Եպրաքսյա տատը մի քանի օր առաջ բոլորեց 111 տարին: Ծաղկավոր, փայլուն գլխաշոր է կապել, զարդանկար, սիրուն զգեստ է հագել, գլուխը հենել է թոռան՝ Արթուրի ուսին ու քննախույզ նայում է դեմքիս: Թեև տարիքից անհամեմատ երիտասարդ է երևում, այնուամենայնիվ, հարցնում եմ:
– Կկարողանա՞ք խոսել, Եպրաքսյա՛ տատ:
Տատը ժպտում է ներողամիտ.
– Ալեքսանդրապոլի Ամերիկյան որբատանն եմ գրաճանաչ դարձել: Մեզ հա՛մ անգլերեն էին սովորեցնում, հա՛մ ռուսերեն: Կարդալ շատ էի սիրում, ամբողջ օրը կարդում էի: Մանկության տարիներին սովորած ոտանավորները մինչև հիմա անգիր հիշում եմ: Հազար հատ ոտանավոր գիտեմ, կուզե՞ս՝ մեկն ասեմ:
Ես գլխով եմ անում:
– Ո՞ւր ես վազում այդպես արագ,
Ա՜յ դու կայտառ, սիրուն գետակ.
Կա՛նգ առ, խաղանք էս ծառի տակ:
-Չէ՛, փոքրի՛կըս, գնամ պիտի.
Տե՛ս ջաղացը գյուղի մոտի,
Պետք է ուժ տամ, որ պըտըտի:
Ցածն էլ հովտում անուշահոտ
Ինձ են մնում ծաղիկ ու խոտ,
Հոգնած-ծարավ տավարն ու հոտ:
Սառն աղբյուրը բարձըր սարի
Դրանց համար է ինձ տալի
Իր զով ջուրը կըլկըլալի:
Ես խանդավառված ծափահարում եմ:
– Կարող էի «Անուշը» արտասանել, բայց էս ոտանավորը մանկությունից եմ բերել հետս:
– Էրգրո՞ւմ եք սովորել:
Էրգիր բառը լսելով՝ տատը կտրուկ շտկվում է:
– Էրգիրը Ղարսի Լալոյի Մավրակ գյուղն է: Իմ հոր տունը:
Ղարսի Լալոյի Մավրակ գյուղում էր: Է՜՜… մի սուրու ոչխար ու կով ունեինք: Իմ հերը, իմ մերը, իմ երկու եղբայրները մի ընտանիք էինք՝ սիրտը՝ ուրախ, փորը՝ կուշտ:
– Թուրքը չէ՞ր նեղացնում,- հարցնում եմ: Եպրաքսյա տատը բռնում է թոռան ձեռքը, ասես՝ ինչ-որ վտանգից պաշտպանվելու համար:
– Մեր գյուղում թուրք չկար, թուրքը հետո եկավ: Հայը պիտի հեռու մնա թուրքից, որ ապահով լինի:
Տատը գլուխը խոնարհում է կրծքին ու փակում աչքերը: Արթուրը ձեռքով հասկացնում է, որ լռեմ, չխանգարեմ տատի «ուղևորությունը» դեպի անցյալ: Թողնեմ, որ նա թակի այն դուռը, որի հետևում իր կյանքի ամենահրեշավոր իրադարձություններն են: Ներս նայի այն պատուհանից, որի հետևում ջարդ է ու նախճիր:
– Հորեղբորս տղային թուրքերը սպանեցին հոր աչքի առաջ: Հորեղբայրս վշտից խելքը կորցրեց: Բոլորը ողբում էին, նա երգում ու պարում էր: Տղայիս պսակն է, նվագեք, խաղամ՝ ասում էր: Հետո հորս սպանեցին: Մենք ամեն ինչ թողած՝ փախանք: Հավը կրակին հում մնաց, խմորը գնդած թողինք…
Տատի ծնոտը կափկափում է:
– Թող էլ չպատմի, – ասում եմ Արթուրին ցածրաձայն:
– Եթե սկսել է, պիտի վերջացնի, – պատասխանում է Արթուրը:
– Սարիղամիշում, էրզրումում ամենուր դիակեր էին դարսված, թուրքերը սպանված երեխաների գլուխները ճոճում էին սրերի վրա…
Եպրաքսյա տատը լալիս է; Ձայնից եմ հասկանում, որ լալիս է: Ուսերը ցնցվում են, բայց արցունք չկա, արցունքը հոսել է մինչև վերջին կաթիլը, սպառվել է:
– Լավ, էլ մի՛ պատմեք, – ասում եմ, – եկեք Ձեր երեխաներից խոսենք:
Բայց տատը ինձ չի լսում, ամուր բռնել է թոռան ձեռքն ու խոսում է:
– Մայրս մահացավ գաղթի ճամփին: Ես, Հովհաննես ու Եղիա եղբայրներս գաղթականների հետ եկանք, հասանք Ալեքսանդրապոլ: Մեզ որբանոց տարան: Սկզբում մեծ եղբորս՝ Հովհաննեսին որդեգրեցին, տարան Եղվարդ: Հետո Եղիան՝ փոքրիկ եղբայրս, գնաց որբանոցից: Նրան ուղարկեցին Ամերիկա: Փոքրիկ, շատ փոքրիկ էր Եղիան: Հետքը կորցրի: Ի՞նչ եղավ, ո՞ւր մնաց, չիմացա: Եղիա՜ս…
Երբ 15 տարեկան էի, հորաքույրս ինձ որբանոցից իր տուն տարավ ՝ Անի Պեմզաշեն: Հետո ամուսնացա Վալադի հետ:
– Սիրո՞ւմ էիք Վալադին,- ես ուրախանում եմ, որ վերջապես փակեցինք անցյալի դուռը: Բայց տատը անարձագանք է թողնում ժպիտս:
– Ես Վալա՞դ էի տեսել, որ սիրեի: Հորաքույրս ասաց՝ պիտի ամուսնանաս, ամուսնացա:
– Վալադը սիրո՞ւն տղա էր,- ես շարունակում եմ տրամադրություն մոգոնել:
– Երանի քեզ, – ասում է Եպրաքսյա տատն ու ժպտում է ներող, – Վալադը ինձ պես որբ էր: Որբ գաղթական: Մեր սերը խիղճ էր, հարազատություն էր: Ուրիշ տեսակ սեր էր: Վալադը հոտաղ էր, մեծ նախիր էր արածեցնում: Ոչ տուն ունեինք, ոչ ապրուստ: Մեր ձեռքերով տուն շինեցինք: 7 երեխա ունեցանք: Երկուսը փոքր էին, որ մահացան, երկուսը՝ մեծ: Էսքան ցավ քարին տայիր, քարը կճաքեր…
– Հիմա ո՞ւմ հետ եք ապրում:
– Իմ ամենասիրելի թոռան՝ Արթուրիս հետ:
– Ապրիլի 21-ին Ձեր ծնունդն էր, տատի՛…
– 111 տարեկան դարձա…
– Ո՞նց անցավ տոնական օրը:
– Ամեն օրվա պես լույսը բացվելու հետ «Հայր մերը» ասեցի Սրբապատկերների ու Վազգեն 1-ի նվիրած գոբելենի դիմաց: Եկեղեցի չեմ կարողանում գնալ, ոտքիս ուժը պակասել է: Տանն եմ մոմ վառում …Մի ժամանակ ծնունդիս էնքան մարդ էր հավաքվում: Երեք երեխա, 84 թոռ ու ծոռ ունեմ: Բայց էս տարի չկարողացան գալ ծնունդիս, ընտանիքս մի հարկի տակ չհավաքվեց:
– Ոչինչ, – ես ոգևորում եմ տատին, – եկող տարի կհավաքվեն, կարևորը ՝ ողջ ու առողջ ես:
-…Ասում են՝ կներե՞ս թուրքին:
– Ո՞վ է ասում:
Տատը չի պատասխանում, իր մտքերի հետ է:
– Ասում են՝ բարեկամանանք թուրքի հետ, ներենք: Ի՞նչը ներեմ: Չեմ ներելու: Հինգ տարի առաջ՝ Եղեռնի հարյուրամյակին, մի լրագրող էր եկել Թուրքիայից: Ասաց՝ թուրք եմ, եկել եմ հետդ խոսեմ: Ես թուրքի հետ չեմ խոսի՝ ասեցի: Չոքել էր առաջս, ձեռքերս էր համբուրում: Պատմի՛ր՝ ասում էր, պատմի՛ր, իմանամ՝ ինչ է եղել: Ոչինչ չպատմեցի:
Հետո տատը դառնում է ինձ.
– Դու կներե՞ս թուրքին..
– Չէ՛, – ասում եմ, – չեմ ների, տա՛տ ջան: Չենք ներելու:
– Ապրես, – ասում է տատը, – թոռիս՝ Ալեքսանդրիս, կճանաչե՞ս:
Արթուրն ինչ-որ բան է հասկացնում ձեռուոտով, բայց ես գլխի չեմ ընկնում:
– Ալեքսանդրն ո՞վ է:
– Պիտի ասեիր՝ ճանաչում եմ, – փսփսում է Արթուրը:
– Թոռս՝ Ալեքսանդր Կարապետյանը: Ո՞նց չես ճանաչում: Մասնակցել է Արցախի կռվին, վիրավորվել է: Ինքն էլ քեզ պես թուրքին չի ներում: Հերոս տղա է: Հորս, մորս, հորեղբորս…բոլորի վերժն առել է թուրքից:
– Հա՜, հիշեցի, Իհարկե, ճանաչում եմ Ալեքսանդր Կարապետյանին: Իսկական հերոս է:
– Անցած տարի Արթուրիս հետ ցորեն էին ցանել: Քո կռիվը պիտի հաղթես, որ կարողանաս ցորեն ցանել: Ցորենը լիություն է: Խաղաղություն չեղավ, ցորենը չի աճի: Խաղաղությունը զինվորն է ուղարկում սահմանից: Գիտե՞ս՝ քանի թոռ ու ծոռ եմ բանակ ճանապարհել: Երեսունից ավելի: Էս պահին Վիրաբ ծոռս բանակում է: Վիրաբ Սիմոնյան: Զանգում է, հեռախոսը դնում են ականջիս, ձայնը լսում եմ, սիրտս հովանում է:
– Երկար ապրիր, տա՛տ ջան, առողջ ապրիր, – ասում եմ ես ու հրաժեշտ եմ տալիս Եպրաքսյա տատին:
– Աստծո Աջը միշտ վրադ լինի,- օրհնում է 111-ամյա տատը: Ղարսի Լալոյի Մավրակ գյուղից: Սպանդ ու կոտորած տեսած, աշխարհի փոքր ու մեծ ճամփաները մաշած՝ Գևորգյան գերդաստանի վերջին շառավիղը…
ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ
Լուս.՝ ԱՇՈՏ ՍԱՖԱՐՅԱՆԻ
Աղբյուր՝ Hayzinvor.am
