“Թուրքիան որևէ կերպ չէր հաշտվում արցախյան կարգավորման հիմնահարցում տեղի ունեցած շրջադարձային փոփոխության հետ”

320

Լիսաբոնի 1996 թ. ԵԱՀԿ գագաթաժողովից հետո քաղաքական շրջանակներում կարծես կայացել էր համոզմունք, որ Արցախը փրկել ուղղակի հնարավոր չի լինելու: Վատատեսությունը սնուցվում էր նաև <<Պատերա՞զմ, թե՞ խոաղախություն: Լրջանալու պահը>>(1997 թ.) Լ. Տեր-Պետրոսյանի հայտնի հոդվածով: Թուրքիայում և Ադրբեջանում էլ կարծես համոզմունք ունեին, որ լիսաբոնյան ձևաչափով խնդրի կարգավորումն այլևս ժամանակի հարց է, և մինչև ԵԱՀԿ Ստամբուլյան գագաթաժողով, Արցախը կլինի Ադրբեջանի կազմում: Բայց հենց այստեղ տեղի է ունենում անսպասելին. Վազգեն Սարգսյանի ճնշմամբ երկրում տեղի է ունենում իշխանափոխություն, իսկ նոր նախագահ Ռ. Քոչարյանը սկսում է Ռուսաստանի վարչապետ Պրիմակովի հետ լիսաբոնյան ձևաչափից դուրս ուղիներ որոնել խնդրի կարգավորման այլ տարբերակ մշակելու համար: 1998 թ. միջնորդները հանգեցին, այսպես կոչված, <<ընդհանուր պետության>> գաղափարին: Հարկ է նկատել, որ ՀՀ-ն և ԼՂ-ն սկզբունքորեն համաձայնվեցին <<ընդհանուր պետության>> գաղափարն ընդունել որպես բանակցային գործընթացի հիմք, իսկ Ադրբեջանը մերժեց այն(նոր տարբերակի տակտիկական խնդիրը հենց սա էր): Բանակցությունները նորից փակուղի մտան: Պանթուրքիստական երազանքը մնաց չիրականացված և այդ ամենը նախ և առաջ շնորհիվ Վ. Սարգսյանի և Ռ. Քոչարյանի:
Թուրքիան որևէ կերպ չէր հաշտվում արցախյան կարգավորման հիմնահարցում տեղի ունեցած շրջադարձային փոփոխության հետ և դեռ հույս ուներ 1999 թ. նոյեմբերին կայանալիք Ստամբուլի գագաթաժողովում իրավիճակը վերել <<նախկին տեսքին>>:
Պատահակա՞ն էր արդյոք Ստամբուլյան գագաթաժողովից 20 օր առաջ տեղի ունեցած հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը, որը շատ հստակ 2 խնդիր պետք է լուծեր.

1. Մեկուսացնել Վազգեն Սարգսյանին, ով, Լ. Տեր-Պետրոսյանին հեռցնելով ,վիժեցրեց արցախյան հարցի կարգավորման թուրքահաճո տարբերակը:

2. Երկրում առաջացնել անկառավարելի վիճակ ու քաոս, որը թույլ կտար համակողմանի ճնշում գործադրել Ռ. Քոչարյանի վրա՝ ստիպելով վերջինիս հրաժարվելու արցախյան կարգավորման խնդրում այլ տարբերակներ որոնելուց և վերադառնալ լիսաբոնյան կարգավորման տիրույթ:

Պատահակա՞ն էր արդյոք, որ Նաիրի Հունանյանը նախքան Հոկտեմբերի 27-ը եղել էր Թուրքիայում և <<հասարակ մահկանացու>>-ի համար շատ տարօրինակ ձևով ընդունելության արժանացել անգամ թուրքական իշխանության բարձրաստիճան օղակների կողմից: Պատահակա՞ն էր արդյոք սլաքների ուղղումը դեպի Ռուսաստան, ում հետ հարաբերությունները նոր բարձր մակարդակ տեղափոխվեցին հենց Ռ. Քոչարյանի իշխանավարման տարիներին: Պատահակա՞ն էր արդյոք Արման Բբաբաջանյանի, ում համար Լ. Տեր Պետրոսյանի <<Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն…>> հոդվածը համարվում է հայ քաղաքագիտական մտքի գագաթնակետ, վերջերս կայացած հանդիպումը հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործ Ն. Հունանանյանին և վերջինիս գործարքի առաջարկ կատարելը (ինչպես մամուլում տարածվեց). ազատություն Ռ. Քոչարյանի դեմ ցուցմունքի դիմաց: Եվ դա այն բանից հետո, երբ սակավամիտներից բացի ոչ-ոք այլևս չէր հավատում, որ սահմանադրական կարգի տապալման շինծու գործով հնարավոր է լինելու երկրորդ նախագահին քաղաքականապես մեկուսացնել: Պատահակա՞ն էր, որ այս ամենը նախաձեռնում էր թուրքական շահեր սպասարկող և հակառուսականության տարածման առաջամարտիկ Արման Բաբաջանյանը՝ Նիկոլ Փաշինյանի գիտությամբ: Պատահակա՞ն էր արդյոք, որ Նիկոլի հակառուսականությունն ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու մոլուցքը, արցախյան կարգավորման հարցում Լ. Տեր-Պետրոսյանի գծի շարունակությունը…

Այլ հարց է, որ <<հեղափոխության>> ապազգային ձգտումները (կապված Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման, արցախյան հիմնահարցում զիջումների, հայ-ռուսական հարաբերությունների լիակատար ոչնչացման և այլն) մասամբ վիժեցվեց, ինչպես հոկտեմբերի 27-ից հետո վիժեցվեց Հայաստանը քաոսի վերածելու և լիսաբոնյան ձևաչափով արցախյան հիմնահարցը լուծելու թուքական իղձերը: Որքան էլ պարադոքսալ հնչի՝ երկու պլաններն էլ վիժեցվեցին Ռ. Քոչարյանի ու Հայաստանի բնական ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի ջանքերով: Առաջին դեպքում Ռ. Քոչարյանը վիժեցրեց որպես ՀՀ նախագահ, երկրորդ դեպքում՝ <<հեղափոխության>> քողարկված ձգտումներին հենց սկզբից մարտահրավեր նետած ընդդիմադիր գործիչ, երկու դեպքում էլ ունենալով տարածաշրջանում կայունության և անվտանգության հարցերում շահագրգիռ Ռուսաստանի և նրա նախագահ Պուտինի աջակցությունը: Պատահակա՞ն է արդյոք այս ամենի ֆոնին <<հեղափոխության>> մոլեռանդ աջակիցներ՝ սորոսաթուրքական ագենտուրայի հակադրվածությունը Ն. Փաշինյանին:

Եվ վերջապես, պատահակա՞ն էր արդյոք մարտի մեկի գործով երկրորդ նախագահին հասցեագրված շինծու մեղադրանքը: Արդյո՞ք Լ.Տեր Պետրոսյանը (ով համոզված էր, որ հաջորդ նախագահի ՝ Արցախյան հարցում անխուսափելի տապալումը նորից հետ է բերելու նրան իշխանության), ում համոզմունքները արցախյան կարգավորման հարցում մնացել էր անիրագործելի , այլ տարբերակ ուներ քան Մարտի 1-ով <<վրեժխնդիր>> լիներ Ռ. Քոչարյանից, հրահրեր այնպիսի մի իրադարձություն, որը մեկընդմիշտ կգերեզմաներ երկրորդ նախագահի քաղաքականություն վերադառնալու հեռանկարը: Արդյո՞ք մարտի 1-ը հոկտեմբերի 27-ի անավարտ ձգտումները ավարտին հասցնելու փորձը չէր և արդյո՞ք թուրքական հետք չկար մարտիմեկյան ողբերգության հրահրման հարցում ՝ եթե նկատի ունենանք նաև , որ առաջինը Հայաստանի երրորդ Հանրապետության քաղաքական կյանքի մեծագույն ողբերգությունն էր, երկրորդը՝ քաղաքացիական կյանքի):

Գարեգին Պետրոսյանի ֆեյսբուկյան էջից։