվածի բանաստեղծական բանաձեւումը, ապա Ռազմիկ Դավոյանը հայ արդի բանաստեղծության այդ մոգն էր.

Գիշերվա մեջ կժերն իրար

Շշնջում են կավե խոսքեր,

Եվ կենդանի շշուկներից

Կավե շուրթերն են դալկանում,

Հողի խորունկ շերտերի մեջ

Զնգզնգում են ջրի հոսքեր,

Եվ կարոտը կծկըվելով,

Հեռու սարերն է բարձրանում:

Վե՛ր կաց, վե՛ր կաց, քնած մանուկ,

Կախարդանքից խոր գիշերի.

Տե՛ս, կավի ձայնն է թանձրանում,

Օղակների մեջ կժերի:

Եթե հայ պոեզիայում զատենք սիրային-քնարական լավագույն տասը բանաստեղծություն, ապա դրանցից մեկը, իհարկե, գրել է Ռազմիկ Դավոյանը: Եթե շատ ավելի խիստ ու դաժան լինենք եւ զատենք միայն հինգ բանաստեղծություն, ապա դրանցից մեկը, իհարկե, դարձյալ կլինի Ռազմիկ Դավոյանի գրածը: Իմ խոսքը «Հասմիկին» խորագրով աննման բանաստեղծության մասին է:

Երբ ուրիշ կլինեն օրերն արդեն,

Երբ ցնդած կլինեմ ցնորքի պես,

Բիբերիդ խոնավ ճանապարհով

Ես անակնկալ կմտնեմ ներս:

Մի օր իմ դարձի անհույս պահին

Կբացես դուռնՙ իմ հուշի դիմաց,

Կդողան մատները քո երկնային,

Կդողան սերերը մատներիդ մեջ,

Չկորցրած ու չգտնըված:

Իր հեռացումի առիթով այս տողերը գրելիս անպայման ուզում եմ հիշել իր գոնե մի քանի գիրքը, տալ, բարձրաձայնել այդ գրքերի անունները, որոնցից ամեն մեկը երեւույթ է եղել հայոց լեզվի բանաստեղծության մեջ. «Իմ աշխարհը»ՙ երիտասարդական, հանդուգն ու ինքնավստահ, «Ստվերների միջով»ՙ ինքնամոտեցման եւ ինքնավերլուծումի ափունքները քերող, «Ռեքվիեմ»ըՙ մեր ժողովրդի հոգեկան ինքնօրինակ պատկերըՙ նորովի տեսնված ու յուրովի կարդացված, «Մեղրահաց»ըՙ բանաստեղծական խոսքի կատարյալ երաժշտության օրինակ… Եվ դեռՙ «Տաք սալեր»ը, եւՙ դեռ «Պղնձե վարդ»ը, մյուս տասնյակ ժողովածուներն ու արձակ գրքերը:

Մարդն ավարտեց իր երկրային ուղին: Մահկանացուն անցավ, իր հետ այլեւս անվերադարձ անցավ շատ բան, որ պետք է հասկացվի, ներողամտորեն ընկալվի, մոռացության տրվի եւ մոռացվի: Եվ, իհարկե, կմոռացվի: Այս վերջին պահին մեծսիրտ եւ մեծահոգի, պարզապես քրիստոնյա լինենք. «Եւ ով է, որ մարդ իցէ եւ ոչ մեղիցէ»: Եվ հետո ասված էՙ «Ծանր չեն մեղանչում պոետները…»:

Մեզ մնաց իր հոյակապ պոեզիանՙ լեցուն ներքին ուժով եւ ուժականությամբ, հայոց լեզվի անեղծ երաժշտականությամբ, պայծառ, լուսավոր, խորապես մարդկային եւ վսեմական:

Ու թեեւ վերջին մեր խայտառակ ժամանակներում բանաստեղծի անաղարտ երգի ձայնը, թվում է, խլացավ-անտեսվեց գրական-մշակութային ասպարեզը պաշարած գավառական «մոդեռնիստ», իրականում չուառական պարոնայք պոպրիչշինների, հիվանդկախ ու անընկճելի, մոլեգին ու մոլագար գրամոլների եւ պարզապես գրական խուժանի բազմաձայն աղմուկի եւ կաղկանձների մեջ, միեւնույն է, իր բանաստեղծության մաքուր, հնչեղ, զիլ ու մշտապես երիտասարդ ձայնը-տողը-բառը տեւելու-հնչելու-ապրելու է այնքան, որքան տեւելու է հայոց լեզուն:

Հայոց լեզվի մեծատաղանդ բանաստեղծն է հեռանում դեպի անդարձություն:

Խոնարհվեցեք հայոց լեզվի բանաստեղծի եւ իր բանաստեղծության առաջ…

11 հունվարի, 2022

ԵՐՎԱՆԴ ՏԵՐ-ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ